بخش خصوصی آب، طبل بی‌ پولی دولت را به صدا درآورد

امکان حذف نیترات و فسفات و افزایش کیفیت پساب در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور فراهم است اما اسفندیار مهرآیین، مشاور انجمن صنفی شرکت‌های آب و فاضلاب می‌گوید: کمبود منابع مالی برای ارتقای تصفیه‌خانه‌های قدیمی، سبب شده بسیاری از واحدهای تصفیه‌خانه‌ای، توان تصفیه کامل فاضلاب را نداشته باشند. اگرچه بازچرخانی آب برای کشور خشکی نظیر ایران یک ضرورت به حساب می‌آید اما بسیاری از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور فقط قادرند مواد آلی پساب‌ها را حذف کنند. به همین دلیل خروجی چنین تصفیه‌خانه‌هایی علاوه بر اینکه مصارف محدودی دارد، ممکن است به مرور زمینه آلودگی خاک به دلیل تجمع نیترات و فسفات را هم فراهم کند.

مهرآیین درباره وضعیت تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور به «فرصت‌امروز» می‌گوید: ما در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب پس از جدا کردن مواد آلی، آب را به داخل رودخانه‌ها رها می‌کنیم. حذف نیترات و فسفات از پساب حاصله در تصفیه‌خانه‌های قدیمی، انجام نمی‌شود. وی اضافه می‌کند: در سیستم‌های قدیمی تصفیه فاضلاب، امکان حذف کل آلاینده‌های بیولوژیک یعنی BOD و کل آلاینده‌های شیمیایی یعنی COD وجود دارد اما املاح محلول یعنی TDS را نمی‌توانیم با روش‌های متداول تصفیه فاضلاب کاهش دهیم. برای تغییر در میزان این املاح نیاز به روش‌های تکمیلی داریم.

به استناد ماده (5) آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب و با توجـه بـه مـاده (3) همـین آیـین‌نامـه که بـا همکاری وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیـرو، صـنعت، معـدن و تجارت، کشـور و کشـاورزی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و تدوین شده، استاندارد حد مجاز مواد آلوده‌کننده برای پساب‌های حاصل از تصفیه‌خانه‌ها تعیین شده است. این استانداردها برای تحویل پساب به بخش کشاورزی یا ورود آن به رودخانه‌ها متفاوت است. رصد میزان آلاینده‌ها هم در حیطه وظایف سازمان حفاظت محیط‌زیست است.

تغییر رویکردهای تصفیه فاضلاب

به گفته مشاور انجمن صنفی شرکت‌های صنعت آب و فاضلاب، در حدود 90 درصد از تصفیه‌خانه‌های کشور فقط مواد آلی از فاضلاب حذف می‌شود اما در 10 درصد بقیه تصفیه‌خانه‌ها که جدید هستند، حذف نیترات و فسفات هم انجام می‌شود. مهرآیین می‌گوید: در تصفیه‌خانه‎های شوش یا شهرک اکباتان در تهران و همچنین تصفیه‌خانه مدرن شهر تبریز، با سیستم‌های تکمیلی حذف نیترات و فسفات از پساب فاضلاب انجام می‌شود.

وی درباره دلیل عدم اجرای سیستم‌های تکمیلی برای تصفیه فاضلاب و استفاده بهینه از پساب حاصله بیان می‌کند: به‌جز مشکلات مالی که تجهیز سیستم‌های تصفیه فاضلاب را با مشکل مواجه کرده در تصفیه‌خانه‌های کوچک و قدیمی مثل زرگنده، زمین کافی برای استقرار سیستم‌های تکمیلی وجود ندارد. در صورت حل این دو مشکل، تجهیز تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کار دشواری نیست.

البته مهرآیین از تغییر رویکردهای وزارت نیرو و تلاش این وزارتخانه برای تصفیه کامل فاضلاب در بخش‌هایی مختلف صنعتی و خانگی خبر می‌دهد اما از جزییات این برنامه‌ها اطلاعات کافی در اختیار ندارد. وی می‌گوید: در حال حاضر بخش خصوصی اقدامات مناسبی برای ایجاد تصفیه‌خانه‌های مدرن فاضلاب را در دستور کار دارد. شرکت ساپپا تصفیه‌خانه کاملی ایجاد کرده که فاضلاب صنعتی و بهداشتی را نزدیک به صددرصد تصفیه و قابل بهره‌برداری مجدد می‌کند. چنین تصفیه‌خانه‌هایی ممکن است در بخش شهری وجود داشته باشند اما صددرصد نیستند.

تصفیه کامل رویکردی جدید

امیر منصور عطایی، عضو هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت زلال ایران هم در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» حذف نیتروژن و فسفر را رویکردی جدید در دنیا معرفی می‌کند. وی عنــوان می‌کنـد: در تصفیه‌خانه‌های جدید از جمله تصفیه‌خانه‌ای که شرکت زلال ایران در قم اجرا می‌کند، حذف نیتروژن و فسفر از پساب در دستور کار قرار دارد.

