بسته‌ بندی در سالی که گذشت / سالی که سادگی خریدار داشت

صنعت بسته‌بندی ایران در سالی که گذشت، اتفاق خارق‌العاده‌ای را شاهد نبود؛ به‌جز برگزاری چند جشنواره و نمایشگاه مجازی و حقیقی که امید به شکل‌گیری فضای حرفه‌ای نقد و ارزیابی را در میان فعالان عرصه بسته‌بندی افزایش داد، عملا شاهد رویکرد خاص یا گردش محسوسی در این عرصه نبودیم. فقط به گواه صحبت‌های کارشناسان این حوزه می‌توان ادعا کرد که سادگی در بسته‌بندی‌ها ارزش بیشتری پیدا کرد و اندک طرح‌های ساده اما خلاقانه، بیش از پیش مورد استقبال قرار گرفت. در ادامه نظرات کارشناسان و طراحان بسته‌بندی را درباره وضعیت این صنعت در سالی که گذشت و همچنین آثار برجسته سال گذشته می‌خوانید.

***

آينده روشن است

آزاده قلی زاده، طراح بسته بندی

يک وب سايت براي ارائه و ارزيابي بسته‌بندي‌هاي داخلي راه افتاد که در آن بسته‌بندي‌هايي که از سطح کيفي مطلوبي برخوردارند، معرفي مي‌شوند. رصد بسته‌بندي‌ها توسط کارشناسان و داشتن ديد انتقادي به آنها سبب مي‌شود بسته‌هاي بهتري داشته باشيم.

چيزي که در جامعه ما حاکم است اين است که ما بسته‌هاي معمولي و کپي برداري شده از خارج را در ايران مشاهده مي‌کنيم. با ايجاد چنين فضاهايي براي نمايش آثار طراحان بسته‌بندي و همچنين امتياز دادن به بهترين‌هاي اين صنعت، مي‌توانيم طراحي‌هاي خاص خود را داشته باشيم و از بسته‌هاي خارجي الگوبرداري نکنيم. به‌طور مثال نبود مجله‌اي با رتبه علمي پژوهشي که به‌طور خاص به طراحي بسته‌بندي بپردازد، باعث دلسردي پژوهشگران فعال در اين حوزه مي‌شود؛ زیرا بستري براي ثبت و نمايش پژوهش‌هاي خود نمي‌يابند.

در نتيجه از ادامه فعاليت منصرف مي‌شوند. چنين رويدادهايي مي‌تواند درآمدي براي اتفاقات بهتر در سال‌هاي آينده و بهبود معضلات صنعت بسته‌بندي باشد. همواره ضرورت وجود جشنواره‌ها، پايگاه‌هاي پژوهشي، ابزارهايي مانند مجله‌ها براي ارائه توليدات علمي در حوزه طراحي بسته‌بندي حس مي‌شود، چون بايد جرياني باشد که بتواند مسيرها و الگو‌هاي مناسب را براي طراحان و توليدکنندگان ترسيم کند تا معيار درستي براي طراحي و ایده‌پردازی در دسترس فعالان اين صنعت قرار گيرد. اين اتفاق‌ها سبب مي‌شود که نواقص بسته‌بندي برطرف شود و در آينده شاهد سرگشتگي حاضر در طراحي بسته‌بندي نباشيم. مثلا چند مدت پيش در بسته‌‌بندي‌هاي سنتي سوهان چند نمونه خوب ديدم. يا به عنوان مثالي ديگر شامپويي طراحي شد که از فرم موها روي شامپو استفاده کرده بود.

