«فرصت امروز» با نگاهی جست وجوگر راه اندازی رسانه را بررسی می کند / از دغدغه های فعالان تا رقابت آنلاین و چاپی

همزمان با گسترش اینترنت و افزایش نفوذ آن در زندگی بشر، مشاغل به شدت تحت تأثیر این پدیده قرار گرفت و حوزه های تازه ای برای کسب و کار تعریف شد. تولید محتوای دیجیتال از آن دست عباراتی است که بعد از این بیشتر درباره آن خواهید شنید. گسترش دنیای دیجیتال در گام های نخستین گسترش اطلاع رسانی فراهم کرد.

این موضوع باعث به وجود آمدن نگرانی های بسیاری برای فعالان رسانه ای شد. با گذر زمان رسانه های کاغذی یا به قول ما مکتوب خود را با تغییرات همگام کردند و با به وجود آوردن شعبه های آنلاین سروشکل تازه ای به خود دادند. این تغییرات به حدی گسترده شد که حوزه آنلاین از روزنامه های سنتی جدا و تبدیل به نهادی مستقل در کنار مجموعه اصلی شد. این مهم باعث شد تا نگرش رسانه های کاغذی به رسانه های آنلاین از تهدید به فرصت تبدیل شود.

هم اکنون این نگرانی برای رسانه های منطبق شده به وجود آمده که محتوای آنلاین مجموعه کاغذی را ببلعد. از جایی که مخاطبان و مشتریان ثابت روزنامه های کاغذی نیز غرق در زندگی دیجیتال شده اند، بیم آن می رود که دوره و زمانه نزدیک شدن به پایان عمر مطبوعات کاغذی رسیده باشد.

براساس آمار سال 1392 اداره کل ارشاد استان تهران 72 هزار و 702 سایت خبری ایرانی در کشور وجود دارد. همچنین بالغ بر 291 مؤسسه فرهنگی دیجیتال در کشور فعال هستند. همچنین براساس همان آمار 64 هزار و 800 رسانه برخط عمومی در سامانه ثبت دیجیتال به ثبت رسیده اند که 473 سایت در استان تهران موفق به کسب مجوز شده اند.

از میان 72 هزار سایت خبری ثبت شده مجوز 139 سایت خبری توسط هیأت نظارت بر مطبوعات صادر شده است. درباره جمعیت روزنامه نگاران ایران می توان از روی تعداد نشریات تخمین زد که حدود 5 هزار نفر روزنامه نگار در ایران مشغول به کار هستند. در میان جمع کثیر رسانه ها، روزنامه همشهری نخستین روزنامه ای بود که در سال 1373 نخستین نسخه الکترونیک روزنامه چاپی خود را منتشر کرد.

هم اکنون برای راه اندازی یک نشریه مکتوب به حداقل 10 نیرو در تحریریه، 10 نفر در گروه فنی و صفحه آرایی و به یک سرمایه اولیه 70 میلیون تومانی نیاز دارید. این در حالی است که برای راه اندازی یک رسانه آنلاین به نیروهای کمتری نیاز دارید و می توانید با 4 نفر نیروی تولید کننده محتوا و نیروهای فنی به مراتب کمتر کار را پیش ببرید. به عنوان یک نمونه نشریه آنلاین آفتاب روز با یک گروه 16 نفره در حال فعالیت است و آنها سرمایه اولیه لازم برای راه اندازی یک رسانه آنلاین را زیر 50 میلیون تومان اعلام کرده اند.