از آنجا که در کلانشهری مانند تهران بزرگ واحدهای صنعتی متعددی به‌صورت غیر‌مجاز به آبکاری مشغول هستند، احتمال وجود فلزات سنگین در فاضلاب تهران بسیار بالاست. مدیرعامل شرکت زلال ایران درباره حذف این فلزات از پساب تصفیه‌خانه‌های پایتخت می‌گوید: اصولا نباید این مواد در فاضلاب‌های شهری وجود داشته باشد. حتی در شهرک‌های صنعتی هم، استانداردهایی تعریف می‌شود تا هر نوع فاضلابی وارد شبکه جمع‌آوری نشود. وی اضافه می‌کند: فاضلاب‌های حاوی فلزات سنگین معمولا در مبدا تصفیه می‌شوند زیرا در صورت ورود این فاضلاب‌ها به سیستم جمع‌آوری، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب درگیر هزینه‌های اضافی می‌شوند.

عطایی البته به این نکته هم اشاره دارد که حد مجازی برای یون فلزات سنگین در فاضلاب‌های شهری تعریف شده ‌است. به گفته وی، اضافه شدن فرآیند حذف نیتروژن و فسفر از فاضلاب، هزینه‌های تصفیه پساب را به میزان 20 تا 25 درصد افزایش می‌دهد. عضو هیات‌مدیره شرکت زلال ایران می‌گوید: استانداردهای کیفی پساب تحویلی به بخش کشاورزی پایین‌تر از استانداردهای پسابی است که وارد رودخانه‌ها می‌شود. به‌عنوان مثال عامل BOD برای دفع در آب‌های سطحی حدود 100 است ولی برای پساب تحویلی به بخش کشاورزی حدود 20 میلی‌گرم در لیتر تعیین شده‌ است.

تصفیه خانه‌های کشور براساس استانداردها عمل می‌کنند

تورج فتحی، مدیر کل سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست بر این باور است که تصفیه ناقص فاضلاب سبب شده آب ذخیره شده در پشت سد سیمره کاملا آلوده باشد و به دلیل تجمع مواد آلی و برخی آلاینده‌ها نظیر نیترات در آب، شاهد مرگ و میر دسته‌جمعی ماهیان در این منطقه باشیم. اما حسین ابوتراب مدیر دفتر مطالعات و بررسی‌های فنی شركت مهندسی آب و فاضلاب كشور در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» بیان می‌کند: عمده تصفیه‌خانه‌های کشور نیتروژن را طبق استانداردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست حذف می‎کنند. فقط در فرآیندهای ساده و نیمه مکانیکی مثل برکه‌های تثبیت و لاگون‌ها حذف نیتروژن نداریم.

وی ادامه می‌دهد: در تمام تصفیه‌خانه‌های مکانیکال فاضلاب، حذف نیتروژن و فسفر به میزان 30 درصد در طول فرآیند تصفیه انجام می‌شود. حذف فسفر با توجه به استانداردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست ضرورتی ندارد زیرا استاندارد محیط‌زیست برای فسفر حدود 6 میلی‌گرم در لیتر است و متوسط این عنصر در فاضلاب‌های کشور حدود 9 میلی‌گرم است. در نتیجه طی فرآیند تصفیه فاضلاب، فسفر موجود در پساب به حد استاندارد مورد نظر می‌رسد.

ابوتراب تاکید می‌کند: حذف فسفر فقط در جاهایی که پساب تصفیه‌خانه به تالاب‌ها و مخازن سدها تخلیه می‌شود، ضروری است. وی ادامه می‌دهد: استانداردهای تصفیه فاضلاب در تمام شهرها رعایت می‌شود زیرا اگر این استانداردها رعایت نشود، سازمان حفاظت محیط‌زیست تصفیه‌خانه‌ها را جریمه می‌‎کند.

ابوتراب در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جریمه‌ای به دلیل عملکرد نادرست پرداخت کرده‌اند یا خیر، می‌گوید: نمی‌دانم در شهرستان‌ها چنین اتفاقی رخ داده‌است یا نه. تغییر استانداردهای حد مجاز نیتروژن و فسفر در پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب ضروری است زیرا به دلیل کاهش بارش‌ها و شرایط تغییر اقلیم آورد رودخانه‌ها کاهش یافته و آب‌های سطحی با استانداردهای گذشته قدرت خود پالایی ندارند. اما بسیاری از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور نمی‌توانند میزان فسفر و نیترات را در پساب خود کاهش دهند.

حمیدرضا تشیعی، معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب در پاسخ به این پرسش که چرا نیترات و فسفات از پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب حذف نمی‌شود به «فرصت‌امروز» می‌گوید:تصفیه‌خانه‌های کشور برای چنین چیزی طراحی نشده‌اند. وی اضافه می‌کند: بخش اعظم تصفیه‌خانه‌های ایران برای حذف مواد آلی طراحی شده‌اند. البته مهم‌ترین دلیل عدم ایجاد سیستم‌های تکمیلی مشکلات بودجه‌ای است.

* ارتباط با کارشناس: leilamargan2008@gmail.com