همچنين اسپري Del در بسته‌بندي‌اش فرم خطوطي از بالا به پايين‌دارد که حس زنانه بودن را به ما القا مي‌کند. اين طرح هم از نظر مخاطب و هم طراحان جذاب خواهد بود. درحال‌حاضر، صنعت بسته‌بندي در مسير رشد حرکت مي‌کند. امسال نسبت به سال قبل طراحي بسته‌بندي بيشتر مورد توجه قرار گرفت. معمولا در بسته‌بندي‌ها تصوير کالا يا محصول را روي بسته‌بندي قرار مي‌دهند، اما محصولي مانند مزه چيپس تصوير محصول را حذف کرده و براي جذب مخاطب تمايز ايجاد کرده است. از لحاظ فني شايد بتوان گفت که محصول را نمي‌بينيم و نمي‌توانيم اعتماد کنيم، اما در اينجا مي‌توانيم به برند مزمز اعتماد کرده و به بسته‌بندي نمره دهيم. اين محصول با استفاده از رنگ سفيد، خود را به‌خوبي از ساير بسته‌هاي چيپس متمايز کرده و به چشم مصرف‌کننده مي‌رساند. اين بدان معناست که اگر توليدکنندگان بخواهند در کارشان از افراد با تجربه استفاده کنند، ما شاهد اتفاق‌هاي بهتري خواهيم بود.

علاوه بر مواردي که به آن اشاره شد، سال‌هاي پيش جشنواره‌هايي براي بسته‌بندي برگزار شد که با وجود تعداد کم مفید بود. وقتي جشنواره يا ورک‌شاپي با اين عنوان برگزار شود، ما طراحان نيز دلگرم‌تر شده و ايده‌هاي بهتري خلق مي‌کنيم. اين اتفاق‌ها نشان مي‌دهد که طراحي بسته‌بندي ارزشمند است و امروزه به اين مسئله اهميت بيشتري نسبت به قبل نشان داده مي‌شود و همين موارد در طراحان انگيزه ايجاد خواهد کرد. در کشور ما که اقتصاد آن متکي به نفت است و در وضعيت کنوني يعني تحريم، صادرات کالاهاي غيرنفتي اهميت پيدا مي‌کند. در اين شرايط بخش مهمي از موفقيت ما در بخش صادرات به عهده بسته‌بندي است؛ زیرا بسته‌بندي نقش بزرگي در فروش کالا‌ دارد، بنابراين تنها با يک بسته‌بندي خوب مي‌توانيم کالاهاي‌مان را به فروش برسانيم و با صادرات غيرنفتي‌مان صادرات نفتی را جبران کنیم. در مجموع در سال گذشته کمي بيشتر به صنعت بسته‌بندي اهميت داده شد و مي‌توان اميدوار بود مسئولان متوجه اين موضوع شده‌اند که طراحي بسته‌بندي چقدر مي‌تواند به اقتصاد ما کمک کند.

 ***

مشتری امروزی، بسته‌بندی دیروزی نمی‌خواهد

مهدی معتمدی کیا، طراح بسته بندی

امسال در میان طرح‌های بسته‌بندی موجود، طرح‌های شیرین‌عسل از لحاظ گرافیک، رنگ‌بندی و فرم بیشتر از بقیه طرح‌ها نظرم را جلب کرد. بسته‌بندی شیرین عسل نشان می‌دهد طراح روی طرح‌هایش زمان گذاشته شده و با دقت و ظرافت آن را انجام داده است. در حوزه طرح‌های داخلی نمونه‌های خوبی تولید شده است که حتی با نمونه‌های خارجی برابری می‌کند. ما در کشور در حوزه مواد‌غذایی بسته‌بندی‌های خوبی داریم، خصوصا شرکت‌هایی مانند کاله و ب‌آ در این زمینه خیلی موفق بوده‌اند. ما در ایران بیشتر ایده و فکر را از بسته‌های خارجی کپی‌برداری می‌کنیم، طراح توسط تولید‌کننده هدایت می‌شود و کمی دست طراح در طرح‌ها بسته می‌شود.

