پول ملی به حذف صفر نزدیک شد

با ارسال لایحه حذف چهار صفر از پول ملی توسط بانک مرکزی به هیات دولت در ابتدای این هفته و رونمایی از اسکناس 50 هزار تومانی جدید در هفته گذشته به نظر می رسد طرح حذف صفر از پول ملی بار دیگر قوت گرفته است. اولین بار کشور آلمان بود که پس از پایان جنگ جهانی دوم به حذف صفر از اسکناس های خود (مارک) دست زد و تجربه موفق این کشور در حذف صفر و کنترل تورم باعث شد تا دست کم ۵۰ کشور جهان به حذف صفر از پول ملی خود اقدام کنند.

در ایران نیز حذف صفر از پول ملی دو بار در سال های ۷۲ و ۸۶ مطرح شد، اما هر بار به دلایلی مسکوت ماند و رفته رفته فراموش شد. در سال ۹۵ اما دولت یازدهم به طور جدی این بحث را دنبال کرد و در جلسه هیات وزیران، واحد پول ایران، تومان و برابر با ۱۰ریال تعیین شد. با این اتفاق به نظر می رسید که اپیزود بعدی، حذف صفر از پول ملی باشد، اما این اتفاق هرگز رخ نداد و دولت یازدهم حتی مصوبه تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان را به مجلس و شورای نگهبان ارجاع نداد و درنهایت این طرح در همین مرحله مسکوت و نیمه تمام باقی ماند.

اما این بار و با گذشت دو سال از آن اتفاق، به نظر می رسد حذف صفر از پول ملی ایران، رنگ و بوی جدی تری به خود گرفته است و عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی دیروز در بهارستان و در نشستی که به دعوت فراکسیون ولایی مجلس برگزار شد، از ارسال لایحه حذف چهار صفر از پول ملی به هیات دولت خبر داد.

این اما تنها شاهد مثال برای طرح دوباره حذف چهار صفر از پول ملی ایران نیست و بانک مرکزی در هفته گذشته از اسکناس ۵۰هزار تومانی جدیدی رونمایی کرد که گمانه زنی ها در این زمینه را قوت بخشید. ازجمله نکات مهم در طراحی این اسکناس، رنگ آمیزی متفاوت در ارقام چاپ شده روی اسکناس است که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم رنگ تر طراحی شده و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به طور جداگانه نوشته شده است. نکته دوم، تصویر کوه دماوند پشت اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید است که البته پیش از این در اسکناس های هزار تومانی هم به کار رفته بود و این موضوع می تواند اشاره دیگری به حذف چهار صفر از پول ملی باشد.

سپید و سیاه حذف صفر از پول ملی

اما هر بار که بحث حذف صفر از پول ملی در ایران به طور جدی مطرح می شود هجمه ای به راه می افتد و اقتصاددانان و كارشناسان اقتصادي به دو دسته موافق و مخالف تقسيم شده و از مزایا و معایب طرح، دفاع یا انتقاد می کنند.

مهم ترین دلیل منتقدان و مخالفان حذف صفر از پول ملی، بحث تورم رواني و افزايش مقطعي قيمت هاست. تغيير سيستم هاي مالي و حسابداري، پيچيدگي محاسبات و اشكال در تطبيق ارقام نیز از دیگر مشكلاتي است كه تا مدت ها، موجب ثبت نادرست ارقام جديد و قديم می شود. آسيب دیدن بايگاني ها و بانك هاي اطلاعاتي داده ها كه روند تطبيقي سري زماني خود را تا حدودي از دست مي دهند و همچنین بالابودن هزينه چاپ و توزيع اسكناس جديد و جمع آوري اسكناس هاي قديمي از دیگر موضوعاتی است که منتقدان مطرح می کنند. آنها در توجيه اين اتفاق به تجربه كشورهايي نظير فرانسه پس از جنگ جهاني دوم اشاره می کنند كه تداوم تورم در سال هاي طولاني، رقم مورد استفاده در واحد پول را افزايش داده بود، با اين حال اما در كشور فرانسه پس از پنج دهه از اجراي اين سياست، هنوز مشكلات پول جديد و قديم در ميان سالخوردگان وجود دارد.

دشواري جريان معاملاتي در بين اقشار مردم نيز يكي ديگر از مشكلات است. به عنوان مثال سالخوردگان اشتباهات زيادي را در جریان تبدیل این معاملات مرتكب می شوند. در عین حال، تمام نرم افزارها و برنامه هاي كامپيوتري نیز بايد نسبت به واحد پول جديد تغيير کنند كه اين هم هزينه زيادي را بر سيستم بانكي تحميل می کند.

در مقابل این استدلال ها، اما موافقان اين طرح، دلایل خود را دارند. آنها مي گويند حذف صفرها از حمل ونقل اسكناس به ميزان زيادی جلوگيري مي كند و آساني مبادلات را در پي خواهد داشت. اين گروه از كارشناسان همچنین تورم زا بودن اجراي اين سياست را به شدت رد مي كنند و معتقدند اين پديده اثرات اقتصادي ندارد و تنها اسكناس رايج در مبادلات را تغيير مي دهد.

در ادامه گزارش، نگاهی می کنیم به تجربیات کشورهای جهان در حذف صفر از پول ملی.

برزیل رکورددار حذف صفر

برزیل در دهه 60 و 70 میلادی به یکی از سنگین ترین تورم های آن زمان دچار شد، به گونه ای که پول ملی این کشور ماهانه 30 تا 40درصد ارزش خود را از دست می داد. پیش از آن از سال 1930 تا 1942 پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال 1967 میلادی برای اولین بار سه صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال 1981 تورم این کشور بار دیگر به 151درصد رسید. در این میان بار دیگر سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و 431درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال 1993 زمانی که تورم این کشور در مرز 2 هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران ترین کشورهای آمریکای لاتین به حساب می آید. از سال 1930 تاکنون طی شش مرحله 18صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند، تجربه توسعه یافته

بیماری هلندی اکنون واژه ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیرمنتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش بینی نشده ای در دهه 60 میلادی روبه رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز 100درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به همراه آن چهار صفر از اسکناس های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست های کنترل نقدینگی همراه باشد.

ترکیه، تجربه موفق

ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یک باره شش صفر را از پول ملی خود را در سال 2005 میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می شد در سال 2003 به بیش از 1/5 میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به 3 میلیون لیر رسید. از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس های درشت تر احساس می شد. در یک چرخه 25 ساله. درشت ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بی شمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگهداری حساب ها به وجود آورده بود. از آغاز سال 2005 اسکناس های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل های صندوق بین المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرد.

زیمبابوه، یک شکست تمام عیار

دولت زیمبابوه در سال 2003 زمانی که تورم این کشور یک هزار درصد بود اقدام به حذف سه صفر از اسکناس های این کشور کرد. با این وجود دولت عملاً هیچ گونه اقدامی درخصوص مهار تورم انجام نداده و صرفاً به وجهه روانی حذف صفرها اتکا کرد. بدیهی آنکه این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. هم اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز 11 میلیون درصد گذشته است و دولت برای تامین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس های یکصد میلیارد دلاری شده است. این در شرایطی است که بانک مرکزی این کشور اعلام کرده دیگر کاغذ اسکناس کافی برای نشر پول در اختیار ندارد.

ارتباط با نویسنده: Ivankaramazof@yahoo.com