رودر‌رو با شاعر زنبورها

فقط باید میان زنبورها باشی تا بدانی این موجودات نازنین با چه مهارتی شهد گیاهان را با ظرافت تبدیل به فرآورده غذایی می‌کنند تا در وعده‌های غذایی ما جا دهند. «محسن بافکر لیالستانی» دانش‌آموخته تاریخ دانشگاه مشهد است و در گیلان و لاهیجان همه او را شاعری اهل ذوق می‌شناسند اما وی در کنار کارهای ادبی بسیاری که انجام می‌دهد به زنبورداری نیز می‌پردازد. او که یک دوره ناموفق زنبورداری را از سر گذرانده، حالا با پشتکار فراوان چند سالی است کسب و کار موفقی را راه‌اندازی کرده و عسل تولید می‌کند و مشتریان بسیاری دارد. با هم گفت و شنود «فرصت امروز» را با این تولید‌کننده می‌خوانیم.

از چه سالی و چرا زنبورداری را شروع کردید؟

اولین بار در سال 1369 که دنبال شغلی جانبی بودیم، زنبورداری را با دو کندو شروع کردیم.

یادتان هست با چه مبلغ این دو کندو را خریداری کردید؟

بله دقیقا، ما در آن سال دو کندو را به مبلغ 14 هزارتومان (هر کدام 7 هزار تومان) خریده بودیم.

الان هر کندو را چقدر می‌توان خرید؟

قیمت امسال حدودا 300 هزار تومان است.

و بعد؟

به 50 کندو هم رسید. اما این سرمایه‌ای که ما می‌گذاشتیم، برگشت نداشت. نمی‌توانستیم عسل تولید کنیم، چون علمش را نداشتیم.

این علم را چگونه کسب کردید؟

بار اول نتوانستیم کسب کنیم و زنبورها از بین رفت. یعنی در فاصله 70 تا 78 دیگر هیچ زنبوری نداشتیم. یعنی در این فاصله 50 کندوی ما تدریجا از بین رفت. سال 88 تصادفا دوستی در تهران (پونک) دو کندو داشت و آنها را به «لیالستان» آورد و به ما سپرد. وقتی زنبورها از تهران رسید، دیگر علاقه پیدا کردم و مطالعه کردم.

دوکندویی که آورده بودند کامل بود؟

بله! از ملکه تا زنبور و هر چیز که ملزومات بود، داشت و می‌شد با آن کار کرد. سال اول را بیشتر صرف تکثیر کندو‌ها کردیم و به 30 کندو رساندیم.

دوره کوچ دادن زنبورها چندماه به چندماه است؟

کوچ دادن زنبورها به عوامل محیطی بستگی دارد. بعضی از زنبوردارها به مازندران کوچ می‌کنند، به خاطر «کلزا»یی که آن جا هست. بعضی‌ها به دشت قزوین می‌روند، به خاطر یونجه کاری‌هایی که آن جا هست. به هر حال، هر زنبورداری در منطقه گیلان به خصوص دو کوچ یا سه کوچ سالانه انجام می‌دهد.

اولین عسل سالانه را چه زمانی برداشت می‌کنید؟

معمولاً در اواخر خرداد اولین عسل را برداشت می‌کنیم، یعنی پیش از رفتن به ییلاق.

الان یک جوان می‌خواهد زنبورداری کند، برای شروع باید چه کار کند؟

اولاً در این زمینه باید عشق و علاقه کافی باشد. نزدیک شدن به زنبور یکسری هول و هراس دارد که باید به آن غالب شد.

خب! این از جنبه احساسی، جنبه مالی قصه را هم بگویید.

زنبور شاید از موجوداتی است که نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی ندارد. البته در ابتدای امر اما بعد نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد، البته پیش از این باید کلاس آموزشی را گذرانده باشند.

سازمان جهاد کشاورزی می‌تواند به این افراد کمک کند؟

کلاس‌هایی در جهاد سازندگی وجود دارد و شرکت تعاونی زنبورداران که نهاد فعالی است، حمایت می‌کند.

این کلاس‌ها هزینه‌ای هم دارد؟

بله! البته مبلغ آن بسیار ناچیز است. چیزی در حدود 30 هزارتومان و دوره آن هم سه روز است.

حالا من می‌خواهم شروع به کار کنم. مشکلات اولیه زنبورداری چیست؟

مشکل خاصی نیست. یک زنبوردار تازه کار بر خلاف مشاغل دیگر (به عنوان مثال گاوداری که مبلغ بیشتری نیاز دارد) با 1 تا 2 میلیون تومان می‌تواند شروع کند اما به مرور برای گسترش کار باید به سرمایه‌اش بیفزاید.

با این 2 میلیون چقدر در سال می‌تواند برداشت کند؟

نباید توقع داشت با 2میلیون سودی در سال ببرید. مبلغ اولیه‌ای را که هزینه می‌کنید صرفاً خرج این می‌شود تا شما با زنبورداری آشنا شوید.

