لطمه تولید از بی برقی

آخرین گزارش بازوی پژو هشی اتاق ایران از وضعیت شاخص مدیران خرید، نشان از تداوم فعالیت ضعیف کسب و کارها در اقتصاد ایران دارد و زنگ خطر رکود پایدار را به صدا درمی آورد. طبق پایش مرکز پژوهش های اتاق ایران، شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در مردادماه 1403 معادل 44.9 واحد محاسبه شده است. این شاخص نشان می دهد که سطح فعالیت های اقتصادی در این ماه نسبت به ماه گذشته کاهش یافته و همچنین پس از تعدیل فصلی، این شاخص برای مردادماه معادل 47.4 واحد برآورد شده است که حاکی از تداوم رکود برای چهارمین ماه پیاپی است. روند شامخ کل اقتصاد در مردادماه پس از حذف اثرات فصلی کماکان کاهشی است و این امر نشان می دهد که فعالیت کسب وکارها در کل اقتصاد همچنان در حال ضعیف شدن است.

این در حالی است که به دلیل قطعی گسترده برق همچنان شرکت ها در رکود هستند و با ظرفیت بسیار پایین تر از توان خود فعالیت می کنند. جدا از قطعی برق روزانه کارخانه ها که اکثرا منجر به تعطیلی دو تا سه روز در هفته آنها شده است، مشکلات زنجیره تأمین مواد اولیه و عدم تخصیص ارز موردنیاز نیز به قوت خود باقی است و متاسفانه به دلیل عدم تخصیص ارز، مواد اولیه به کندی به بخش تولید می رسد. البته تعطیلات تابستان و تغییرات دولت (تشکیل کابینه دولت چهاردهم) نیز در کندی فعالیت کسب وکارها تأثیرگذار بوده است. بسیاری از شرکت ها منتظر تأثیر مثبت شروع به کار دولت جدید و تغییر سیاست ها در جهت سهولت کسب وکار هستند. برخی از شرکت ها هم به دلیل کاهش فعالیت ها بر اثر قطعی برق و مشکلات تولید ناچار به تعدیل نیروی کار خود شده اند. از طرفی سطح پایین دستمزدها باعث شده تا نیروی انسانی نیز تمایلی به ماندن نداشته باشد. به نظر می رسد تورم و هزينه های بالای زندگی و عدم تناسب حقوق و دستمزدها با هزينه ها باعث كمبود نيروی كار شده است.

زنگ خطر شاخص مدیران خرید

رقم برآوردی شاخص مدیران خرید اقتصاد و صنعت در مردادماه نشان می دهد که برای چهارمین ماه پیاپی شاهد تداوم رکود در اقتصاد و بخش های مختلف صنعتی هستیم. مشکلات سمت عرضه اقتصاد همانند تامین مالی شکننده، قطعی مکرر برق و همینطور عدم تخصیص ارز برای تامین مواد اولیه، همپای مشکلات بخش تقاضا همچون فقدان بازار داخلی و خارجی موجب شده تا صنایع دچار رکود شوند. آخرین وضعیت شاخص مدیران خرید، حکایت از روند کاهشی شامخ در مردادماه 1403 و انقباض فعالیت های تولیدی دارد. شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در میانه تابستان و پس از حذف اثرات فصلی همچنان کاهشی است و این مهم نشان می دهد که فعالیت کسب وکارها در اقتصاد ایران کماکان با رکود همراه است. هرچند رکود ناشی از افزایش نرخ بهره و سیاست های انقباضی بانک مرکزی از یکسو و فقدان بازار و نبود تقاضای جهانی از سوی دیگر باعث کاهش سطح فعالیت کسب وکارها در فصل تابستان شده اما به نظر می رسد آنچه فشار روی صنایع را افزایش داده است، سایه خاموشی و قطعی های مکرر برق در فصل گرماست که تعطیلی دو تا سه روز در هفته را به صنایع کشور تحمیل کرده است.

جدا از آنکه قطعی های مکرر برق باعث آسیب به دستگاه ها و ماشین آلات بخش تولید شده، موجب شده تا شرکت ها (به دلیل تعطیلی دو تا سه روز در هفته) همچنان در رکود باشند و با ظرفیت بسیار پایین تر از توان خود کار کنند. همچنین برخی از شرکت ها به دلیل کاهش فعالیت ها (بر اثر قطعی برق و سایر مشکلات بخش تولید) ناگزیر به تعدیل نیروی کار خود شده اند و از طرفی، سطح پایین دستمزدها باعث شده تا نیروی انسانی هم تمایلی به ماندن در کار نداشته باشند. طبق گزارش شامخ مردادماه، عدم تمايل نيروی كار به ماندن و اشتغال در بخش توليد بسيار زياد شده و به عبارتی، تورم و هزينه های بالای زندگی و عدم تناسب حقوق و دستمزدها با هزينه ها باعث كمبود نيروي كار شده است؛ تا جایی که شاخص «میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی» پس از حذف اثر فصلی معادل 47.7 واحد محاسبه شده و کمترین مقدار 45 ماهه را ثبت کرده است. به نظر می رسد از یکسو به دلیل فشار هزینه های زندگی و عدم تناسب آن با حقوق و دستمزد، نیروی کار انگیزه ای برای ماندن در شرکت ها ندارند و از طرف دیگر به دلیل قطعی های برق، عدم تخصیص ارز مواد اولیه و کاهش تقاضا، حجم تولید کاهش داشته و بسیاری از شرکت ها، تعدیل نیرو داشته اند.

