ترانسفورماتورها مسئول چه مقدار از تلفات شبکه‌اند؟

مدیرعامل شرکت توانیر اخیرا ترانسفورماتورها را مسئول 50 درصد تلفات شبکه معرفی کرده و معتقد است که با اجرای برنامه‌ای مدون برای تعویض ترانسفورماتورها، میزان تلفات در شبکه کاهش خواهد یافت. در حالی که رییس کمیته انرژی اتاق تهران بر این باور است که فقط پنج درصد تلفات شبکه به فرسودگی ترانسفورماتورها مرتبط بوده و برای کاهش تلفات باید بازسازی و نوسازی شبکه‌های انتقال در دستور کار وزارت نیرو قرار گیرد. 

تولید برق در کشورها یک فعالیت اقتصادی است. تا دیروز تنها عامل تاثیرگذار در تصمیم‌سازی برای احداث نیروگاه، قیمت سوخت بود، اما به تدریج با افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان و مخاطرات ناشی از فشار بیش از حد به طبیعت، عوامل دیگری نیز به چرخه تصمیم‌گیری وارد شد. بشر امروز دریافته که فشار بیش از حد به طبیعت، آستانه تحمل آن را به حداقل رسانده، بنابراین اگر هرچه زودتر برای کاهش این فشارها برنامه‌ای تدوین نکند، نه تنها نسل تمام موجودات زنده، بلکه حتی نسل انسان‌ها نیز با خطر انقراض مواجه خواهد شد. 

به همین دلیل، در سال 1997 کشورهای صنعتی جهان با عنوان پیمان کیوتو گرد هم جمع شدند و تصمیم گرفتند تا انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به میزان پنج درصد کاهش داده و به کشورهای در حال توسعه نیز کمک کرده تا از انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر استفاده کنند. براساس مفاد این پیمان -که ایران هم یکی از امضا‌کنندگان آن است- تا چند سال دیگر کشورهایی که بیش از سهمیه تعیین‌شده کربن خود، گاز دی‌اکسیدکربن تولید کنند باید غرامت‌های سنگینی به مجامع بین‌المللی بپردازند. 

بنابراین تا زمانی که ممنوعیت‌های خاص بین‌المللی اعمال نشده، باید با افزایش بهره‌وری در بخش انرژی، تولید گاز دی‌اکسیدکربن خود را کاهش دهیم. بسیاری از صنایع جهان نیز در راستای اجرای این پیمان سعی می‌کنند محصولاتی تولید کنند که بهره‌وری بالاتر و مصرف انرژی کمتری داشته باشد تا محیط‌زیست کمتر آلوده شود. وزارت نیرو هم چندی است که تصمیم دارد با اجرای برنامه‌های مختلف میزان تلفات را در شبکه برق کشور کاهش دهد. مهم‌ترین هدف مدیران از این تصمیم‌ها صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی به‌عنوان سرمایه بین نسلی است. به تازگی علیرضا حائری، مدیرعامل شرکت توانیر در مصاحبه با ایسنا ترانسفورماتورها را عامل 50 درصد تلفات شبکه برق کشور دانسته و اعلام کرده که این شرکت برنامه‌هایی برای جایگزینی این ترانسفورماتورها دارد. اما اتهام وارده از سوی وی، قویا توسط کارشناسان برق تکذیب می‌شود. 

شبکه برق نیازمند نوسازی است

محمد پارسا، رییس کمیته انرژی اتاق تهران بر‌خلاف نظرات مدیر عامل توانیر که ترانسفورماتورها را متهم ردیف اول تلفات شبکه معرفی می‎کند، معتقد است که بخش کوچکی از تلفات شبکه به فعالیت ترانسفورماتورها مربوط است. وی به «فرصت امروز» می‌گوید که اگر تلفات شبکه را 100 درصد فرض کنیم، فقط پنج تا چهار درصد تلفات شبکه به ترانسفورماتورها مربوط بوده و 95 درصد دیگر ناشی از فرسودگی کل شبکه‌ است. در نتیجه با تعویض ترانسفورماتورها، اتفاق خاصی در کاهش تلفات شبکه رخ نخواهد داد. 

