بازار؛ روی موج ارگانیک

نگرانی‌های زیادی در زمینه مواد‌غذایی وجود دارد. در ایران این نگرانی در سال‌های اخیر به حد اعلای خود رسیده است. هر روز از گوشه و کنار خبری ناخوشایند در بازار مواد‌غذایی می‌پیچد و کالایی پرمصرف را با چالش‌های فراوان مواجه می‌کند؛ از روغن و پنیر گرفته تا کره و برنج. چند صباحی دعوایی در می‌گیرد و چند مسئول دولتی و بخش خصوصی حسابی از خجالت هم در می‌آیند و در این میان مصرف‌کننده است که در نهایت سرش بی‌کلاه می‌ماند.

همه این مسائل در کنار هم و استرس‌هایی که مردم در مورد مصرف مواد‌غذایی دارند، موجب شده تا محصولاتی دیگر در سال‌های اخیر روانه بازار شوند که تحت عنوان ارگانیک دسته‌بندی می‌شوند. تعریفی هم که در مورد این محصولات به کار می‌رود این است که در مراحل کشت و بهره‌برداری آنها از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود تا به نوعی اطمینان خاطر در مصرف‌کننده و خریدار ایجاد شود. اما در این میان همیشه نگرانی‌هایی وجود دارد. اینکه مصرف‌کننده به چه شیوه‌ای از ارگانیک بودن محصولات این‌چنینی مطمئن شود و چه آزمایشگاه‌هایی روند تولید این محصولات را مورد بررسی قرار می‌دهند؟

***

در همین ارتباط نمایشگاهی به مناسبت هفته ارگانیک در بوستان گفت‌وگو برگزار شده که مشتریان استقبال خوبی از آن کرده‌اند. در این نمایشگاه محصولات متنوعی تحت عنوان ارگانیک عرضه شدند. از میوه‌هایی مانند انار و کیوی گرفته تا ادویه‌جاتی مانند زردچوبه و زیره. عسل و چای و انواع دمنوش از دیگر مواد‌غذایی ارگانیکی هستند که در این نمایشگاه عرضه شده اند. خرما، سرکه، شربت و گیاه آلوئه ورا، زعفران، پسته، بادام کوهی، انواع حبوبات، روغن کنجد، روغن بادام تلخ، ارده و حلوا شکری، رب گوجه فرنگی، زرشک، عناب، قند و شکر قهوه‌ای و غیره از دیگر مواد عرضه شده در این نمایشگاه هستند. البته خبری از صیفی‌جات چون کاهو، سیب‌زمینی و هویج ارگانیک نیست. در حالی که این گونه مواد‌غذایی مصرف گسترده‌ای دارند و همیشه هم مورد ظن و محل گمان قرار می‌گیرند.

ارگانیک‌ها و درجه اطمینان

با توجه به نقش سلامتی ارگانیک‌ها بر سلامتی بدن و اهمیت آنها در دنیای امروزی باید سوپاپ‌های اطمینانی برای مشتریان ایجاد شود تا آنها با آسایش خاطر بتوانند خرید خود را داشته باشند. در صحبت با فروشنده‌ها وقتی می پرسیم که مشتری چگونه باید به ارگانیک بودن محصولات شما اعتماد کند، معمولا برگه‌ای را با عنوان جواب آزمایشگاه‌های معتبر به ما نشان می‌دهند. بعضی هم نام اختصاری چند مرکز علمی در انگلیس و کانادا و آلمان را به زبان می‌آورند و معتقدند که مطابق استانداردهای این مراکز محصولات خود را تولید می‌کنند.

