سد کاشتیم، ریزگرد برداشتیم

ریزگردها زندگی عادی مردم در استان خوزستان را مختل کرده‌اند. سازمان حفاظت محیط‌زیست دلیل اصلی وقوع ریزگردها را خشکسالی و نبود بارش مناسب می‌داند اما کارشناسان معتقدند کم‌آبی در کشورهای همسایه و رها شدن زمین‌های کشاورزی در این مناطق، بحران ریزگردها در جنوب ایران را ایجاد کرده ‌است.  80درصد از خاک ایران تحت تاثیر ریزگردها قرار دارد. به‌زودی تنفس در هوای بدون غبار برای بخشی از مردم جنوب کشور به آرزویی دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود. اعداد متفاوتی برای خسارت ناشی از ریزگردها در متون مختلف درج شده‌ است.

اما براساس اطلاعات مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی خسارت‌های ناشی از گرد و غبار در بخش کشاورزی» که در همایش «ریزگردها، پایش، اثرات و راهکارها» که در 23 مهرماه سال 92 برگزار شد، این پدیده تولید محصولات زراعی و باغی را در سال 88 به میزان 7 تا 17 میلیون تن کاهش داده‌ است. در سال زراعی 90 ـ 89 به محصولات کشاورزی استان خوزستان شامل گندم آبی، گندم دیم، جو آبی، جو دیم، کلزا آبی و کلزا دیم بیش از 1882میلیارد ریال خسارت وارد شده و 468 هزار و 416 تن از محصول کشاورزی این استان از بین رفته‌ است.

با وقوع خشکسالی و ایجاد توفان‌های گرد و غبار و محدودیت کشت در 38 هزار هکتار از اراضی حوزه رودخانه کرخه در تابستان 91، دو هزار میلیارد ریال به کشاورزی این منطقه خسارت وارد شده که این مسئله ارتزاق 70 هزار نفر را تحت تاثیر قرار داده‌ است. خسارت اقتصادی ناشی از وقوع ریزگردها فقط به بخش کشاورزی محدود نمی‌شود. سلامت شهروندان به دلیل وقوع ریزگردها به‌شدت تحت تاثیر قرار گرفته ‌است. میزان ابتلا به بیماری‌های تنفسی در مناطق درگیر روندی صعودی به خود گرفته و متاسفانه راهکار قطعی برای مقابله با ریزگردها وجود ندارد.

اگرچه اختلاف‌نظرهایی درباره اقدامات انجام شده برای جلوگیری از ریزگردها وجود دارد و برخی بر این باورند که فرود این ذرات ریز معلق به ایران، ناشی از تغییرات اقلیمی است و راه مقابله‌ای با آن وجود ندارد، اما عباس کارگر به «فرصت امروز» می‌گوید: ریزگردها به دلیل خشک شدن تالاب‌های عراق و عربستان و تبدیل شدن این مناطق به کانون‌های بحرانی رخ می‌دهند. وی تاکید می‌کند: بخش اعظم ریزگردها، منشا خارجی داشته و وقوع این پدیده به دلیل تخریب سرزمین است.

کارگر، رها شدن زمین‌های کشاورزی به دلیل نبود آب و خشک شدن تالاب‌ها را مصداق‌هایی از تخریب سرزمین دانسته و بیان می‌کند که بخش اعظمی از زمین‌های کشاورزی عراق به دلیل نبود آب رها شده و تبدیل به کانون‌هایی برای حرکت ریزگردها به سمت ایران شده‌اند.

مشاورانی که مشاوره نمی‌دهند

ضیاء الدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار و ریزگرد در خبری که به وسیله پورتال سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شده، وقوع ریزگردهای اخیر اهواز و خوزستان را در سال‌های اخیر بی‌سابقه توصیف کرده و دلیل آن را خشکسالی و کاهش بارش‌ها اعلام می‌کند. همچنین در خبر دیگری که در پورتال سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شده از تلاش معصومه ابتکار رییس این سازمان برای رها شدن آب سدهای روی کرخه، برای تامین آب هورهای غرب کشور و کنترل گرد و غبار در این منطقه خبر می‌دهد.