البته به اعتقاد پارسا بازسازی و نوسازی شبکه فقط با واقعی شدن قیمت برق منطق اقتصادی پیدا خواهد کرد اما از آنجا که با تلفات فعلی، حجم زیادی از نفت به‌عنوان سرمایه ملی از بین می‌رود، مسئولان وزارت نیرو باید برای کاهش تلفات برنامه‌ای جدی داشته باشند. وی تاکید می‌کند که از محل بهسازی شبکه برق این امکان وجود دارد که به میزان 10 هزار مگاوات، ظرفیت جدید برای کشور ایجاد شود. دولت باید به بخش خصوصی اعتماد کند تا با ورود به عرصه کاهش تلفات، ظرفیت شبکه را افزایش داده و علاوه بر کاهش مصرف سوخت، محیط‌زیست را حفظ کند. همچنین دولت باید به بخش خصوصی اجازه دهد تا برق صرفه‌جویی شده را به خارج صادر کند و از این راه درآمد کسب کند. 

کاهش تلفات داخلی ترانسفورماتورها

امیر نجفی، مدیر عامل شرکت ایران‌ترانسفو به‌عنوان بزرگ‌ترین سازنده ترانسفورماتور در ایران، به‌شدت به سخنان مدیر عامل شرکت توانیر درباره تلفات ناشی از ترانسفورماتورها واکنش نشان می‌دهد. وی مـــی‌گـــــویــــد: ترانسفورماتورهایی که پیش از این به وزارت نیرو فروخته شده، استانداردهای 30 تا 40 سال قبل را داشته و اخیرا این شرکت با همکاری توانیر و شرکت‌های توزیع، ترانسفورماتورهایی به بازار عرضه کرده که 25‌تا‌30‌درصد نسبت به انواع قبلی، کاهش تلفات داخلی دارد. 

نجفی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان چنین استنباط کرد که ترانسفورماتورهای قدیمی در ایران راندمان مناسبی ندارند، بنابراین باید تعویض شوند، بیان می‌کند که پاسخ به این سوال هم منفی و هم مثبت است. آنچه شرکت ایران‌ترانسفو در گذشته انجام داده براساس استانداردهای40-30 سال قبل است. امروز هم در استانداردها بازنگری شده و محصولاتی با تلفات کمتر وارد بازار شده ‌است. 

ترانس‌ها براساس سفارش مشتری ساخته می‌شود

در حال حاضر، تعداد زیادی ترانسفورماتور در ایران وجود دارد که عمر بخشی از آنها بیش از 40 سال است. پاسخ سعید مهذب ترابی، مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور نیرو به این پرسش که آیا ترانسفورماتورها مسئول اصلی تلفات شبکه هستند، این است که ترانس‌ها دو دسته تلفات دارند. یکی مربوط به داخل خود دستگاه است که رقمی ثابت و حدود دو درصد است و به‌شدت عبور برق بستگی ندارد و دیگری تلفات «اهمی» است که با تغییر شدت جریان و شرایط محیطی، میزان آن متغیر است. 

رییس انجمن بهره‌وری انرژی به «فرصت امروز» می‌گوید که ترانسفورماتورها براساس سفارش مشتری یعنی وزارت نیرو و براساس شاخص‌هایی که این وزارتخانه تعریف می‌کند، ساخته می‌شوند. یعنی وزن، رنگ، قدرت و سایر شاخص‌های مورد نظر توسط سفارش‌دهنده تعیین می‌شود. طبیعی است که سفارش‌دهنده با پرداخت پول بیشتر، محصول باکیفیت‌تری تحویل بگیرد. 

وی معتقد است که مسیر بهبود کیفیت ترانسفورماتورهای ایرانی در حال طی شدن بوده و ناگزیریم در مسیری حرکت کنیم که تمام دنیا در آن گام بر می‌دارد.