بررسی روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا / شراکتی سودمند اما متزلزل

روابط اقتصادی ایران و اتحادیه اروپا از دیرباز همواره از وقایع سیاسی متاثر شده است. به رغم ظرفیت های تجاری و اقتصادی ایران و همچنین علاقه مندی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصاد ایران از جمله بخش انرژی، در اغلب موارد شاهد آن هستیم که اختلافات سیاسی و راهبردی میان ایران و اتحادیه اروپا از پیشرفت و توسعه حجم روابط تجاری دو طرف کاسته است.

جمهوری اسلامی ایران که زمانی روابط تجاری گسترده ای با اتحادیه اروپا داشته و این اتحادیه نخستین شریک تجاری آن محسوب می شد، اغلب قربانی فشارهای سیاسی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی به اتحادیه اروپا و بعضا زیاده خواهی های غیرمنطقی برخی از اعضای این اتحادیه شده و هرگز نتوانسته روابط تجاری پایدار و پررونقی با اروپا داشته باشد.

در این میان لابی های صورت گرفته از سوی برخی گروه های ضدانقلاب مستقر در اروپا و ادعاهای پوچ آنان علیه ایران نیز در فرآیند تخریب روابط تهران -بروکسل تأثیرگذار بوده و نقش مهمی ایفا کرده است.

به رغم تمامی موضوعات یادشده، اختلافات گسترده ایران و غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در رابطه با فعالیت های هسته ای ایران در سال های اخیر عمده ترین دلیل کاهش سطح روابط ایران و اتحادیه اروپا در سال های اخیر بوده است، اما امروز و پس از گذشت یک سال از توافق جامع هسته ای میان ایران و قدرت های عمده جهانی که منجر به لغو تحریم های گسترده تجاری و اقتصادی اعمال شده علیه ایران شد به نظر می رسد که مجددا می توان انتظار داشت که اتحادیه اروپا به تدریج جایگاه خود را به عنوان نخستین شریک تجاری ایران بازیابد.

توافق جامع هسته ای که محدودیت هایی را به صورت موقت بر برنامه هسته ای ایران اعمال می کند امروزه منشأ آغاز همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای مختلف جهان شده است.

امضای موافقت نامه های اقتصادی با کشورهای اروپایی نظیر سرمایه گذاری گسترده شرکت های خودروسازی فرانسوی در صنعت خودروی ایران و همچنین حضور مجدد شرکت های بزرگ نفتی نظیر توتال در بخش انرژی این کشور از جمله نتایج توافق جامع هسته ای بوده است. در همین رابطه کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی معتقدند که توافق هسته ای زمینه ساز آغاز تدریجی اما مفصل و عمده مبادلات تجاری میان تهران و شرکای اروپایی اش شده است.

به باور این کارشناسان، این موضوع در نهایت سبب خواهد شد تا اتحادیه اروپا همانند سال های گذشته این فرصت را داشته باشد تا مجددا به نخستین شریک تجاری ایران بدل شده و حجم مبادلات اقتصادی خود با تهران را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

این در حالی است که بررسی  آمارهای اقتصادی موجود حاکی از آن است که در حال حاضر چین نخستین شریک تجاری ایران بوده و پس از آن امارات دومین کشوری است که بیشتر حجم روابط تجاری را با همسایه شمالی خود دارد. پس از این دو، اتحادیه اروپا در رتبه سوم قرار دارد که انتظار می رود با توجه به علاقه مقامات ایرانی به گسترش مناسبات خود با اروپا این امکان وجود دارد تا به جای چین رتبه نخست را به خود اختصاص دهد.

شایان ذکر است که بررسی آمارهای اقتصادی حاکی از آن است که تراز تجاری ایران و اتحادیه اروپا تا سال 2015 میلادی 5 میلیارد و 200 میلیون یورو بوده است. این در شرایطی است که تراز تجاری اروپا با ایران طی یک دهه گذشته عمدتا منفی و رو به کاهش گزارش شده است.

بررسی بیشتر آمارهای موجود نشان دهنده آن است که اتحادیه اروپا در سال 2015 میلادی رقمی معادل 6 میلیارد و 500 میلیون یورو کالا صادر کرده که عمدتا شامل ماشین آلات، توسعه بخش حمل و نقل، مواد شیمیایی و... بوده است.

در مقابل اتحادیه اروپا نیز رقمی معادل یک میلیارد و 200 میلیون یورو از ایران واردات داشته است که عمدتا شامل انرژی، مواد معدنی، مواد شیمیایی و مواد غذایی می شود. لازم به ذکر است که پیش از این و به دلیل تحریم های اقتصادی اعمال شده توسط آمریکا و اتحادیه اروپا واردات نفت این اتحادیه از ایران متوقف شده و به صفر رسیده بود.

در همین راستا و در حد فاصل سال های 2012 و 2013 میلادی میزان واردات اتحادیه اروپا از ایران به میزان 86درصد کاهش یافت که این موضوع در نتیجه تحریم های اقتصادی غرب علیه ایران صورت پذیرفت، این در حالی است که در مدت زمان مشابه میزان واردات تهران از اتحادیه اروپا نیز 26درصد کاهش یافت که دلیل عمده آن نیز تحریم نظام مالی ایران توسط غرب و جلوگیری از دسترسی این کشور به بازارهای جهانی بود.

اتحادیه اروپا و تجارت با ایران

کارشناسان اقتصادی اروپایی معتقدند که تجارت با ایران تابعی از استراتژی اقتصادی و وارداتی اتحادیه اروپا است، چراکه به رغم حمایت های این اتحادیه از عضویت کامل ایران در سازمان تجارت جهانی، ایران هنوز عضو ناظر این سازمان محسوب می شود و از سوی دیگر هیچ گونه موافقت نامه اقتصادی دوجانبه ای میان تهران و بروکسل وجود ندارد.

این موضوع بیانگر اهمیت عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی برای تبدیل شدن به یک بازیگر مؤثر و عمده در اقتصاد جهانی است؛ عضویتی که همچنان به صورت ناظر بوده و مسائل سیاسی و از طرف دیگر عدم وجود اراده ای جدی در ایران برای حرکت به سوی عضویت کامل در این سازمان از جمله دلایلی است که همچنان تجارت با ایران را به یک فرآیند نسبتا دشوار بدل ساخته است.

در همین چارچوب لازم به یادآوری است که طی سال های 2002 تا 2005 میلادی مذاکراتی مبنی بر انعقاد موافقت نامه تجاری غیرترجیحی و همکاری های اقتصادی در جریان بود که به دلیل ادامه فعالیت های هسته ای ایران و غنی سازی اورانیوم در این کشور پس از مدتی متوقف و به فراموشی سپرده شده است. گفتنی است در حال حاضر و به رغم تحقق توافق جامع هسته ای، هیچ برنامه ای برای ادامه مذاکرات مذکور میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا وجود ندارد.