ماجرای اینکه می‌گویند زنبورداران به زنبورها شکر می‌دهند و عسل می‌گیرند چیست؟

همه زنبوردارها در فصل‌های به خصوصی زنبورهای‌شان را با شکر تغذیه می‌کنند. زمانی که زنبور در قشلاق است و فصل گل و گیاه نیست، ملکه را با تحریک (تغذیه با شکر) وادار به تخم‌ریزی می‌کنند و این اتفاق در مهرماه صورت می‌گیرد. تفاوت کسانی که از تغذیه مصنوعی دائم استفاده می‌کنند با دیگران همین‌جاست. آنها در حد اشباع از تغذیه مصنوعی استفاده می‌کنند برای تولید بیشتر و حتی این کار را در بهار و تابستان که شهد گل‌ها فراوان است، ادامه می‌دهند.

پس واقعیت دارد البته فکر نمی‌کنم همه زنبوردارها این کار را بکنند.

بله واقعیت دارد و کسانی که چنین کاری می‌کنند به صراحت می‌گویند.

خب! ما دو کندو گرفتیم، معایب و محاسنش را هم دیدیم، حالا می‌خواهیم منفعت مالی ببریم؛ چقدر پول نیاز داریم که حداقل تولید عسل را داشته باشیم؟

فرض می‌کنیم اساساً شما این کار را بلدید و می‌خواهید به اندازه‌ای برسید که حداقل 100 کیلو برای فروش عرضه کنید. در این صورت شما حداقل نیاز به سرمایه‌ای حدود 5 تا 6 میلیون تومان دارید.

برای چند کندو؟

حدودا 10کندو که می‌شود حدود 5/ 2 میلیون تومان، اینها طبق می‌خواهند، نیاز است تکثیر کنید، 10 تا 15 کندوی خالی هم می‌خواهید تا تکثیر شده‌ها را در آن جا دهید. موم هم باید بخرید که مجموع همین اقلام هم 2 تا 3 میلیون نیاز دارد که با در نظر گرفتن آن 10 کندو در حدود 5 تا 6 میلیون سرمایه‌گذاری لازم است.

با همین تعداد کندو در سال چه مقدار عایدی خواهیم داشت؟

به موقع بردن زنبورها به کوچ، طوری که دیر و زود نباشد بسیار مهم است. اگر جایی مناسب برده باشیم هر کندویی بین 15 تا 20 کیلو در سال عسل خواهد داد.

کسی را به این کار تشویق می‌کنید؟

به کسی که می‌خواهد زنبورداری کند توصیه می‌کنم شغل اول‌شان نباشد. این شغل معمولاً تأمین‌‌کننده نیست.

با فرض اینکه می‌توانیم از پس زنبورداری به عنوان شغل اول برآییم، چند کندو می‌تواند خواسته ما را تأمین کند؟

با 40 تا 50 کندو ما 400 تا 500 کیلو عسل خواهیم داشت که البته میانگین 10 کیلو را در نظر گرفته‌ایم. حالا تصور کنید با همین تعداد کندو 600 تا 700 کیلو عسل برداشت کنیم، این ایده‌آل خواهد بود.

میانگین قیمت عسل شما الان چقدر است؟

امسال ما عسل را به قیمت 40 تا 45 هزارتومان فروخته‌ایم.

قیمت‌های بالاتری هم در بازار وجود دارد، حتی تا 90 و 100 هزارتومان، جریان آنها چیست؟

به جرات می‌گویم آنها هم تفاوتی با عسل تولیدی ما ندارند، حاضرم در هر آزمایشگاهی که می‌تواند آزمایش کند محصولات‌‌مان را ارائه دهیم تا مشخص شود.

تفاوت شما با آنها که گران‌تر می‌فروشند و مدعی‌اند دیگران با شکر تغدیه می‌کنند در چیست؟

شما کندوهای ما را دیدید، می‌توانید گواهی بدهید در فضایی قرار دارد که همگان می‌توانند بازدید کنند اما بعضی از این آقایان کندو‌های‌شان را در یک چهاردیواری محصور کرده‌اند و حتی ییلاق و قشلاق نمی‌برند.

به نظر شما دولت می‌تواند کمکی کند؟

بله! با پرداخت یارانه تولید و وام برای گسترش کار.

چه خطری زنبورها را تهدید می‌کند؟

یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها کنه است. سرایت آن از دیگر زنبورداری‌ها بسیار آسان است.

نیازی برای اخذ مجوز از ارگان‌هایی نظیر وزارت صنایع یا امثالهم داریم؟

نه نیازی نیست، حتی می‌توانید عضو تعاونی نباشید اما برای بهره‌مندی از تسهیلات باید عضو تعاونی باشید تا بتوانید از وام استفاده کنید.

تا به حال شده با خرابکاری افراد در کندوهای‌تان مواجه شوید؟

برای من اتفاق نیفتاده اما برای دیگر دوستان اتفاق افتاد. گاهی سرقت اتفاق افتاده؛ هم عسل و هم خود کندو را برده‌اند.