آینده اقتصادی عربستان بدون نفت

بررسی و مطالعه مواضع، وعده ها و نظرات محمد بن سلمان جانشین ولیعهد عربستان سعودی نشان دهنده آن است که این شاهزاده جوان سعودی در مسیر دستیابی به اهداف خود بسیار عجول است. این شاهزاده 30ساله از زمان به قدرت رسیدن پدرش بارها از کاهش وابستگی ریاض به درآمدهای ناشی از فروش نفت خام سخن گفته و برنامه ریزی های گسترده ای برای توسعه دیگر بخش های اقتصاد عربستان صورت داده است.

محمد بن سلمان که به باور بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل خاورمیانه نقش بسیار مهمی در تصمیمات پادشاه عربستان دارد معتقد است که چنانچه کشورش براساس برنامه ریزی ها پیش برود، در سال 2030 میلادی دیگر به درآمدهای ناشی از فروش نفت خام وابسته نخواهد بود؛ ادعایی گزاف که در تحقق آن شک و تردیدهای فراوانی وجود دارد.

اعلام سال 2030 میلادی توسط مقامات سعودی ممکن است حاکی از عجله آنان برای دستیابی به هدفی بزرگ باشد اما از سوی دیگر بیشتر از آنکه معنای عجله داشته باشد، بیشتر خوشبینی مفرط سیاست گذاران جدید و بی تجربه خاندان آل سعود را به ذهن متبادر می کند. آنها تا این لحظه حتی از ارائه توضیحی ساده در رابطه با چگونگی تحقق برنامه موسوم به ویژن 2030 عاجز بوده و از زمان اعلام چنین برنامه ای تاکنون اقدامی جدی برای دستیابی به اهداف تعیین شده صورت نگرفته است.

جزییات منتشر شده برنامه ویژن 2030 توسط عربستان سعودی نشان دهنده برنامه ای گسترده و مفصل است. واگذاری بخشی از سهام شرکت نفت آرامکو به عنوان بزرگ ترین شرکت نفتی جهان، ایجاد صندوقی ملی به منظور سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی، ایجاد مشاغل بیشتر برای زنان، سرمایه گذاری و توسعه صنایع دیگر از بهره برداری از معادن تا توسعه و توانمندسازی صنایع نظامی از جمله بخش های مهم برنامه ریزی های صورت گرفته توسط مقامات سعودی برای کاهش وابستگی شان به درآمدهای نفتی است.

این تغییرات در کشوری که بیش از 90درصد از بودجه سالانه آن به صورت سنتی از محل فروش نفت خام حاصل می شود، تحولات جدی و گسترده ای است آن هم در شرایطی که میزان کسری بودجه عربستان پس از کاهش شدید قیمت نفت خام در بازارهای جهانی به 5/13درصد از کل تولید ناخالص داخلی آن رسیده است.

از سوی دیگر افزایش میزان مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی از 22 به 30 درصد که در دسته اهداف ساده تر برنامه ویژن 2030 محسوب می شود نیز چندان در دسترس نخواهد بود چراکه نهادهای مذهبی وهابی در عربستان از قدرت بسیار زیادی برخوردار بوده و سایه آنها در تمامی برنامه های دولت و حکومت دیده می شود.

وهابیون به شدت مخالف هرگونه گسترش و توسعه سهم زنان از فعالیت های اجتماعی بوده و در مقابل اصلاحات اعمال شده از سوی دولت به شدت مقاومت می کنند. برای نمونه وعده صدور مجوز رانندگی برای زنان در عربستان همزمان با وعده افزایش مشارکت آنان در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی از جمله مواردی است که بسیاری را امیدوار کرده است اما مقامات سعودی از عمل به آن ناتوان مانده اند.

شاهزاده محمد بن سلمان انتظار دارد با فروش 5درصد از سهام شرکت نفت آرامکو درحالی که ارزش کلی آن دست کم 2تریلیون دلار تخمین زده می شود بتواند به وعده خود مبنی بر ایجاد یک صندوق ملی برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی و صنعتی عربستان عمل کند و این در حالی است که بخش عمده ای از وعده های مقامات سعودی برای تحقق سایر اهداف شان تا سال 2030 همچنان مبهم و نامشخص باقی مانده است.

با این وجود اقتصاددانان و ناظران مسائل منطقه خاورمیانه معتقدند در صورت تحقق فروش 5درصد از سهام شرکت ملی نفت آرامکو و تزریق سرمایه های وعده داده شده به صندوق ملی عربستان سعودی، موجودی این صندوق به رقم خیره کننده 3تریلیون دلار خواهد رسید که می توان از آن برای توسعه و بهبود وضعیت صنایع مختلف در عربستان بهره برد.

توسعه و گسترش صنایع نظامی از جمله اهداف مقامات سعودی است و آنها قصد دارند بخشی از نیازمندی های خود را در داخل تولید کنند. گفتنی است عربستان سعودی سومین بودجه بزرگ نظامی جهان را داشته و تنها 2درصد از نیاز خود را از تولید داخل تأمین می کند.

به منظور دستیابی به اهداف برنامه ویژن 2030، عربستان سعودی نیازمند ایجاد فضای باز برای تجارت، گشودن درها به روی توریست های خارجی و ایجاد شفافیت اقتصادی و سیاسی بیشتر و همچنین اتخاذ قوانین سکولار است. باید دید با توجه به فضای محافظه کارانه حاکم بر این کشور آیا این گام ها توسط مقامات آن برداشته خواهد شد یا خیر.