شاید 10 سال دیگر از دریا انرژی استحصال کنیم / استفاده از انرژی جزر و مدی در مرحله تحقیقات

انرژی جزر و مد یکی از اشکال انرژی‌ پاک است اما با وجود مرزهای دریایی طولانی در ایران، هنوز از آن بهره‌ای نمی‌بریم. محمد ساتکین، مدیر دفتر انرژی باد و امواج سازمان انرژی‌های نو ایران، نبود دستگاهی را که بتواند از جزر و مد دریاهای ایران انرژی استحصال کند دلیل اصلی عدم ورود این نوع انرژی به سبد تامین نیازهای کشور می‌داند. وی بر این باور است که 10 سال دیگر سیستم‌هایی به بازارهای جهان وارد می‌شوند که استحصال انرژی از دریاهای کشور را مقرون به صرفه می‌کند. محمد ساتکین، رییس انجمن انرژی ایران به «فرصت‌امروز» می‌گوید: کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از انرژی امواج نظیر انگلستان، امواج بیش از 10‌متری دارند اما طول امواج در ایران حتی در چابهار هم به 5/2 متر نمی‌رسد.

به گفته وی کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از انرژی‌ امواج نظیر دانمارک، انگلستان یا کانادا در تلاش هستند میزان سرمایه‌گذاری اولیه را برای استفاده از تکنولوژی استحصال انرژی از دریا کاهش دهند تا این شیوه اقتصادی شود. ساتکین بر این باور است که تا زمان اقتصادی شدن تولید برق از انرژی جزر و مدی باید در ایران در این‌باره فعالیت‌های تحقیقاتی انجام شود. وی بیان می‌کند: تاکنون پروژه‌ای جدی در زمینه استفاده از انرژی جزر و مدی در سازمان انرژی‌های نو انجام نشده و قراردادی هم در این رابطه منعقد نشده‌است. فقط مرکز ملی اقیانوس‌شناسی به شناخت مناطق مستعد در خلیج فارس و دریای عمان اقدام کرده‌است.

انرژی جزر و مدی چیست؟

استفاده از انرژی امواج دریا یکی از راهکارهای پاک تامین انرژی است. این شیوه تولید انرژی در کشورهایی با مرزهای دریایی گسترده، استفاده می‌شود. سه روش مختلف برای استحصال انرژی از دریا وجود دارد. سرعت باد در دریا معمولا نسبت به خشکی بالاتر است. بنابراین می‌توان با نصب توربین‌های بادی روی شناورهای متحرک یا ثابت، انرژی بادهای دریایی را مثل انرژی باد در خشکی استحصال کرد. موج دریا نیز با خود انرژی دارد. معمولا از طریق نصب یکسری پیستون‌هایی که با امواج بالا و پایین می‌روند، انرژی در مولدها ایجاد شده و الکتریسته تولید می‌شود.

انرژی جزرومد هم معمولا توسط سامانه‌هایی شبیه سد‏های هیدرولیکی معمولی مهار می‌شود. به این ترتیب که هنگام بالا آمدن آب، مخازنی در ساحل پر شده و آبی که در آن به دام افتاده است هنگام پایین رفتن تراز آب از دریچه‌های سد عبور داده می‌شود و توربین‏های آبی را برای تولید برق می‌چرخاند. البته می‌توان در صورت وجود شرایط مناسب منطقه‌ای و تاسیسات لازم، هنگام بالا بودن تراز آب هم عکس این عمل را انجام داد و از یک جزرومد، دو بار انرژی استحصال کرد. برای بهره‌برداری اقتصادی از این سامانه‌ها، اختلاف تراز آب در حالت جزر و حالت مد باید متوسطی معادل حداقل پنج متر داشته باشد که طبق مطالعات انجام شده، تنها 40‌نقطه در دنیا چنین اختلاف ترازی را تجربه می‌کنند.