همچنین نکته دیگر استفاده از طراحان قوی برای طرح‌های بسته‌بندی است؛ خیلی از همکاران فقط به دلیل اینکه در فتوشاپ تخصص دارند کار می‌کنند و عملا تجربه‌ای ندارند. بهتر است در امر طراحی از افراد متخصص این حوزه استفاده شود. وقتی محصولی تولید می‌شود، براساس اصل پارتو 80درصد فروش اول ناشی از طراحی و چاپخانه است و فروش دوم ناشی از تلاش‌های شرکت تولیدکننده. این به‌خاطر اهمیت این موضوع است که نخستین چیزی که مشتری می‌بیند. بسته‌بندی‌بندی آن و سپس محصول است. همه قضاوت‌ها اول با تصویر صورت می‌گیرد، سپس محتوا. در اوضاع اقتصادی کنونی و کسادی بازار، صنف طراحی بسته‌بندی یکی از صنف‌هایی است که همچنان رونق دارد. امروز‌ تقاضا برای محصول زیاد شده و درک مشتری نسبت به بسته‌بندی عوض شده است، پس این صنعت شکل رقابت کامل اقتصادی دارد و سبب می‌شود ساختار رقابتی مناسبی بین افراد و شرکت‌های طراح ایجاد شود. از 10 سال قبل تاکنون بسته‌بندی تغییر زیادی پیدا کرده و اشکال بسته‌بندی‌ها در ایران رتبه خوبی کسب کرده‌اند. باید گفت مشتری امروز طالب بسته‌بندی‌های قدیمی نیست و بیشتر به روندهای جدید گرایش پیدا کرده است. از این رو شرکت‌ها باید رویکردهای جدید طراحی را مدنظر قرار دهند تا منطبق با روش‌های نوین دنیا گام بردارند.

 ***

سال پرکاری نداشتیم

افشین نجف زاده، طراح بسته بندی

بهترین طراحی‌های بسته‌بندی در سالی که گذشت، در حوزه محصولات غذایی انجام شده‌اند که چند علت می‌توان برای آن متصور شد:

الف- تعداد سفارش‌دهندگان در این حوزه بسیار بیشتر است و طراحان بسته‌بندی در این زمینه تجربیات بیشتری دارند‌.

ب- رقابت در بخش تولید و فروش مواد‌غذایی بسیار داغ‌تر است و به خاطر دقت طراحان و موشکافی کارفرما و مدیران فروش، آثار کم نقصی به بازار عرضه می‌شوند.

پ- کارفرمایان در حوزه مواد‌غذایی نگاه علمی‌تری به موضوع بسته‌بندی دارند و از دخالت دادن سلیقه‌های شخصی در کار پرهیز می‌کنند.

بنده اطلاعات جامعی در مورد صنعت بسته‌بندی در کل کشور ندارم، ولی با توجه به سفارشات و مشاهدات محدود خودم و در مقایسه با سالیان گذشته باید بگویم سال چندان شلوغ و پرکاری نبود.هر چه صنایع کشور گسترش بیشتری یابند و کشور به سمت صنعتی شدن حرکت کند، صنعت بسته‌بندی و هنر طراحی بسته‌بندی نیز همگام با آن رشد خواهد کرد‌. تولید بیشتر کالاهای مرغوب و صادراتی، مسیر طراحی و صنعت بسته‌بندی را در آینده رقم خواهد زد‌. رشد هر چه بیشتر صنایع و تنوع سفارشات باعث رشد کیفی طراحان و دست‌اندرکاران خواهد بود‌. خوشبختانه طراحان بسیار خوش‌فکر و خلاقی در کشور وجود دارند که می‌توانند نیاز کارفرمایان و صنایع را در حوزه بسته‌بندی تامین کنند‌. امیدوارم سال آینده شاهد رشد و شکوفایی همگی در کنار هم باشیم.

 ***

 سادگی بهتر جواب می‌دهد

سمانه رضایی، طراح بسته بندی

بهترین بسته‌بندی‌ که در سال گذشته دیدم یک نوشابه انرژی‌زا بود که دقیقا شکل باتری دوراسل بود. ایده هوشمندانه و خلاقانه طراح این اثر با توجه به شباهت فرم بسته‌بندی هر دو محصول (استوانه بودن) واقعا شگفت انگیز بود. از طرفی نوشابه یک نوشابه انرژی‌زاست و دقیقا کار یک باتری را انجام می‌دهد، آن هم یک باتری پرطرفدار. یک تیر و دو نشان!

