بررسی ضعف‌ های صنعت بسته‌ بندی به بهانه برگزاری نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان بسته‌ بندی / عقب‌ ماندگی، تکرار و کپی‌ کاری

صنعت بسته‌بندی در چند سال گذشته دستخوش تغییراتی قرارگرفته که باعث شده بسته‌بندی‌های متفاوت و خلاقانه‌ای وارد بازار داخلی ایران شود. اگرچه برخی از این بسته‌بندی‌ها کاملا کپی‌برداری شده از بسته‌بندی‌های محصولات خارجی است اما معدود طراحانی نیز در کشور هستند که بر اساس شناخت‌شان از مخاطب ایرانی اقدام به طراحی بسته‌بندی‌های خلاق و متفاوت می‌کنند. از طرفی در چند سال گذشته تولیدکنندگان ایرانی به‌خوبی نتوانسته‌اند با طراحان بسته‌بندی ارتباط و تعامل سازنده‌ای برقرار کنند و همین موضوع باعث شده کیفیت بسته‌بندی‌ محصولات ایرانی در مقایسه با محصولات خارجی حرف زیادی برای گفتن نداشته باشد.

مجموعه این عوامل باعث شده در راستای برقراری ارتباط سازنده تولید‌کنندگان با طراحان، نمایشگاه‌هایی در این حوزه برگزار شود که یکی از مهم‌ترین آنها نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان بسته‌بندی است. در ادامه به مباحث مهم برگرفته از صحبت‌های ایمان آل‌مظفر دبیر نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان بسته‌بندی، امرالله فرهادی عضو گروه مشاوران نمایشگاه و بهرام کلهرنیا یکی دیگر از اعضای گروه مشاوران در نشست خبری دوسالانه آثار طراحان بسته‌بندی اشاره می‌شود.

فرصتی برای دانشجویان حوزه بسته‌بندی

ایمان آل‌مظفر، دبیر نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان بسته‌بندی بیان کرد: در ششم مردادماه امسال فراخوانی برای جمع‌آوری بسته‌بندی‌ها داده شد و تا اول مهر آثار طراحان جمع‌آوری شد که 180 اثر توسط 175 طراح مستقل و آژانس‌های تبلیغاتی به دبیرخانه نمایشگاه ارسال شد که این آثار داوری خواهند شد و به طراحانی که آثار آنها برگزیده‌شده، جوایزی داده خواهد شد.

او ادامه داد: دانشجویان و تازه‌کاران صنعت بسته‌بندی با حضور در این نمایشگاه، با آثار طراحان برتر کشور آشنا می‌شوند و همین موضوع می‌تواند در راستای ارتقا این صنعت مثمر ثمر باشد و مشاهده آثار برگزیدگان، آموزشی برای دانشجویان تلقی می‌شود. از طرفی تولیدکنندگان با حضور در این نمایشگاه با آثار طراحان آشنا می‌شوند و حتی می‌توانند از این بسته‌بندی‌ها استفاده کنند، چون بسیاری از تولید‌کنندگان ممکن است فرصت این موضوع را نداشته باشند که در راستای بسته‌بندی محصولات خود طراحی‌های مختلفی را مشاهده کنند و همین موضوع باعث می‌شود که بسته‌بندی‌های حال حاضر بازار ایران نسبت به کلاس جهانی از کیفیت پایینی برخوردار باشند. در این میان از طریق این نمایشگاه، طراحان جوانی که در تهران مشغول به فعالیت‌ نیستند و به‌صورت بومی کار می‌کنند نیز می‌توانند آثار خود را در این نمایشگاه عرضه کنند و همین موضوع باعث می‌شود تولیدکنندگان از این آثار استفاده کنند و این موضوع به‌عنوان فرصتی برای این افراد تلقی می‌شود.

این مشاور اظهار کرد: متأسفانه درزمینه آموزش بسته‌بندی در داخل کشور منابعی موجود نیست و آموزش درست‌و‌حسابی نیز به دانشجویان و تازه‌کاران داده نمی‌شود و نمایشگاه‌های این‌چنینی درست است که شاید کوچک باشد اما می‌تواند تأثیراتی را بر این صنعت بگذارد، در همین راستا سعی شده است که از اساتید و صاحبنام‌های حوزه بسته‌بندی در گروه مشاوران این رویداد استفاده شود.