چه چیزی فروش را بالا می‌برد؟

استندهای رنگارنگی جلوی غرفه‌ها دیده می‌شود. روی هر کدام از بالا تا پایین پیام‌های پزشکی در مورد خواص مواد غذای ارگانیک درج شده است. از پودر سنجدی که درمان‌کننده پوکی استخوان است تا زیره‌هایی که چربی‌های اضافه بدن را آب می‌کنند. سبوس برنج به تنظیم و هضم غذا کمک می‌کند، عناب فشار خون را تنظیم می‌کند و عسل طبیعی همراه با موم پوکی استخوان و درد مفاصل را درمان می‌کند. نوشته‌های روی استند چندین واژه رنگی و پررنگ‌تر از متن را در خود دارند؛ واژه‌هایی مانند فشار خون، دیابت، سرطان، ویتامین B، ویتامین A، کلسیم، منیزیم، ضربان قلب، رسوب‌زدایی و... که همگی واژه‌هایی به اصطلاح روی بورس هستند و پزشکان هم مثل نقل و نبات بین بیماران خود پخش می‌کنند و بیماران هم کافی است که ماده غذایی خاصی برای رفع هر کدام پیدا کنند، فورا دست به جیب می‌شوند و خرید می‌کنند. در واقع چاره دیگری هم ندارند.

خریداران عمدتا افراد میان سال و مسن هستند. چند خانم جلوی پیشخوان یکی از غرفه‌ها روغن‌های کنجد و بادام را وارسی می‌کنند. یکی از آنها آن دو نفر را متقاعد می‌کند که روغن بادام تلخ را بخرند چون از ریزش مو جلوگیری می‌کند. مو را براق می‌کند و خلاصه از صد ماده شیمیایی موجود در بازار بهتر است. در واقع به نظر می‌رسد که ویژگی‌های تندرستی و سلامت این مواد‌غذایی است که مشتریان را جلب می‌کند، به‌ویژه افراد پا به سن گذاشته که همه تلاش خود را می‌کنند تا روغن‌های دارای پارافین خوراکی موجود در بازار را از زندگی خود حذف کنند. سوال‌هایی هم که از فروشندگان می‌پرسند در همین راستاست. آقایی تقریبا میانسال در یکی غرفه‌ها به روغن‌های زیتون و کنجد اشاره می‌کند و می‌گوید: تفت دادن این روغن‌ها که می‌گویند مشکل دارد.

فروشنده با دستپاچگی می‌گوید: آن یکی بطری مخصوص تفت دادن است و این یکی نیست. با دیدن چنین مناظری و چنین سوال و جواب‌هایی همه آرزوی‌مان این می‌شود که ارگانیک‌ها مد روز نباشند که مطابق معمول اسیر دست سودجویانی شده باشند. واقعا معلوم نیست که دود این بازار نامطمئن مواد‌غذایی در نهایت به چشم چه کسی می‌رود. چون با ارگانیک‌ها که صحبت می‌کنیم همگی سایر مواد‌غذایی موجود در بازار را مورد انتقاد قرار می‌دهند و عصر حاضر را عصر ارگانیک می‌دانند. اما این حجم اندک تولید جوابگوی بازاری چند میلیونی نیست و قرار هم نیست باشد.

معدودی و محدودی ارگانیک‌ها

ارگانیک‌ها همگی از بخش خصوصی آمده‌اند. همگی هم متفق القول می‌گویند که حمایتی دولتی از آنها نمی‌شود. این مسائل در حالی است که دولت در مورد بهبود نظام سلامت کشور شعارهای زیادی می‌دهد. اما اگر قرار است ارگانیک‌ها به سبد مصرفی طیف وسیعی از اجتماع راه پیدا کنند، کشت محدود در چند منطقه خاص نمی‌تواند پاسخگوی این نیاز باشد. مصرف کننده‌های عمده ارگانیک اغلب افرادی هستند که در اجتماع در گروه‌هایی تحت عنوان خاص دسته‌بندی می‌شوند. کودکان، بیماران خاص و سالمندان و افراد پا به سن گذاشته. برای این افراد گاه پزشکان نسخه‌هایی می‌پیچند که مواد‌غذایی ارگانیک در رأس آنها قرار دارند. بنابراین نیاز به توجه دولتی و ایجاد تسهیلاتی برای عرضه و فروش این محصولات هر روز بیشتر از دیروز احساس می‌شود.