سالی که گذشت نشان داد که بسته‌بندی برای نشان دادن شخصیت برند از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از نقاط تمایز بین رقباست. صنعت بسته‌بندی رابطه مستقیم با مصرف‌کننده دارد. یعنی دقیقا نخستین نقطه برخورد مصرف‌کننده با محصول است و تمام بار جذب مشتری را به دوش می‌کشد. پس چه بهتر که از فرم و طراحی گیرا و هوشمندانه برای جلب توجه بیشتر استفاده کنیم. همین که یک دست در یک شلف شلوغ فروشگاهی به سمت ما بیاید و ما را بین همه رقبا در بازار انتخاب کند کافی است، پس از آن کار ما تمام است و بقیه‌اش بر عهده کیفیت محصول است تا خودش را نشان دهد. انتخاب بین ۱۰ محصول سخت‌تر از دو محصول است.

با توجه به شلوغ‌تر شدن شلف‌ها در سال آینده این نکته اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.من فکر می‌کنم با توجه به زیاد شدن تعداد رقبای یک محصول در این بازار شلوغ، در سال آینده استفاده از طرح‌های ساده‌تر و خلاقانه‌تر با گرافیک درست، می‌تواند هوشمندانه‌تر باشد.

 ***

 خلاقیت ایرانی در نقطه مقابل سادگی

راحیل حاجی فرجی، طراح بسته بندی

صنعت بسته‌بندی در ایران صنعت جدیدی است و کمتر به آن پرداخته شده است. با این حال در ماه‌های اخیر، برگزاری جشنواره‌های بسته‌بندی و ویترین آثار باعث شده است بیشتر به این موضوع پرداخته شود. در سال 93 در جشنواره برگزار شده توسط سایت «بسته‌ها» 10 اثر برگزیده از نظر مخاطبان و هیات داوران معرفی شد. کاری که سبب شد بتوانیم در این صنعت همپای کشورهای همسایه‌مان پیش برویم.

به نظر من صنعتگران و دولت‌ها باید با اختصاص بودجه به ما طراحان کمک کنند تا آینده خوبی پیش‌روی این صنعت قرار گیرد. با توجه به آنچه امروز در بسته‌بندی‌های داخلی ارائه می‌شود، ترویج تصویرسازی در بسته‌بندی است که جواب می‌دهد و بسته‌های خلاقانه امروزی از بسته‌بندی‌های ساده بسیار فاصله گرفته‌اند. برای مثال محصولات سولیکو که محصولات سالاد الویه هستند و کاراکتر آشپز روی آن تصویر‌سازی شده است، دارای سبکی روایی و جالبند و طنزی در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند.

به نظرم محصولات شناخته شده با طرح‌های قدیمی و بی‌کیفیت که طراحی مجدد هم نشده‌اند، به طراحی دوباره نیاز دارند. آنها باید به طراحان بسته‌بندی اعتماد کنند تا مخاطب خودشان را از دست ندهند. این امر می‌تواند سبب تشویق فعالان این عرصه و سپردن طراحی بسته‌بندی محصولات جدید به طراحان نام آشنا و مسلط بر صنعت و متخصص شود تا در نهایت بتوانیم شاهد پیشرفت در این صنعت باشیم.

 ***

 پمینا بهترین بود

فواد تجلی، طراح بسته بندی

بهترین بسته‌بندی که در سال گذشته در بازار مواد‌غذایی ایران وارد شده، به نظر من بسته‌بندی محصولات غذای منجمد پمیناست که نتیجه همکاری عالی تیمی بین تیم مارکتینگ سفارش‌دهنده و تیم طراحی بود. دوستان باسابقه و متخصصی در تیم مارکتینگ کارفرما وجود دارند که بریف کاملی برای طراحی بسته‌بندی ارائه کردند. تمام ابعاد بازار را بررسی کرده بودند و دقیقا می‌دانستند که چه چیزی می‌خواهند. درواقع پشتوانه علمی کارفرما، برای سفارشی که به تیم طراحی می‌دهد، در نتیجه و خروجی کار بسیار تاثیرگذار است.