بسته‌بندی به‌عنوان فروشنده خاموش

آل‌مظفر بیان کرد: بسته‌بندی در چند سال گذشته با تحول بسیار زیادی همراه بوده است، چون‌که هرچقدر رقابت در بازار بیشتر باشد و محصولات بیشتری با یکدیگر رقابت داشته باشند، بسته‌بندی وظیفه سنگین‌تری را بر عهده دارد و آن را می‌تواند به‌عنوان فروشنده خاموش تلقی کرد که این وظیفه را دارد که خود را به خریدار بفروشد؛ بنابراین هرچقدر که تعداد محصولات و رقابت بین برند‌ها بیشتر باشد، بسته‌بندی‌ها باید ناخواسته از قدرت بیشتری برخوردار باشند و سطح کیفی‌ آنها افزایش پیدا کند. به‌عنوان نمونه بسته‌بندی‌های چهار سال گذشته نسبت به حال حاضر تغییراتی داشته است که از طراحی‌ها و چاپ بهتری برخوردار هستند. در این میان طراحان نسبت به گذشته از امکانات بیشتری برای ارائه طرح‌های مختلف برخوردارند که سازمان‌ها این امکان را به آنها می‌دهد که بسته‌بندی‌های متفاوت طراحی کنند.

او خاطرنشان کرد: به‌صورت کلی بسته‌بندی متشکل از چند علم مختلف است و مباحث بازاریابی، استراتژی، ساختار، خلاقیت و فرآیند چاپ آن باید مدنظر قرار گیرد و داوران نمایشگاه در داوری بسته‌بندی‌ها این موارد را موردبررسی قرار می‌دهند و سعی شده از داورهای مختلف در حوزه‌های مختلفی استفاده شود و هریک از مباحثی را که مربوط به بسته‌بندی است مورد بررسی قرار می‌دهند.

این طراح بسته‌بندی با تأکید بر این موضوع که «داوران این نمایشگاه در بررسی آثار طراحان به نگاه مخاطبان نیز توجه می‌کنند» افزود: هنگامی‌که آثار ازنظر بازاریابی موردبررسی قرار می‌گیرد به نگاه مخاطبان به بسته‌بندی نیز توجه می‌شود و آن را موردبررسی قرار می‌دهند و این موضوع در داوری نیز بسیار حائز اهمیت است چون طراحان باید بسته‌بندی را انجام دهند که درنهایت از طریق آن محصول به فروش برسد و قرار نیست محصولی بسته‌بندی شود که صرفاً زیبا باشد، به همین دلیل در بررسی آثار طراحان این موضوع بسیار حائز اهمیت است.

طرحی براساس گروه هدف محصول

او ادامه داد: به‌صورت کلی هر محصول گروه هدفی دارد که این گروه هدف است که تعیین می‌کند آن محصول چگونه طراحی شود؛ بنابراین در راستای بررسی این موضوع از طرحان خواسته‌شده همراه اثر خود مختصری از سفارش، نحوه طراحی و. . . را برای دبیرخانه بفرستند و این موضوع در داوری آثار بررسی می‌شود که آیا محصول براساس گروه هدفی که دارد به‌درستی طراحی‌شده است یا خیر؟ و این موضوع بسیار حائز اهمیت است که به این موضوع پاسخ مناسبی داده شود.

آل‌مظفر اظهار کرد: آثاری که به نمایشگاه ارسال می‌شود، پس از داوری و بعد از برگزاری نمایشگاه چند هدف را دنبال می‌کند؛ به‌عنوان نمونه یکی از اهداف این نمایشگاه، انتشار اولین کتاب سال بسته‌بندی است که در آن اطلاعاتی در مورد طراح بسته‌بندی، نمونه کار و... در آن قید می‌شود و تولیدکنندگان می‌توانند از این کتاب استفاده کنند و طراحان را شناسایی و با آنها ارتباط برقرار کنند. یکی دیگر از اهداف این نمایشگاه، برگزاری این نمایشگاه در چند شهر مختلف است و برگزارکنندگان این نمایشگاه تمایلی ندارند که این نمایشگاه را صرفا به تهران محدود کنند.

