چرا GDP ابزار مناسبى براى محاسبه پیشرفت یك كشور نیست؟

از زمانی كه حساب هاى ملى به عنوان استخوان بندى آمارى و در یك نظام متحدالشكل و یكپارچه به كشورهاى جهان ابلاغ شد، نرخ رشد تولید ناخالص داخلى به عنوان شاخص اصلى پیشرفت اقتصادى مطرح شد و تاكنون هم در همین مقام باقى مانده است. ولى جدا از مطالعات انجام شده، مشاهدات نیز تایید می كنند كه تولید ناخالص داخلى شاخص مناسبى براى پیشرفت اقتصادى یك كشور نیست. در نتیجه زیادروى این شاخص مانور دادن، جامعه را از بخشى از واقعیت دور می كند. براى مثال:

- اگر دستگاه عریض و طویل قانون گذارى در كشور داشته باشیم و قوانین ضد تولیدى به تصویب برسانیم، از ناحیه هزینه هاى قانون گذارى تولید در كشور بالا مى رود.

- اگر حكومتى تجهیزات قدرتمندى براى سركوب مردم به كار بگیرد و خفقان را در كشور بیشتر كند، به دلیل افزایش هزینه هاى دولتى تولید ناخالص داخلى بالا مى رود.

- اگر روزنامه هاى زیادى كه سهم مهمى در جهت دادن به افكار مردم دارند و تحت الامر حكومت جریان هاى شناختى ایجاد می كنند بیشتر شوند، از این ناحیه تولید ناخالص داخلى بیشتر مى شود.

- اگر اقتصاد یك كشور بیشتر به سمت فعالیت هاى سنتى گرایش داشته باشد و به طور معمول روش هاى دقیقى براى ثبت این فعالیت ها نیست، به اندازه اهمیت این بخش سنتى تولید ناخالص داخلى دچار انحراف خواهد بود.

- اگر مردم به جاى رفتن به رستوران در منزل غذا درست كنند، تولید ناخالص داخلى، به رغم بالا رفتن كیفیت تغذیه در كشور، كاهش پیدا می كند.

- اگر كارگران براى احقاق حقوق خود از كار دست بكشند و اعتصاب كنند، تولید پایین مى آید.

- اگر بیكاران یك جامعه تصمیم بگیرند براى ادامه تحصیل وارد دانشگاه شوند، تولید افزایش مى یابد.

- اگر در اثر بعضى قوانین بخشى از فعالیت هاى اقتصادى غیرقانونى اعلام شود (مثلا تولید مشروبات الكلى)، ولى به همان اندازه در اقتصاد زیرزمینى تولید شود، تولید ناخالص داخلى كاهش مى یابد، بنابراین هر قانونى به راحتى می تواند تولید را بالا یا پایین ببرد.

- اگر تعداد معتادان در كشور بالا رود و دولت مجبور باشد براى جمع آورى، اسكان یا مداواى آنها هزینه كند، تولید ناخالص داخلى افزایش مى یابد.

از این دست مشاهدات فراوانند و موارد فوق تنها براى نمونه مطرح شدند. یك نكته را هم تاكید كنم كه وقتى از GDP صحبت مى شود منظور تولید محاسباتى است و نه تولید واقعى. ولى تمام سیاست گذارى هاى اقتصادى براساس همین تولید محاسباتى انجام مى شود.

با توجه به موارد فوق به نظر می رسد تولید ناخالص داخل شاخصى مناسب براى محاسبه سطح رشد واقعى یك جامعه نیست و لازم است با تعدیلاتى، كه اتفاقا بسیار مهم هم هستند، تولید ناخالص داخلى مجددا محاسبه و برآورد شود. ضمنا در بعد از جنگ جهانى دوم نیز اندیشمندان زیادى تلاش در جهت عوض كردن این شاخص كردند كه تاكنون هیچ یك موفق نبوده اند.

حال كه محاسبه جدیدى انجام نشده است، از بد مصرف كردن نرخ رشد اقتصادى بپرهیزیم و حداقل از نرخ هاى رشد با احتیاط بیشترى استفاده كنیم و مهم تر اینكه این شاخص را شاخص موفقیت یك كشور ندانیم. در این زمینه شاخص هاى بسیار معتبرترى در جهان براى ارزیابى موفقیت یك كشور وجود دارد.

تولید ناخالص داخلى سرانه براى سنجش رفاه و آسایش مردم به همان اندازه بیجا و غیرمعقول است كه از فولاد سرانه براى سنجش سطح توسعه یافتگى كشور استفاده كنیم.

اقتصاد دان و استاد دانشگاه