حتماً مطلع هستید که بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات ایران در مصلای تهران در حال برگزاری است و به همین بهانه  «فرصت امروز» در نظر دارد تا دغدغه های فعالان رسانه را بیش از آن که در بالا اشاره شد بررسی کند. به همین دلیل نگرانی های مان را با همکاران مان در میان گذاشتیم و چند سوال اساسی را به عنوان محور بحث های مان قرار دادیم. اینکه، در حال حاضر می توان زمان خاصی برای پایان عمر مطبوعات غیرآنلاین یا چاپی مشخص کرد؟ یا در شرایط فعلی ضرورتی برای آموزش فعالان رسانه ای در حوزه تولید محتوای دیجیتال وجود دارد؟

***

به جای مقابله باید برنامه ریزی کنیم

وحید پولادی، سردبیر مجله اینترنتی دی. جی مگ در پاسخ به سوالات «فرصت امروز» اعلام کرد: این روزها دیگر نمی توان به فاصله میان رسانه های مکتوب و آنلاین به شکل یک رقابت نگاه کرد. سوال سنتی که در این حوزه وجود داشته این است که آنلاین برای غیرآنلاین یک تهدید است یا خیر؟ در جواب باید گفت کار از تهدید گذشته و پلت فرم رسانه ای تغییر کرده است.

به دنبال این تغییر درک نسل حاضر از رسانه بسیار متفاوت با قشر پیش از خود است. در واقع باید گفت رسانه های آنلاین فرصت و شرایط تازه ای در زیست بوم مخاطبان ایجاد کرده اند که نسخه های مکتوب توانایی این کار را نداشتند. با یک منطق جزئی می توان به این مسئله این طور نگاه کرد که مخاطب امروز رسانه های آنلاین بسیار باهوش است و تسلط زبان انگلیسی دیگر یک فضلیت نیست. این مخاطب با هوش، محتوایی می خواهد که با دید فعلی او همسان باشد و باید به نحوی تنظیم شود که او را از مراجعه به منابع اصلی بی نیاز کند.

ما در دی. جی مگ تلاش کردیم تا با بررسی همه جانبه محصولات و پیدا کردن یک زبان مناسب برای برقراری ارتباط بهتر با مخاطب، نظرات کارشناسی به روز و مطالعه شده ای را تولید کنیم تا اعتماد مخاطب را به دست آوریم. به شخصه انتقادی که به فضای فعلی رسانه ای کشور دارم این است که بسیاری از فعالان جوان پشتوانه نوشتاری لازم را برای فعالیت در این حوزه ندارند و به طور کافی نوشتن نیاموخته اند.

دانشی که در پس کارکردن در حوزه های مکتوب به دست می آید یک جای پای محکم برای کار کردن در حوزه های متفاوت رسانه ای است. بنابراین برگزاری دوره های آموزشی به خصوص برای کار کردن در حوزه های آنلاین یک بحث ضروری است. تولید کننده محتوای دیجیتال تا با زیر و بم این فضا آشنا نباشد توان تولید محتوای مناسب را ندارد.

باید به شناخت گجت ها و فضای وب مجهز باشد و بتواند آن را آنالیز کند. برای ایجاد کردن یک رسانه آنلاین در شرایط فعلی شما اگر ایده خوب را در کنار یک اجرای اصولی بگذارید قطعاً موفق خواهید بود و به سرمایه زیادی نیاز ندارید. به راحتی می توانید رقیبی در این بازار باشید و کم کم به مجموعه ای قدرتمند تبدیل شوید.

تهدید جدی که شاید بتوان آن را کابوس فعالان حوزه آنلاین نیز دانست از دست دادن بازدید کنندگان باشد. چیزی که در رسانه های مکتوب شاید ماه ها و سال ها طول بکشد، درحالی که در حوزه آنلاین در فاصله یک شب تا صبح ممکن است اتفاق بیفتد. بهترین فرصت و روشن ترین افق در حوزه آنلاین استفاده از ظرفیت های شبکه های اجتماعی است.

این فرصت پنهان به گونه ای است که بسیاری از فعالان جهانی به سمت استفاده از آن تغییر موضع داده اند. در واقع در این فضا رسانه در بهترین جا به سراغ مخاطب می رود و ارتباط گاهی طولانی با او برقرار می کند. ما در ایران باید هر چه سریع تر این فضا را درک کنیم و به جای مقابله با آن برای استفاده از پتانسیل های مالی و اعتباری در آن برنامه ریزی کنیم.