اما یکی از مسائلی که پیوسته موجب نگرانی است، دوره‌گذار زمین‌های کشاورزی برای رسیدن به مرحله کشت ارگانیک است. حال سوالی که در این میان پیش می‌آید این است که چگونه طی دو سه سال اخیر بسیاری از زمین‌ها برای کشت ارگانیک آماده شده‌اند و چطور کشت طبیعی پسته و زعفران را ما کشت ارگانیک محسوب می‌کنیم. مهدی‌پور، دبیر انجمن ارگانیک با شنیدن چنین سوالی با کمی برافروختگی می‌گوید: این چنین که شما می‌گویید نیست و همه قطعات زمینی که زیر کشت ارگانیک قرار دارند، مراحل آزمایشگاهی را پشت سر گذاشته‌اند و شرکت‌های مربوطه گواهی‌های لازم را برای آنها صادر کرده‌اند. البته وی هیچ اشاره‌ای به نام این شرکت‌ها نمی‌کند و تنها به این نکته که این شرکت‌ها مجوز خود را از انجمن ارگانیک اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند انگلستان دریافت کرده‌اند، اکتفا می‌کند.

پاک کردن همه مواد‌غذایی از مواد شیمیایی کاری است که به نظر نمی‌رسد عملی شود و اصولا امکان‌پذیر هم نیست. چون معمولا قیمت این مواد‌غذایی تا دو و گاه سه برابر سایر مواد است. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای دنیا در فروشگاه‌های مواد‌غذایی سبدهایی هم قرار می‌گیرند که مواد‌غذایی ارگانیک را عرضه می‌کنند. بنابراین هر کسی مطابق با وسع مالی خود اقدام به خرید می‌کند. البته تفاوت کشورهای دیگر با ایران این است که سایر مواد‌غذایی آنها سالم محسوب می‌شوند و ارگانیک چند درجه بالاتر از سالم قرار می‌گیرد اما در ایران شائبه‌های فراوانی در مورد سلامت برخی مواد‌غذایی وجود دارد.

***

ارگانیک در سطح جهان

مطابق آمار موجود حجم مبادلات سالانه مواد‌غذایی ارگانیک در سطح جهان به بیش از 50 میلیون یورو رسیده است. در حقیقت افزایش به کارگیری سموم در کشاورزی سنتی، هزینه‌های پنهان و گزاف درمانی را به مصرف‌کننده تحمیل می‌کند. به همین دلیل است که امروز کشاورزان در کشورهای توسعه‌یافته مزارع خود را به مزارع ارگانیک تبدیل می‌کنند و تقاضا برای این محصولات هم هر روز بیشتر می‌شود. مثلا در کشوری مانند آمریکا مصرف مواد‌غذایی ارگانیک در سال‌های اخیر 17درصد افزایش داشته است. در ایران نیز تعداد فروشگاه‌های ارگانیک به 15عدد رسیده است.

خواص درمانی ارگانیک‌ها

پودر سنجدی درمان‌کننده پوکی استخوان است و زیره‌هایی که چربی‌های اضافه بدن را آب می‌کنند. سبوس برنج به هضم غذا کمک می‌کند، عناب فشار خون را تنظیم می‌کند و عسل طبیعی همراه با موم پوکی استخوان و درد مفاصل را درمان می‌کند.

درجه اطمینان ارگانیک‌ها

فروشنده ها برای ایجاد سوپاپ اطمینان، معمولا برگه‌ای را با عنوان جواب آزمایشگاه‌های معتبر به مشتریان نشان می‌دهند. بعضی هم نام اختصاری چند مرکز علمی در انگلیس و کانادا و آلمان را به زبان می‌آورند و معتقدند که مطابق استانداردهای این مراکز محصولات خود را تولید می‌کنند.

قیمت ارگانیک‌های بازار

هر کیلو عسل ارگانیک در بازار تا 60 هزار تومان به فروش می‌رسد. روغن زیتون هر کیلویی تا 32هزار تومان است و روغن‌هایی مانند بادام تلخ و کنجد هر 50گرم تا 12هزار تومان است. انار هر کیلو تا هشت‌هزار تومان است و کیوی هر کیلویی تا هفت‌هزار و 500تومان قیمت دارد. چای ارگانیک هر بسته 500گرمی تا 23هزار تومان و برنجی که تحت عنوان ارگانیک به بازار عرضه می‌شود، کیلویی 11هزار تومان است.