گشتی در بازارهای خشکبار تهران / بازار آجیل شب عید

بازار بزرگ تهران این روزها مملو از جمعیت است؛ جمعیتی که در کنار خرید پوشاک از پاساژ کویتی های رضا سری هم به تیمچه های مختلف سبزه میدان می زنند تا با خرید لوازم خانه و دیگر احتیاجات شان سال خود را با دلخوشی های جدید شروع کنند. بازار خشکبار هم از این قاعده مستثنی نیست.

روزهای پایانی سال 95 با باران های توأمان گره خورده است، اما روزهای بارانی و غیربارانی برای بازار تهران و خریداران تفاوتی نمی کند. کافی است با این خیال که امروز هوا بارانی است و بازار خلوت است بخواهید سری به بازار بزنید، با دیدن جمعیت وسیع مردم غافلگیر خواهید شد. شلوغی مترو پانزده خرداد خبر از بیرون مترو می دهد.

خانمی هنگام خروج از مترو می گوید: پس اینکه می گویند مردم قدرت خرید ندارند دروغ است،  اگر این طور بود که بازار به این شلوغی نمی شد. رهگذر دیگری در جوابش می گوید: خیلی ها تنها برای تماشا کردن می آیند و خریدی نمی کنند.

خانم مسن دیگری که به زحمت خود را از پله های مترو بالا می کشد،  می گوید: خدا کند بازار همیشه شلوغ باشد و مردم خرید کنند. کاش حال همه خوب باشد. همهمه دستفروشان، کنار در خروجی مترو راه را برای عبور و مرور سخت می کند. اینجا از هر قشر و طبقه ای خواهید دید. با حرکت به سمت سبزه میدان با مغازه های شلوغ آجیل فروشی روبه رو می شوید.

عده ای در حال خرید هستند. عده ای هم تنها قیمت می کنند و می روند. با خریداری صحبت می کنم، از قیمت ها راضی است و می گوید: هر سال برای خرید آجیل شب عید به بازار مراجعه می کند. این مشتری کیفیت خوب و قیمت پایین نسبت به فروشگاه های محلی را یکی از عمده ترین دلایل خود برای انتخاب بازار معرفی می کند.

بازار بزرگ تهران در کنار مغازه های خشکبار راسته خیابان پانزده خرداد تا سبزه میدان،  یک مرکز خشکبار اسم و رسم دارتری هم دارد که به بازار آهنگران معروف است؛ جایی كه برخلاف اسمش هیچ ربطی به گذشته اش پیدا نمی کند.

در گذشته بازار آهنگران مغازه  هایی مثل آهنگری، ریخته گری، گیوه دوزی و لنگ فروشی را در دل خود جای داده بود،اما با گذشت زمان به ویژه از دهه 40 به بعد این بازار به مرکز آماده کردن انواع آجیل و خشکبار تبدیل شد. یکی از قدیمی های این بازار می گوید: آن زمان تمام مغازه ها از کاهگل بود و سقف این دالان ها همه با گنبد پوشانده شده بود که در حال حاضر تنها قسمتی از آن باقی مانده است.

گذری بر تاریخ تهران قدیم

بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدوده خود مانند مسجد امام، مسجد جامع و… از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود. با توجه به مدارک و شواهد موجود، بنای اولیه بازار به دوره شاه طهماسب صفوی، همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه های شهر تهران بازمی گردد. ظاهراً چهار بازار لباف ها، کرجی دوزها، سراج ها و نعل چی ها قدیمی ترین بخش های بازار تهران به حساب می آیند.

به نوشته صنیع الدوله، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت طوری که به تدریج، حد فاصل بین ارگ و مسجد جامع به بخش پررونق بازار تبدیل شد و معروف ترین و معتبرترین سراها و تیمچه ها در این محدوده فعال شدند.

در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر نیز ساخته شد. از جمله بخش های اصلی بازار می توان به بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار بین الحرمین (سلطانی جعفری)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهارسوق کوچک، بازار چهل تن (که از قدیمی ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است)، بازار آهنگران، بازار مسگران و بازار پاچنار اشاره کرد.

بازار آهنگران، مرکز خشکبار ایران

این روزها در کنار خانه تکانی و خرید پوشاک شب عید، دیگر انتخاب یک مکان مناسب برای تهیه خشکبار مرغوب دشوار شده است. در کنار بازارهای آجیلی معروف، هر محله ای برای خود یک خشکباری خوب دارد، اما همچنان بسیاری از افراد به دلایل مختلف ترجیح می دهند آجیل شب عید خود را از بازار تهران تهیه کنند.

این را وقتی بهتر لمس کردم که در یک روز بارانی وسط هفته با یک صف طولانی در بازار آهنگران مواجه شدم. در ابتدا باورم نمی شد که این صف طولانی که تا دالان های پایینی راسته هم کشیده شده است،  صف خرید خشکبار باشد. با پرس و جو از کسانی که در صف ایستاده بودند، یقین کردم که این صف طولانی که تا هفت شب هم ادامه خواهد داشت برای خرید خشکبار شب عید است.

از خانمی پرسیدم برای چه این صف طولانی را تحمل می کند؟ در جواب گفت: سالیان سال است که از این مغازه خرید می کنم و به کیفیت و تازه بودن آجیل های آن اعتماد دارم. مغازه ناصر گیاهی در بازار آهنگران تهران از چنین اقبال بلندی برخوردار است که مشتریان آن حاضرند برای ساعت های طولانی در صف بایستند تا از مغازه وی خشکبارشان را تهیه کنند.