شامخ چگونه محاسبه می شود؟

شاخص مدیران خرید (Purchasing Manager’s Index) یا همان شامخ براساس پایش پرسشنامه ای به دست می آید و تصویر جامع و ملموسی از شرایط اقتصاد کلان به ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش های صنعت و خدمات ارائه می دهد. در طرح شامخ از پاسخ دهندگان خواسته می شود به 12 پرسش مطرح شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده و یا تغییری نکرده است) پاسخ دهند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل عدد یک، گزینه بدون تغییر عدد 0.5 و گزینه کمتر از ماه قبل عدد صفر برای آن پرسش ثبت می شود. مجموع حاصلضرب درصد پاسخگویان به هر یک از گزینه ها در عدد همان گزینه، بیانگر عدد شامخ در آن پرسش است. در نهایت، معیار سنجش این شاخص، عددی بین صفر تا صد است. عدد صفر و صد به ترتیب به معنای آن است که 100 درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده اند. عدد 50 نیز نشان دهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای 50 نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر 50 به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. در این راستا چنانچه عدد محاسبه شده زیر 50 باشد اما از عدد محاسبه شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می دهد سرعت بدتر شدن وضعیت کاهش یافته است. در نقطه مقابل، چنانچه عدد محاسبه شده بالای 50 باشد اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل، کاهش یافته است.

حالا براساس آنچه مرکز پژوهش های اتاق ایران از شامخ کل اقتصاد و شامخ بخش صنعت در میانه تابستان گزارش داده، هر دو شاخص در مردادماه، روندی کاهشی داشته و از تداوم رکود حکایت دارند؛ از یکسو، شامخ کل اقتصاد در دومین ماه از فصل تابستان در سطح 44.9 واحد ایستاده و نشان می دهد که سطح فعالیت های اقتصادی در مرداد همچنان کاهشی است. این شاخص پس از تعدیل فصلی نیز معادل 47.4 واحد برآورد شده که حاکی از رکود برای چهارمین ماه پیاپی است. از سوی دیگر، شامخ بخش صنعت در مردادماه معادل 46.2 واحد محاسبه شده که همچنان برای سومین ماه متوالی کاهشی است و کمتر از محدوده مرزی 50 قرار دارد. شامخ صنعت پس از تعدیل فصلی نیز معادل 49.9 واحد برآورد شده و متاسفانه هر 12 رشته فعالیت بخش صنعت به غیر از صنایع غذایی با کاهش شاخص در مردادماه مواجه شده اند.

خواب عمیق صنعت ادامه دارد

گزارش شامخ مردادماه پر از رکوردهای منفی است؛ از كاهش توليد برای پنجمين ماه متوالی گرفته تا كاهش ميزان سفارش ها و کاهش حجم فروش براي چهارمين ماه متوالی و همچنین بالاترين افزايش قيمت ها در هشت ماه اخير و... با این حال، مهمترین نکته در این گزارش، اثر قطعی برق بر توليد صنعتی است؛ به طوری که شاخص «مقدار توليد محصولات» در مردادماه پس از تعديل فصلی معادل 50.5 واحد محاسبه شده است. به عقيده اغلب فعالان صنعتی، قطعی های مكرر برق (بيش از دو روز در هفته) از يكسو منجر به تعطيلی بخش توليد و از سوی ديگر منجر به آسيب به مواد اوليه و دستگاه ها و ماشین آلات شده و در مجموع باعث شده تا شركت ها همچنان در سطوح بسيار پايين ظرفيت توليد خود فعاليت کنند. در این میان، مشكلات زنجيره تأمين مواد اوليه و همچنين كاهش تقاضاي مشتريان نيز به تداوم كاهش توليد بنگاه ها دامن زده است. مقايسه ارقام تعديل فصلی نشده (43.7) و تعديل فصلی شده (49.9) شاخص «مقدار توليد محصولات» بخش صنعت در مردادماه، بیانگر اين واقعیت نگران ‎کننده است که در سال های گذشته علاوه بر تعطيلات تابستانی صنايع، خاموشی و قطعی برق نيز به عنوان يكي از عوامل محدود كننده رشد صنعتی در فصل تابستان عمل کرده و موجب «لطمه تولید از بی برقی» شده است. متاسفانه این ناترازی انرژی در فصل زمستان به شکل کمبود گاز ظاهر شده و به مثابه يك الگوی تكرارشونده در فصول گرم و سرد سال موجب می شود تا بنگاه های صنعتی همچنان با ظرفیت بسیار پایین تر از توان خود فعالیت کنند.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com