***

باید دیدگاه ها را اصلاح کنیم

مجید رضائیان، استادیار دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم در پاسخ به سوالات ما این طور می گوید: در حوزه رسانه تعبیری به نام رسانه های غیرآنلاین وجود ندارد. به طور کلی برای فعالیت های رسانه ای چهار نوع وجود دارد. رسانه ها به چهار دسته گروه های چاپی، شنیداری، دیداری و آنلاین تقسیم می شوند که می توان گفت مورد آخر به نوعی پلی میان هر سه حوزه دیگر زده و محتوای همه آنها در فضای اینترنت منتشر می شود.

با این تعریف نمی توان گفت عمر رسانه های چاپی به سر آمده یا به پایان بقای خود نزدیک می شوند، بلکه آنها در واقع شکل حضور خود را تغییر داده  و سعی کرده اند با جریان تغییرات منطبق و دوباره شکل بگیرند. همچنین باید بپذیریم که رسانه های آنلاین شرایط شان برای ارتباط با مخاطب بسیار وسیع  و آسان تر از دیگر همنوعان خود است. در این حوزه چند چالش وسیع وجود دارد که به اختصار به آن می پردازیم.

چالش اول بحث سرعت است که رسانه های غیرآنلاین توان رقابت با آن را ندارند و به همین علت بیشتر به سمت ارائه بسته های خبری، گزارش و تحلیل یا به زبان بهتر به سمت روزنامه نگاری تحلیلی رفته اند. اندیشه محور شده اند و از رویداد به سمت سوژه حرکت کرده اند. چالش دوم دسترسی است که اصولاً برتری آنلاین ها محسوب می شود و از طریق آن وسعت خبری که اکنون با آن روبه رو هستیم، ایجاد شده است.

اما مسئله ای که نقطه قوت رسانه های چاپی به حساب می آید بحث اعتماد است. مخاطبان و مصرف کنندگان محتوا همچنان با اعتماد بالاتری محتوای چاپی ها را نگاه می کنند و نگاه حرفه ای تری به آنها دارند. اگر نگاه وسیع تری به این موضوع داشته باشید؛ در سطح جهانی رسانه های غیرآنلاین سال هاست به سمت رویکرد آنالیز و واکاوی رفته اند و سعی می کنند با نگاهی تحلیلی حرف های تازه بزنند تا از این طریق جاذبه خود را حفظ  کنند و امنیت اقتصادی خود را تأمین کنند.

در ایران روزنامه ها متوجه این موضوع شده اند و مدت هاست به سمت چاپ نشریات تخصصی رفته اند و با ارائه محتوای خاص و گزارش های تحلیلی سعی کرده اند بسته های متفاوت ارائه  دهند تا به نوعی فاصله خود را با اتفاقات روزانه حفظ کنند.

در علم روزنامه نگاری سبک هایی به نام Yellow Journalism و Life Style وجود دارد که سعی کرده فاصله خود را با مخاطب کم کند و به نوعی دغدغه های روزمره او را در دایره توجه قرار دهد. مخاطب هم به این نشریات اقبال بیشتری نشان داده و با آنها ارتباط برقرار کرده، از این طریق فروش این نشریات تضمین شده است.

باید در نظر داشته باشیم که در ایران دیدگاه های غلطی درباره این سبک کاری وجود دارد که آنها را با نگاه بد قضاوت می کند. باید این دیدگاه را اصلاح کنیم. این گروه ها برای جریان سازی یا تأثیرگذاری پا به میدان نگذاشته اند بلکه تلاش می کنند تا با همان سبک و سیاق محتوایی تولید کنند که برای مخاطبان خودشان جذاب و قابل اعتنا باشد.