انرژی جزر و مدی در ایران غیر‌اقتصادی است

افزایش دمای کره زمین بشر را به سمت فعالیت‌هایی سوق داده که طی آن کمتر دی‌اکسیدکربن وارد جو شود. نیروگاه‌های حرارتی یکی از منابع تولید گازهای گلخانه‌ای در زمین هستند و انرژی‌های پاک جایگزینی برای این نیروگاه‌ها است. از سوی دیگر، کاهش ذخایر سوخت‌های فسیلی، تلاش‌ها را برای استفاده از انرژی‌های پاک و اقتصادی کردن تولید این انرژی‌ها افزایش داده‌است. در ایران هم به این مسئله توجه شده‌است اما به‌جز انرژی‌های خورشیدی و بادی، سایر اشکال انرژی‌های پاک طرفداری ندارند. وحید چگینی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی درباره دلایل عدم ورود انرژی جزر و مد به مدار تولید در ایران، با توجه به گستردگی مرزهای آبی در جنوب کشور به «فرصت امروز» می‌گوید: مطالعات انجام شده در ایران نشان می‌دهد که ارتفاع امواج و دامنه جزر و مد در سواحل ایران، قابل مقایسه با کشورهای پیشرو در این زمینه نیست.

وی اضافه می‌کند: در سواحل کانادا ارتفاع جزر و مد به 14 تا 15 متر می‌رسد اما چنین دامنه‌ای در ایران مشاهده نمی‌شود. به اعتقاد چگینی به‌عنوان یکی از اعضای تیم تحقیقاتی شناسایی مناطق مناسب برای استحصال انرژی از دریا، خور موسی در نزدیکی بندر امام، سواحل خوزستان و منطقه خوران حدفاصل جزیره قشم و سرزمین اصلی، مناسب‌ترین سایت‌ها برای اجرای طرح‌های آزمایشی استحصال انرژی از دریا هستند. وی ادامه می‌دهد: به دلیل آن‌که آب‌های منطقه چابهار به اقیانوس هند راه داشته و بادهایی با سرعت مناسب در این ناحیه می‌وزد، برای تولید انرژی از دریا وضعیت مطلوبی دارد. چگینی عنوان می‌کند: میزان انرژی تولید شده در آب‌های ایران از میانگین جهانی کمتر است، بنابراین فعالیت در این عرصه از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست اما از آنجا که منابع نفت و گاز روزی به پایان می‌رسد، باید به سمت استفاده از انرژی‌های نو حرکت کنیم.

آغاز مطالعه برای شناخت دستگاه مناسب

اگرچه مدیر دفتر انرژی باد و امواج سازمان انرژی‌های نو معتقد است که ایران باید 10 سال به انتظار بنشیند تا کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از انرژی جزر و مدی، سیستم‌های مناسب را برای استحصال انرژی از امواجی ضعیف‌تر و مشابه شرایط ایران تولید کنند اما محمود اخیانی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر از آغاز پروژه‌ای مطالعاتی برای شناخت بهترین دستگاه به منظور استحصال انرژی از امواج دریاهای ایران خبر می‌دهد. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: تلاش می‌کنیم دستگاهی متناسب با شرایط خلیج فارس و دریای عمان در کشور طراحی کنیم.

اخیانی تاکید می‌کند: نباید هزینه تولید انرژی به روش پاک را با روش‌های سنتی آن مقایسه کرد زیرا این یک مقایسه غلط بوده و هزینه ایجاد زیرساخت‌های نیروگاه‌های حرارتی در آن لحاظ نشده‌است. به اعتقاد وی در مورد انرژی‌های نو باید پذیرفت که ایران به‌دنبال دستیابی به دانش تولید این نوع انرژی است و براساس سخنانی که از زبان وزیر نیرو نقل می‌شود، برای رفتن به سراغ این نوع انرژی، نباید به قیمت تمام شده تولید آن توجه کنیم. 

عضو هیات علمی دانشگاه قائمشهر بر این باور است که در سواحل جنوبی ایران به‌ویژه آب‌های دریای عمان به دلیل وجود جوامع گسسته انسانی در جنوب شرق کشور، ایجاد پایگاه‌های تولید انرژی دریایی به منظور بهره‌برداری هرچند کم از انرژی جزر و مدی مقرون به‌صرفه است، زیرا هزینه‌های اجرای یک نیروگاه جزر و مدی به‌مراتب کمتر از ایجاد شبکه برق برای تک‌تک مراکز جمعیتی استان سیستان و بلوچستان است.