تیم طراحی پس از دریافت بریف، زمان مناسبی را برای بررسی ایده‌های مختلف صرف کرد و اتود‌های زیادی را با توجه به تمامی ابعاد این سفارش تهیه کرد. پس از بررسی اتودها و تعامل سازنده با تیم مارکتینگ کارفرما، یکی از اتود‌ها انتخاب شد. کارفرمای این پروژه زمان مناسبی را برای اجرای این کار توسط تیم طراحی در نظر گرفت که منجر به نتیجه‌ای کاملا منحصربه‌فرد شد. در مورد بسته‌بندی‌ها لازم به توضیح است که پمینا، برند جدیدی است و باید به واسطه بسته‌بندی به‌خوبی دیده شود. همان‌طور که در طرح ملاحظه می‌فرمایید، رنگ بنفش و سبز به‌عنوان هویت و رنگ برند پمینا در نظر گرفته شد. رنگ بنفش در تمام طرح‌ها در قسمت سمت چپ دیده می‌شود، رنگی که قدرت و چشمگیری بالایی دارد. برند سبزرنگ پمینا به وضوح و خوانایی کامل روی آن دیده می‌شود که این مورد به شناساندن این برند جدید کمک بسیاری کرد.

برنامه‌ریزی بعدی که با همراهی تیم مارکتینگ و تیم طراحی برای این خانواده بسته‌بندی در نظر گرفته شد دسته‌بندی این محصولات براساس نیاز مصرف‌کننده بود. عبارات دست پخت‌های جوانی، طبیعت، زغالی، حاضری، دریایی و... در قسمت پایین فیس بسته‌بندی با رنگ‌ها و طرح‌های متنوعی برای تمایز این خانواده محصولات در نظر گرفته شد. تمام رنگ‌های انتخابی رابطه خوب و سالمی با رنگ بنفش که قسمتی از هویت این برند است، برقرار کردند. نکته قابل توجه این است که تیم طراحی با توجه به شناختی که از بازار فروش این محصولات داشت، این بسته‌بندی‌ها را به‌گونه‌ای طراحی کرد که از هر سمتی در شلف فروشگاه قرار بگیرند، رنگ بنفش به‌خوبی دیده می‌شود، برند پمینا کاملا مشخص است و دسته‌بندی‌های جداگانه این خانواده محصولات از هم قابل تمییز است.

مسئله بعدی در مورد این بسته‌بندی اختصاص فضایی مناسب و بزرگ برای نشان دادن تصویر محصول است. با موافقت کارفرمای این پروژه سعی بر این شد که عکسی زیبا اما در عین حال صادقانه – به‌دور از اغراق و پرداخت خاصی - از محصول تهیه شود تا مصرف‌کننده پس از تهیه و طبخ این محصول، نسبت به این کالا اعتماد پیدا کند و دریابد که حاصل طبخ این محصول با تصویر روی بسته‌بندی تفاوتی ندارد. از یک‌سو دقت به تمام این جزییات توسط تیم طراحی و از سوی دیگر همکاری و راهنمایی تیم مارکتینگ کارفرما منجر به افزایش فروش ۴۰ درصدی این محصول در مدت‌زمان کوتاهی شد.

صنعت بسته‌بندی در کشور ما شاهد رشد چشمگیری (چه در حوزه طراحی و چه در حوزه چاپ) است و اطلاعات و دانش طراحان و کارفرمایان نسبت به این حوزه بیشتر شده است. در حال حاضر سواد بصری مصرف‌کننده ارتقا پیدا کرده است زیرا دیگر هر کالایی را با هر بسته‌بندی نمی‌پذیرد. چنین شرایطی ایجاب می‌کند که طراحی بسته‌بندی به متخصصان این حوزه سپرده شود. همچنین سفارش‌دهنده امروز می‌داند که نماینده کالایش در مرحله اول بسته‌بندی آن است. عوامل تعیین‌کننده سبک و سیاق طراحی بسته‌بندی یک محصول، ماهیت آن محصول، جایگاه آن در میان مصرف‌کننده، استراتژی تبلیغاتی کارفرما و عواملی از این جنس است.

واضح است که هیچ‌گونه ثباتی در این عوامل وجود ندارد، از این‌رو پیش‌بینی سبکی واحد برای طراحی بسته‌بندی ناممکن است. در واقع طراح بسته‌بندی باید نسبت به هر سفارشی کاملا منعطف و به‌دور از هر سبک و سلیقه شخصی‌ای عمل کند. اگر طراحی بسته‌بندی براساس سلیقه شخصی و بدون شناخت از بازار هدف انجام شود، ممکن است نتیجه‌ای زیبا داشته باشد اما اثربخش نخواهد بود.