کارت‌های عابر همان پول است؛ نه بیشتر

پس از عبور انسان از عصر معاملات پایاپای، پول، مهم‌ترین ابراز معاملات از گذشته دور بوده است اما با وارد شدن کارت‌های پول الکترونیک، دومین تحول بزرگ در این زمینه شکل گرفت. کارت‌های الکترونیک که در دنیا با نام credit cardشناخته می‌شوند، مزایای فراوانی دارند؛ مزایایی که ما با بخشی از آن به‌عنوان کارت‌های عابر آشنا هستیم. یکی از مهم‌ترین کارکردهای کارت‌های الکترونیک، یعنی اعتباری که بانک‌ها  فراتر از مبلغ درون حساب مشتریان به افراد می‌دهند، در ایران هنوز مغفول مانده است. در این باره با دو تن از کارشناسان اقتصادی به گفت‌وگو نشستیم: 

 فقط شکل پول عوض شده است

دکتر بهرام شهریاری، در این زمینه به «فرصت امروز» گفت: عابر بانک‌ها در واقع یک نوع حمل پول الکترونیک هستند، به باورمن شاید از نظر فکری باعث رفاه افراد جامعه شده باشد، زیرا نظام اعتباردهی به کارت‌ها وجود ندارد. به همین دلیل، از لحاظ عملکردی خیلی موثر نبوده است. ما یک کارت داریم که فقط هرچه در داخل آن است را می‌توانیم خرج کنیم، در این میان فقط شکل پول نقد به کارت عوض شده است.  

وی افزود: هنوز مردم پول را بیشتر از کارت دوست دارند و ترجیح می‌دهند به دلیل مسائل امنیتی از پول استفاده کنند. از سوی دیگر، امنیت کارت‌ها باید ارتقا پیدا کند و شرایطی فراهم شود که با خطای در معاملات، مبلغ از حساب کسر نشود. از سوی دیگر عدم آموزش و شناخت کافی و سوء‌استفاده زیاد از کارت‌ها از امنیت آنها کاسته است. متاسفانه در این ارتباط کارت‌های ما از ارزش و اعتماد کافی برخوردار نیستند. 

وی در مورد اخذ کارمزد توسط بانک مرکزی گفت: چنانچه بانک مرکزی بخواهد از کارتخوان‌ها کارمزد بگیرد، از انگیزه کم می‌شود و نارضایتی عمومی را در پی دارد و مردم به سمت اسکناس می‌روند. با گرفتن کارمزد دیگر فروشگاه‌ها تمایلی به استفاده از دستگاه کارتخوان نخواهند داشت و دوباره مثل قبل پول‌نقد زیاد می‌شود.  دکتر شهریاری افزود: در حال حاضر، هر کدام از بانک‌ها با هم رقابت دارند و با صدور کارت جدید از دیگری سبقت می‌گیرند، اما کلیات کارت‌های الکترونیک هنوز در جامعه جا نیفتاده و فرآیند صدور آن درست و منطقی رعایت نشده است. 

تسهیل در امور بانکی با عابر بانک‌ها 

دکتر ابراهیم رزاقی، استاد بازنشسته اقتصاد دانشگاه تهران در این خصوص به «فرصت امروز» گفت: عابر بانک‌ها از نظر دسترسی مردم به خدمات بانکی آسان بسیار موثر بوده است؛ هم از این جهت که به‌سادگی در دسترس است و هم به جهت اینکه نیازی به مراجعه حضوری در بانک‌ها نیست. با وجود عابربانک‌ها دیگر شاهد صف‌های طولانی مشتریان در بانک‌ها نیستیم و برای کارکنان هم خوب شده، زیرا دیگر مردم برای برداشت پول نقد سروکاری با آنها ندارند. اینکه در هر ساعت از شبانه‌روز که بخواهند می‌توانند برداشت کنند بسیار مثبت است اما عابر بانک‌ها اصلا از امنیت کافی برخوردار نیستند و احتمال جعل و کلاهبرداری در آن زیاد است و به‌راحتی با در دست داشتن کارت، بدون اینکه وجود شخص لازم باشد، با دانستن رمز می‌توانند برداشت از حساب را انجام دهند. 

وی با اشاره به معایب استفاده از عابر بانک‌ها تاکید کرد: عابر بانک یک دستاورد جدید است که امکان حمل‌و‌نقل پول را آسان می‌کند و به‌راحتی می‌توان خرید انجام داد، ولی یک‌دسته از افراد که سواد ندارند و امکان استفاده از آن برای‌شان مشکل است، چون به پول نقد احتیاج دارند، کارت خود را به ناچار در اختیار شخص دیگری قرار می‌دهند و همیشه افرادی هستند که از این طریق کلاهبرداری می‌کنند.  

دکتر رزاقی، در مورد اخذ کارمزد از کارتخوان فروشگاه‌ها گفت: فروشگاه‌ها به‌دلیل اینکه می‌خواهند فروش پنهان داشته باشند تمایل چندانی به استفاده از کارت‌خوان ندارند؛ در این مورد دیده شده که بخش‌های خصوصی انگیزه زیادی ندارند. بنابراین اگر بانک مرکزی بخواهد از کارتخوان فروشگاه‌ها کارمزد بگیرد، افراد کمتری به سراغ کارت می‌روند ودوباره بازار اسکناس رواج پیدا می‌کند. 

وی ادامه داد: شبکه‌های عابر‌بانک‌ها به تازگی با مشکلات زیادی روبه‌رو شده‌اند. با واریز حقوق کارمندان و یارانه نقدی، ترافیک‌های سنگین را درشبکه بانکی شاهد هستیم که بسیاری از افراد را دچار مشکل می‌کند، این موضوع می‌تواند به اعتماد مردم به کارت پول‌های الکترونیک ضربه بزند و بانک‌ها باید یک برنامه مشخص برای حل این مشکل طراحی کنند. تعداد عابر بانک‌های کشور برحسب جمعیتی که داریم، پاسخگوی نیاز مردم نیست و باید افزایش پیدا کند. 

این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: سیستم کارتخوان‌های ما یک عیب بزرگ دارند و آن خلأ اعتبار است. در ایران بانک‌ها بر حسب حساب بانکی که داریم اعتبار نمی‌دهند، ولی در کشورهای پیشرفته حتی اگر پول هم در حساب نداشته باشند، به آنها اعتبار می‌دهند؛ اما سیستم بانکی ما به‌گونه دیگری است. در‌حالی که این موضوع برای خود بانک‌ها و نظام اقتصادی کشور خوب است زیرا مردم با استفاده از این اعتبارها بیشتر می‌خرند و بیشتر مصرف می‌کنند و این اعتبارها خود مشوقی است برای بیشتر خرج کردن؛ چرا مبالغ درون کارت برای مشتری ذهنیت دارد، اما عینیت ندارد، بنابراین راحت‌تر می‌توانند خرج کنند ولی این مشتریان به طور عادی با پول نقد برحسب نیاز واقعی‌ای که دارند خرج می‌کنند و مدیریت بیشتری بر پول نقد به نسبت کارت‌های عابر خود دارند. با وجود این، کارت‌ها بسیار مفیدترند به شرطی که قوانین و اصول آن هم رعایت شده باشد. 

وی در پایان گفت: در مجموع شبکه الکترونیک برای اقتصاد خانواده‌ها بسیارمفید بوده و باعث ارتقای فرهنگ اقتصادی آنها می‌شود.