***

نقش نشریات عمومی غیرقابل انکار است

حجت الله اکبرآبادی، مدیر سایت جام جم آنلاین به خبرنگار ما می گوید: براساس یک آمار قدیمی از میان انبوه سایت های خبری فعال در کشور تنها تعداد معدودی از آنها مجوز هیأت نظارت بر مطبوعات را دارند.

این فعال رسانه ای وجود این مسئله را یک عامل بسیار مخرب برای فضای مطبوعاتی کشور دانست و افزود: اگر گروهی بخواهد در قالب یک سایت فعالیت خبری داشته باشد باید سازوکاری برای پاسخگویی و ردگیری افراد در صورت انتشار محتوای کذب یا پخش شایعه وجود داشته باشد.

اگر نظارت لازم در این حوزه وجود نداشته باشد دچار آشفته بازار در حوزه اطلاع رسانی می شویم و این موضوع به نتایج جبران ناپذیری منجر خواهد شد. هر کسی که بخواهد در این فضا فعالیت کند باید شناسنامه مشخص داشته باشد و این قصوری است که مسئولان امر باید پاسخگوی آن باشند و نباید به این معضل به چشم یک مسئله گذرا نگاه کنیم.

وی می افزاید: چند سالی است که بسیاری از منتقدان فعالیت افراد مشغول در حوزه رسانه های آنلاین را با ادعای نداشتن دانش کافی این افرد زیر سوال می برند. درباره این مسئله باید گفت شاغلین حوزه آنلاین از جایی غیر  از رسانه به این فضا نیامده اند و روزنامه نگاران فعال کسانی هستند که سال ها در حوزه مکتوب تجربه دارند و به اصطلاح خاک خورده اند. اما قطعاً همه ما نیازمند آموزش هستیم و باید سازوکارهایی را در سیستم های تحت امر خود ایجاد کنیم تا فعالان رسانه ای به آخرین دانش روز مجهز باشند و حتی گامی از دنیا عقب نباشند.

بنابراین برقراری دوره های آموزشی باعث مسئولیت پذیری بیشتر فعالان درباره محتوای تولید شده و همچنین افزایش اعتماد مخاطبان به حوزه های منتشر کننده خواهد شد. اگر روزی فکر کنیم از بحث آموزش بی نیاز شده ایم باید پست های خود را ترک کنیم. رسانه های مکتوب در شرایط فعلی به خاطر هجوم محتوای آنلاین با دایره فعالیت محدودتری روبه رو هستند اما این محدودیت ها به هیچ وجه قرار نیست بقای آنها را تهدید کند. فقط باید با ظرافت بیشتری کار خود را انجام دهند و بسته های تحلیلی و اندیشمندانه  بیشتری را به مخاطب ارائه دهند.

مدیر سایت جام جم آنلاین در پایان می گوید: یارانه های دولتی برای آن دسته از نشریاتی که به آن وابسته هستند شرایط سختی ایجاد کرده است. مجموعه جام جم دوسالی است که علاوه بر انصراف از دریافت یارانه دولتی، هیچ حمایتی از سوی سازمان صداوسیما نمی شود. بنابراین سعی کرده هدفمند باشد و علاوه بر تولید محتوای جذاب در فضای آنلاین، نسخه مکتوب خود را در فضایی تازه عرضه کند.

اعتماد مخاطب بالاتر از هر تشکیلات دریافت آگهی و رپرتاژی می تواند اقتصاد یک رسانه را تأمین کند. سبک لایف استایل یا یلوژورنالیسم تهدیدی برای مطبوعات عمومی محسوب نمی شود. این نشریات براساس ضرورت های خود به سمت این سبک رفته اند و سعی کرده اند تمرکز خود را بر پخش در نقاط خاصی از کشور معطوف کنند. نشریات جدی در جهت دهی به نگاه جامعه به مسائل روز نقش بسزایی دارند که به این سادگی قابل انکار نیست.