این آنتی‌بیوتیک‌های خطرناک

دنیای دامپزشکی اگرچه ممکن است در نقطه‌های اندکی با پزشکی تلاقی داشته باشد اما این دو حرفه به کلی از هم جدا هستند و هر کدام از آنها داروهای متفاوتی برای درمان بیماری‌های مختلف دارند. بر این اساس، تمام داروها برای درمان حیوانات پرورشی و به‌ویژه حلال گوشت، در بازار وجود دارد تا تولیدکننده‌ها بتوانند در مواقع ضروری از آنها استفاده کنند. یکی از پرمصرف‌ترین اقلام دارویی که در دامپزشکی کاربردهای فراوانی دارد، آنتی‌بیوتیک است. این دارو انواع گسترده‌ای دارد و طیف وسیعی از بیماری‌های دام و طیور را شامل می‌شود.

در این میان برخی از داروسازان رشته پزشکی معتقدند تعداد معدودی از مرغداران و دامداران برای تهیه آنتی‌بیوتیک به داروخانه‌های انسانی مراجعه و مقدار زیادی از این دارو را برای واحدهای خود خریداری می‌کنند. شاید در وهله اول چنین موضوعی چندان اهمیت نداشته باشد زیرا اکثر اسامی داروهای دامپزشکی شبیه موارد انسانی است و ممکن است این نکته را به ذهن تداعی کند که ماده مؤثره این دو نیز با هم تفاوتی ندارد اما حقیقت چیز دیگری است.

داروخانه‌ها چه می‌گویند؟

یکی از داروسازان شمال کشور در این ارتباط به «فرصت امروز» می‌گوید: «در مناطق شمالی مانند گرگان، بندرترکمن، استان گلستان و غیره که مرغداری به وفور یافت می‌شود، مرغداران برای تهیه آنتی‌بیوتیک‌های انسانی به داروخانه‌های شهر مراجعه می‌کنند.»افسانه ایران‌نژاد معتقد است: «در بیشتر روستاها و مناطق محروم که سازمان دامپزشکی توانایی نظارت بر آن را ندارد، این اتفاق می‌افتد. البته کمبود داروخانه‌های دامپزشکی نیز مزید بر علت شده است. کما اینکه در کلانشهری مانند تهران که چند سالی نیز مشغول خدمت در این شهر بودم، حتی یک مرغدار یا دامپرور هم برای این امر مراجعه نکرد.‌»

به گفته ایران‌نژاد، آنتی‌بیوتیک‌های آمانتادین، سفتریاکسون و سفالکسین از بیشترین تقاضا برخوردار است و اکنون که شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان به‌ویژه در شمال کشور شایع شده، مصرف آمانتادین برای پیشگیری به‌شدت بالا رفته است. از نظر این داروساز، وقتی داروهای فوق به مصرف طیور یا دام می‌رسد، در گوشت و شیر آنها نمود پیدا کرده و ایمنی بدن انسان نیز با استفاده از محصولات این‌چنینی به مرور زمان، کاهش یافته و نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم خواهد شد. بنابراین دیگر داروهای انسانی برای درمان جوابگو نیست و تجویز پزشکان بی‌ثمر می‌شود.

موضوع صحت دارد

دبیرکل انجمن ملی طیور با تأیید این موضوع به «فرصت امروز» می‌گوید: «به دلیل اینکه ماده مؤثر در داروی انسانی کمتر است؛ بنابراین از نظر قیمتی برای مرغدار ارزان‌تر تمام می‌شود.‌»سعید اصغری‌فرد با اشاره به تحریم‌ها و قیمت بالای دلار می‌افزاید: «نرخ داروهای دامپزشکی بسیار بالاتر از داروهای انسانی است به همین دلیل برخی پرورش‌دهندگان به سمت استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های انسانی تمایل پیدا می‌کنند.‌»

اگرچه سازمان بهداشت جهانی دام اعلام کرده که تا سال 2017 باید مصرف این دارو به‌طورکلی در دام‌ها ممنوع شود اما به گفته دبیر انجمن ملی طیور، با وضعیت فعلی که در این صنعت وجود دارد، بعید به نظر می‌رسد بتوانیم به چنین چشم‌اندازی دست‌یابیم. هرچند ملزومات کار توسط کارشناسان و دامپزشکان دیده شده و قرار است این موضوع با جدیت دنبال شود.

