جنگ سرد در بازار گرم رسانه

افشاگری اخیر درباره فرار مالیاتی و پولشویی صدها مقام سیاسی و چهره سرشناس جهانی از رؤسای جمهور و نخست‌وزیرها تا ستاره‌های فوتبال و سینما، پرده‌ای دیگر از جنگ با استفاده از ابزارهای جدید در جهان مدرن است؛ جنگی كه تلفات جانی ندارد اما خساراتی ماندگار با ابعاد جهانی به جا می‌گذارد. نخستین پس‌لرزه‌های افشاگری اخیر كه به اسناد پاناما معروف شده، با چند استعفا و درخواست برای تغییر قوانین مشاهده شد اما پیامدهای این افشاگری به همین جا ختم نمی‌شود.

اكنون ده‌ها شركت كه موقعیتی شبیه شركت پانامایی موساك فونسكا دارند و در كشورهای دور و نزدیك كارهای مالی و حقوقی به دور از چشم بازرسان مالیاتی و خارج از چارچوب قوانین بین‌المللی انجام می‌دهند، زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر كار نهادهای نظارت بین‌المللی مانند سازمان شفافیت جهانی كه هر سال كشورها را از نظر شاخص‌های فساد مالی رده‌بندی می‌كند، اكنون زیر سوال رفته‌است، چرا كه مثلا كشوری مانند ایسلند كه نام ارشد‌ترین مقام اجرایی‌اش لابه‌لای اسناد پاناما وجود دارد، در رده‌بندی سالانه این سازمان‌ها همیشه بالاترین رتبه را داشته‌است.

اسناد پاناما را با افشاگری سایت ویكی‌لیكس مقایسه می‌كنند. البته حجم اسناد افشا شده در ماجرای اخیر و دامنه و گستردگی كار با ماجرای ویكی‌لیكس قابل مقایسه نیست. اسناد و حجم اطلاعات اخیری كه از شركت پانامایی موساك فونسكا فاش شده هزار برابر اسناد ویكی‌لیكس است. ویكی‌لیكس تنها اسناد مربوط به مكاتبات دیپلماتیك وزارتخانه‌های آمریكا با سفارت‌ها را منتشر كرد اما اسناد پاناما اطلاعات مربوط به فعالیت‌های مالی صدها شخصیت حقیقی و حقوقی از سراسر جهان است. افشاگری ویكی‌لیكس نتیجه كار چند نفر و مشخصا دو چهره سرشناس یعنی بردلی منینگ و جولین آسانژ بود. اسناد پاناما در نتیجه بزرگ‌ترین كار گروهی رسانه‌های جهان بعد از یك سال همكاری بیش از 100 روزنامه‌نگار از 70 رسانه‌ جهانی فاش شده‌است اما هر دوی این افشاگری‌ها بخشی از نبردی جدید با ابزارهای متفاوت در سطح جهان است. 

نبردی كه در سطح رسانه‌ها با ابزار اطلاع‌رسانی و با استفاده از اشتیاق مردم به اطلاعات شفاف و در شرایطی انجام می‌شود كه دسترسی آزادانه مردم به اطلاعات و اخبار از طریق شبكه‌های اجتماعی و انواع رسانه به طور شگفت‌آوری در حال تغییر همه چیز است. در چنین شرایطی، كاركرد بازدارندگی یا تخریب‌كنندگی رسانه از بمب اتم بیشتر است و تاثیر مثبت و تحول‌بخش آن از اعمال قانون و تدوین مقررات مفیدتر. 

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه كه نامش در میان ده‌ها مقام ارشد جهان در اسناد پاناما وجود دارد، این افشاگری را جنگ سازمان‌های اطلاعاتی غرب علیه خود خوانده‌ است. آمریكا هم بعداز افشاگری ویكی‌لیكس و ادوارد اسنودن كه بعد از ویكی‌لیكس صورت گرفت، دست روسیه را در این اقدامات می‌دید. فارغ از اینكه این اتهامات پایه و اساسی دارد یا تنها موج‌سواری شرق و غرب در میدان جنگ رسانه است، رسانه با بازار گرم خود مشغول قدرت‌نمایی خیره‌كننده‌ای است. این جنگ طرف مشخصی ندارد. روسیه و آمریكا در ماجرای ویكی‌لیكس و اسناد پاناما برای خود در این جنگ جانمایی كردند اما طرف‌های این جنگ ممكن است در افشاگری بعدی، دیگر شرق و غرب نباشند.

* کارشناس مسائل بین‌الملل