اما در کشوری که به دلیل خشکسالی، سدسازی بی‌رویه و خشک شدن هورهای جنوب غرب ایران یا کشورهای همسایه، دچار بحران ریزگردها شده، وزیر نیرو به دلیل کم‌کاری در کنترل آب‌های مرزی به مجلس فرا‌خوانده می‌شود. نمایندگان ملت بر برداشت بیشتر از رودخانه‌های مرزی تاکید می‌کنند و وزارتخانه تخصصی مدیریت‌کننده آب کشور نیز در مقابل این فشارها سر خم می‌کند. این در حالی است که منصور قطبی، پیشکسوت آب و کشاورزی بر این باور است که کنترل آب رودخانه‌های مرزی باید با قاعده و قوانین خاصی صورت گیرد.

وی به «فرصت امروز» می‌گوید: با انتقال آب زاب برای احیای دریاچه ارومیه، دریاچه دوکان در عراق خشک می‌شود. در نتیجه این دریاچه تبدیل به کویر شده و گرد و غبار آن روی سر خودمان بازمی‌گردد. قطبی سرابی که در سال 57 روی رودخانه‌های مرزی فعال بوده از تلاش‌های بخش دولتی برای کنترل آب‌های مرزی در آن سال‌ها خبر می‌دهد. وی ادامه می‌دهد که بدنه کارشناسی که 35 سال قبل دانش امروز را نداشت، به متولیان بخش آب اعلام کرد که فقط 50 درصد آب رودخانه‌های مرزی را مهار می‌کنیم و 50 درصد مابقی، باید به‌عنوان سهم پایین‌دست از ایران خارج شود.

این پیشکسوت آب و کشاورزی با تاکید بر اینکه سدسازی در ذات خود ایرادی ندارد، معتقد است که در برنامه‌ریزی‌ها به مباحث مدیریت جامع آب توجه نمی‌شود. حق‌آبه‌های طبیعی رعایت نمی‌شود درنتیجه تالاب‌ها خشک شده و به کانون گرد و غبار تبدیل می‌شوند.  وی با اشاره به اینکه دولت‌ها میلیاردها تومان برای استفاده از خدمات مشاوران هزینه می‌کنند، به‌عنوان یک مشاور بر این باور است که مشاوره‌دهندگان فقط به انعقاد قرارداد و منافع مالی خود توجه دارند. آنها پشت وزارت نیرو و کشاورزی به‌عنوان کارفرما مخفی می‌شوند و بدون تفکر درست، اقدام به اجرای پروژه‌ها می‌کنند. قطبی سرابی معتقد است که ساخت سدهای متعدد روی کرخه، هورهای ایران و عراق در پایین‌دست را خشک کرده و نتیجه آن وقوع ریزگردهایی است که امروز ایران را با مشکلات جدی مواجه کرده‌ است.

افزایش اعتبارات کنترل آب رودخانه‌های مرزی

ایران زخم‌خورده سدسازی‌های بی‌رویه و کنترل آب‌های مرزی است. از یک‌سو سدسازی بی‌رویه ترکیه در بالادست دجله و فرات، عراق را به منطقه‌ای خشک تبدیل کرده که گرد و غبارش سلامت مردم ایران را در معرض تهدید قرار داده و از سوی دیگر سدسازی‌های افغانستان در بالادست سد دوستی و رودخانه هیرمند، سبب شده خراسان رضوی و تالاب هامون بدون آب بمانند. اگرچه مسئولان همواره این اقدام کشورهای همسایه را تقبیح می‌کنند، اما خود به دنبال برداشت آب بیشتر از رودخانه‌های مرزی هستند.

محمدتقی توکلی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در گفت‌وگو با «فرصت امروز» از افزایش اعتبارات مهار آب رودخانه‌های مرزی خبر می‌دهد. وی می‌گوید: بحث رودخانه‌های مرزی محرمانه است. اعلام جزییات برنامه‌های آن ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. اما رودخانه‌های مرزی و بهره‌برداری از آنها ردیف‌های مشخصی در بودجه دارند. توکلی اضافه می‌کند: ردیف‌های اعتباری رودخانه‌های مرزی مربوط به ایجاد ایستگاه‌های پمپاژ، انتقال آب و احداث سد می‌شود.