وی معتقد است یکی از دلایل منع کارشناسان تغذیه از مصرف کبد و پوست مرغ، همین آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. متأسفانه به خاطر تلفات 20درصدی که در مرغداری‌ها وجود دارد و نسبت به استاندارد جهانی که زیر 10درصد تخمین زده می‌شود بسیار بالاست، مصرف این دارو نیز به وفور دیده می‌شود. البته عدم رعایت مسائل بهداشتی نیز مزید بر علت است. اما معاونت امور دام مازندران، در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» چنین ادعایی را رد می‌کند و معتقد است تنها تشابه‌های اسمی داروها باعث به وجود آمدن این شایعات شده است.

داروهای دامی ارزان‌تر است

علیرضا عطایی‌نژاد برخلاف دبیر انجمن ملی طیور می‌گوید: «داروهای دامی ارزان‌تر است و مصرف نوع انسانی برای پرورش‌دهنده به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد. شاید در زمان‌های دور ویتامین‌های A، B و C به دلیل کمبود نوع دامی، از نوع انسانی مصرف می‌شد اما اکنون حتی در ویتامین‌ها هم‌چنین تخلفی صورت نمی‌گیرد.‌» رییس سندیکای داروهای دامپزشکی کشور نیز نظری ممتنع در این باره داشته و به خبرنگار ما می‌گوید: «هر مرغدار یا دامداری براساس تجربه خود داروهای مختلفی را مصرف می‌کند.‌»

حجت‌الله ذبیحی می‌افزاید: «شاید به‌عنوان مثال داروی جنتامایسین انسانی برای یک پرورش‌دهنده مطلوب به نظر برسد، بنابراین با توجه به نزدیک بودن سیستم بدنی حیوان به انسان، این موضوع دلیل بر تخلف نیست و اشتراکات دارویی زیادی بین دو گروه وجود دارد؛ مضاف بر اینکه تاکنون بیش از 800بیماری مشترک بین انسان و دام شناخته شده است.‌»دبیر انجمن صنفی تخم‌مرغ شناسنامه‌دار ایران نیز با رد این موضوع به «فرصت امروز» می‌گوید: «شاید داروهای انسانی برای درمان برخی بیماری‌های سگ یا گربه استفاده شود اما در واحدهای بزرگ پرورشی ممکن نیست.‌»

فرزاد طلاکش که خود یکی از دامپزشکان مطرح کشور است مصرف آنتی‌بیوتیک را در گله‌های 20هزارتایی یا 50هزارتایی غیرممکن می‌داند و می‌افزاید: «یک روستایی ساده که مثلاً پنج قطعه مرغ را در حیاط خانه نگهداری می‌کند، می‌تواند از نوع انسانی استفاده کند اما داروهای دامی به‌ویژه برای طیور به‌صورت پودرهای یک کیلوگرمی یا دو کیلوگرمی هستند و این مقدار زیاد در داروخانه انسانی پیدا نمی‌شود. حتی شکل مصرف آن نیز به خاطر تفاوت در بافت جذبی انسان و دام، فرق دارد.‌»