یکی از مشتریان در صف می گوید: این مغازه حدود 60سال است که در این بازار فعالیت می کند و به نوعی از قدیمی های این صنف محسوب می شود،  دیگر مشتری های خود را دارد. به شخصه از سال 80 از این مغازه خرید می کنم و کیفیت خوب آن دلیلی برای حضور هرباره ام در اینجاست.

در مورد قیمت ها که می پرسم،  خانمی می گوید: از جای دیگری قیمت نکرده ام چه بسا ممکن است قیمت خشکبار این مغازه از جاهای دیگر بیشتر باشد. خانمی که به واسطه دیدن این صف طولانی ترغیب شده تا از این مغازه خرید کند، در انتهای صف می ایستد.

وقتی چرایی کارش را می پرسم،  می گوید: اگر چنین تعدادی برای خرید از یک مغازه صف بسته اند حتماً محصولاتش کیفیت خوبی دارد. من هم می خواهم برای نخستین بار از این مغازه خرید کنم امیدوارم که کیفیت آن خوب باشد. سراغ دیگر مغازه ها می روم.

مهدی علیزاده فروشنده ای است که در کمال خوشرویی با وجود مشتری های بسیار برای خرید  به سوالاتم پاسخ می دهد. از بازار و قیمت ها که می پرسم، می گوید: قیمت ها خوب است یعنی ما می گوییم خوب است،  نمی دانم نظر مردم چه باشد. قیمت ها هرچه باشد،  مردم خرید می کنند.

آجیل شب عید دیگر به یکی از سنت های ما تبدیل شده است به همین جهت هر شخصی با هر وسعی تلاش می کند آجیلی برای شب عید خود تهیه کند. از بازار که می پرسم،  می گوید: خدا رو شکر. بازار هم بد نیست. یعنی ما همین یک ماه سال را داریم. اگر اسفندماه هم نفروشیم که دیگر اوضاع مان زار است.
 
مهم ترین مراکز خرید آجیل شب عید

دالان های دراز بازار آهنگران مهم ترین راسته آجیلی تهران است که خشکبارهایش نه تنها به تمام بازارهای ایران بلکه به خارج از کشور هم صادر می شود. دالان بزرگی با سقف های گنبدی شکل که در گوشه و کنارش گونی های خشکبار چیده شده است. به ویژه این روزها که دیگر فروش خشکبار داغ داغ است.

اگر به بازار آهنگران مراجعه کنید در کنار خشکباری ها چشم تان به همسایه های پوشاکی و مواد غذایی این راسته هم می افتد، اما این مغازه ها که عمدتا عمده فروش هم هستند به شلوغی بازار خشکبار نمی رسند. جدا از بازار آهنگران و راسته خیابان پانزده خرداد در دالان های این بازار تو در تو افرادی هم به فروش خشکبار مشغول هستند. پیرمردی در ظرف هایی سینی شکل اقلام محدودی مثل پسته و تخمه را چیده و منتظر مشتری است.

بازار مولوی و کاروانسرای خانات در کنار شعبات آجیل تواضع از دیگر مراکز شلوغ خرید آجیل شب عید محسوب می شوند.

اگر به بازار مولوی سری زده باشید قطعاً جمله «از شیر مرغ تا جان آدمیزاد»  برای تان ملموس خواهد شد.

این بازار در کنار پرده فروشی های معروف خود به یکی از مراکز مهم خرید پارچه و تهیه لوازم مورد نیاز برای جهیزیه نوعروسان نیز تبدیل شده است. کمی پایین تر از بازار پلاستیک فروشان، در ضلع جنوبی چهارراه سیروس در مولوی،  راسته آجیل فروشی های این بازار را مشاهده خواهید کرد.

این مرکز در کنار فروش انواع آجیل به صورت فله و تک فروشی اقلامی مثل آلو،  انواع شکلات و شیرینی،  پنیر و... را هم به فروش می رساند. قیمت این بازار مناسب تر از راسته های دیگر آجیلی است که این را می توان از اتیکت قیمت ها متوجه شد.

البته همیشه در کنار افراد راضی  عده ای هم همواره به قیمت ها معترض  هستند. یکی از خریداران به  «فرصت امروز» می گوید: این همه راه در شلوغی و ترافیک تهران تا این مرکز خرید آمده ام تا آجیلی با قیمت مناسب تهیه کنم، غافل از آنکه هیچ کجای تهران قیمت ها تفاوتی نمی کند. اگر برای خرید آجیل شب عید به این بازار مراجعه کردید حتماً از کاروانسرای خانات هم دیدن کنید.

کاروانسرای خانات به عنوان بزرگ ترین کاروانسرای درون شهری تهران در خیابان صاحب جمع،  (شمال میدان شوش، جنوب چهارراه مولوی) واقع شده است. این کاروانسرا که در اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار بنا شده بود به علت آتش سوزی سال ۱۳۵۷ بدون استفاده مانده بود تا اینکه در سال 1388 جهت برپایی جشن نوروزی مجددا بازگشایی شد. در حال حاضر از این مکان به عنوان بورس خشکبار استفاده می شود.

ارتباط با نویسنده: Leilashirzad69@gmail.com