در همین راستا امرالله فرهادی، عضو گروه مشاوران نمایشگاه بیان کرد: در کشور ما به مقوله بسته‌بندی محصولات هیچ توجهی نمی‌شود. در بیشتر موارد بسته‌بندی‌های زیبای محصولات داخلی، کپی آثار خارجی است و تولیدکنندگان هیچ ارزشی برای طراحی خلاق تولیدات خود و اصالت بخشیدن و ایرانی کردن این طرح‌ها قائل نیستند. برگزارکنندگان این نمایشگاه قصد دارند با برپایی این نمایشگاه به طراحان گرافیک کشورمان بگویند که شما نیز می‌توانید آثار خلاقه‌ای را طراحی کنید و به صاحبان صنایع نیز بگویند که طراحان جوان ما بهتر از خارجی‌ها می‌توانند شرایط تولیدکننده داخلی و محصولات‌شان را درک کنند و آنها می‌توانند با شناخت خوب از مخاطب و بازار مصرف داخلی براساس یک استراتژی دقیق بازاریابی مناسب را برای تولیدکننده داخلی طراحی کنند.

فرهادی ادامه داد: کشور ترکیه تا چند سال پیش یکی از اصلی‌ترین منابع الهام تولیدکنندگان ما برای بسته‌بندی بود به‌طوری‌که اکثر تولیدکنندگان، لیبل‌های طراحی‌شده در ترکیه را می‌خریدند و دور محصولات خودشان می‌پیچیدند. حتی بعد از واردکردن ماشین‌آلات لازم برای تولید محصولات موردنظر، بازهم طراحی بسته‌بندی محصولات‌شان را به ترکیه می‌سپردند.

الهام از بهترین آثار بسته‌بندی خارجی

او اظهار کرد: طراحان گرافیک در کشور به موضوع طراحی بسته‌بندی بی‌توجه هستند و به‌صورت کلی طراحی بسته‌بندی یکی از پیچیده‌ترین و کامل‌ترین بخش‌های طراحی گرافیک است و بهتر است طراحان از آن دوری نکنند. با توجه به پیشرفت‌های سریع تکنولوژی که طراحان هم دسترسی خوبی به آن دارند، بهتر است از بهترین آثار خارجی به جای کپی‌کاری،‌ الهام بگیرند تا آثار خلاقه خود را درزمینه بسته‌بندی، متناسب باروحیه و نیازهای کشور طراحی کنند.

نظام آموزشی فلج در کشور

بهرام کلهرنیا، یکی دیگر از اعضای گروه مشاوران این دوسالانه عنوان کرد: باید بدانیم درزمینه طراحی بسته‌بندی کجای دنیا ایستاده‌ایم و این پرسش‌ها مطرح می‌شود که بسته‌بندی ما در ارائه محصولات چه نقشی دارد و آیا در این زمینه سهم و نگرش ملی داشته‌ایم؟ یا آیا این بخش از طراحی‌های ما کاراکتر قابل‌فهم و منطقی دارند؟

کلهرنیا افزود: شکل و شمایل محصولات ما عقب‌مانده و تکراری است و هنوز میان طراحان بسته‌بندی، سفارش‌دهندگان و تولیدکنندگان در کشور اختلاف‌نظر وجود دارد. سفارش‌دهندگان درباره محصولات‌شان اطلاعات کافی دارند اما درباره بازار مصرف و مخاطبان خود اطلاعات درست و دقیقی ندارند. از طرفی نظام آموزشی ما در موضوع آموزش بسته‌بندی فلج شده است و باید در این مورد بیماریابی کنیم.

کلهرنیا خاطرنشان کرد: مدیران کلان اقتصادی را ازجمله کسانی باید یادکرد که لازم است به موضوع طراحی بسته‌بندی و ضرورت آموزش آن در دانشگاه‌ها توجه کنند تا شاهد تحولی در نظام بسته‌بندی کشور باشیم. متأسفانه ما الفبای مقدماتی را درزمینه طراحی بسته‌بندی می‌گذرانیم و در این مقوله بسیار تهی‌دست هستیم. طراحان گرافیک تنها گروهی هستند که به خاطر شغل و مهارت‌شان نسبت به این موضوع توجه نشان داده‌اند و ناچارند با تولید‌کنندگان و سفارش‌دهندگان به توافق برسند.