وی تأکید می‌کند که سازمان دامپزشکی سه سال به‌صورت مستمر در حال مانیتورینگ باقیمانده داروها در موادغذایی مانند شیر، گوشت قرمز، گوشت سفید و تخم‌مرغ است و خوشبختانه تا به حال مواد دارویی بالاتر از حد استاندارد مشاهده نشده است. طلاکش نیز بر این نکته اصرار دارد که داروهای دامی از نظر قیمتی ارزان‌تر از داروهای انسانی هستند. این درحالی است که یکی دیگر از دامپزشکان به «فرصت امروز» می‌گوید: «مصرف آنتی‌بیوتیک انسانی در گله‌های بزرگ چندهزار قطعه‌ای نیز شدنی است و خود شاهد یکی از همین گله‌ها بوده‌ام.‌»

آنتی‌بیوتیک‌های دقیقه‌نودی

زلیخا تاتاری از معضل دیگری در بخش دارویی کشور پرده برمی‌دارد و می‌افزاید: «شاید داروی دامی از نوع انسانی ارزان‌تر باشد اما برخی داروخانه‌های پزشکی در انبارهای خود مقدار زیادی آنتی‌بیوتیک انسانی دارند که تاریخ انقضای آنها نزدیک است. بنابراین حاضرند تمام آن را به قیمتی بسیار پایین‌تر بفروشند. کافی است این داروخانه‌چی بین دوستان یا آشنایان خود، مرغدار یا دامداری را سراغ داشته باشد. بنابراین فروش آنها را با قیمت بسیار پایین به وی پیشنهاد می‌دهد.‌»

به گفته تاتاری، در این موارد خرید آنتی‌بیوتیک‌های دقیقه نودی، بین 50 تا 70درصد برای تولیدکننده صرفه اقتصادی خواهد داشت. البته هنوز چنین تخلفی به شکل وسیع اتفاق نیفتاده و بیشتر برای پیشگیری از بیماری‌ها در صنعت طیور به کار می‌رود اما تا همه‌گیر نشده، سازمان دامپزشکی باید جلوی آن را بگیرد.

این دامپزشک اضافه می‌کند: «باقی‌ماندن آنتی‌بیوتیک در موادغذایی برای کودکان و میانسالان بسیار مضر بوده و در آنها مقاومت ایجاد می‌کند. البته باید گفت که ماندگاری دارو در بدن حیوان تا هفت‌روز خواهد بود و اگر یک هفته قبل از فرستادن حیوان به کشتارگاه، از دارو استفاده نشود، نگرانی وجود ندارد. گذشته از اینها تعداد واحدهای متخلف بسیار کم است. به‌عنوان مثال از 30واحد مرغداری که می‌شناسم، تنها یکی از آنها به مصرف داروی انسانی تمایل دارد اما باید در مقابل همین یک واحد نیز ایستاد تا تخلف همه‌گیر نشود.‌»

علیرضا کسیانی، دامپزشک و واردکننده داروهای دامی از زاویه بالاتری به این موضوع نگاه می‌کند و به «فرصت امروز» می‌گوید: «متأسفانه مشکل اصلی در صنعت دامپروری کشور، مصرف داروی انسانی نیست؛ بلکه استفاده بیش از حد استاندارد آنتی‌بیوتیک‌هاست.‌» کسیانی معتقد است در کشورهای پیشرفته‌ای مانند آمریکا مصرف آنتی‌بیوتیک به‌طورکلی ممنوع است مگر اینکه نیاز مبرم به درمان باشد. به همین دلیل ظرف 15سال اخیر آنتی‌بیوتیک جدیدی در حیطه دامی کشف نشده و کل جهان به سمت تولید محصول سالم حرکت می‌کنند. 

با توجه به گفته‌های کارشناسان و دامپزشکان به‌نظر می‌رسد مصرف داروهای انسانی در دام و به‌ویژه طیور، هنوز به مرحله‌ای نرسیده که نگرانی در مصرف‌کننده ایجاد کند اما ممکن است در صورت عدم مقابله با این معضل، واحدهای بیشتری درگیر این موضوع شوند. بنابراین به نظر می‌رسد نظارت‌های دامپزشکی بیش از پیش افزایش یافته و پرورش‌دهندگان را ملزم به استفاده از داروهای دامی کند.