صنعت لبنیات در مرز ترشیدگی

موضوع قیمت شیر در سال گذشته به یکی از بحث‌های مهم بخش کشاورزی تبدیل شده بود؛ به طوری‌که دغدغه تعیین قیمت برای آن، نگرانی مسئولان را به همراه داشت. این نگرانی به حدی بود که معــاون اول رییس‌جمهور برای جلوگیری از افزایش قیمت لبنیات، پرداخت 300میلیارد تومان یارانه به دامداران را در دستور کار دولت قرار داد.  داستان از این قرار است که تا تیرماه سال گذشته، دامداران علوفه یارانه‌ای دریافت می‌کردند و تاحدودی هم از نظر قیمت و هم از لحاظ میزان دسترسی به نهاد‌های دامی احساس رضایت داشتند. اما از آن به بعد این یارانه قطع و موضوع تامین خوراک دام با قیمت‌های منطقی، به معضلی اساسی برای دامداران تبدیل شد. بنابراین، دامداران خواستار افزایش قیمت شیر شدند تا بلکه از آن طریق بتوانند هزینه‌ها و درآمدهای خود را با حاشیه سود مناسب، تنظیم کنند.

از سوی دیگر، طبق  دستور رییس ‌جمهوری، کارخانه‌های لبنیات‌حق  هیچ‌گونه   افزایش قیمتی‌‌را‌نداشتند. در نتیجه،  برای  جبران  کمبود مالی دامداران، مقرر شد تا 300میلیارد تومان یارانه به این بخش اختصاص یابد. البته این مبلغ تنها برای کنترل قیمت شیر در 3ماه پایانی سال گذشته بود.
از همان ابتدا بحث‌های مختلفی برای تعیین متولی این امر در بین مسئولان، اتحادیه‌ها و کارخانه‌های لبنی رایج شد که به کار کاشناسی دقیق و منظم نیاز داشت. اگرچه تمام نهادهای خصوصی اعتقاد بر این داشتند که یارانه شیر باید مستقیم به دامداران پرداخت شود، اما تصمیم دولت چیز دیگری بود.
مسئولان دولتی اصرار داشتند که این مبلغ ابتدا به کارخانه‌ها پرداخت شود و پس از آن بر مبنای شیر تولیدی هر دامدار در فواصل زمانی معین به دست تولیدکنندگان برسد. این در حالی است که سعید سلطانی سروستانی، مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران ایران و همچنین رضا باکری، دبیر انجمن لبنی عقیده داشتند که پرداخت یارانه به کارخانه‌های لبنی نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد، بلکه باعث ایجاد رانت و فسادهای مالی جانبی دیگری خواهد شد.
البته برخی از فعالان معتقد بودند، یکی از مهم‌ترین دلایل پرداخت یارانه شیر به کارخانه‌ها گیر انداختن مدیران آنها برای پرداخت مالیات بود. به عبارت دیگر، وقتی برگه آمار شیر تولید شده توسط دامدار باید به امضای متولیان مالیاتی برسد، فرار از مالیات غیرممکن می‌شود. بنابراین، هدف اصلی دولت، اجرای این ترفند است.
اما به هر ترتیب، دولت با اقتدار تمام تصمیم خود را گرفته بود و قرعه به نام کارخانه‌های لبنی افتاد. بنابراین، طبق وعده‌های داده شده تمام تولیدکننده‌ها می‌توانستند یارانه خود را به مبلغ 190تومان برای هر کیلوگرم شیر، از کارخانه‌ها دریافت کنند.
شاید به جرات بتوان گفت که مشکلات و گرفتاری‌های اساسی دامداران از همین موقع شروع شد و تاکنون که 3ماه از سال جدید گذشته، هنوز دغدغه یارانه پیش از عید حل نشده است. عدم همخوانی هزینه‌ها و درآمدهای واحدهای دامپروری به حدی رسید که تعدادی از فعالان این عرصه از بازار خارج شدند و آنها که باقی مانده‌اند، به قول مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران ایران، نمونه واقعی و زنده اقتصاد مقاومتی هستند.
کار به جایی رسید که در اسفند سال گذشته، حدود 500 نفر از دامداران سراسر کشور در مقابل وزارت صنعت، معدن و تجارت تجمع کردند تا حق فراموش شده خود را ابقا کنند. قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در بین معترضان حاضر شد و ابلاغیه‌ای را قرائت کرد که هیچ کس از آن خبر نداشت.
مجتبی خسروتاج گفت: «طبق دستورالعملی که روز گذشته به تصویب رسیده و شما دامداران از آن بی‌اطلاع بودید، از فردا می‌توانید با مراجعه به کارخانه‌های لبنی و ارائه مدارک لازم، یارانه موردنظر خود را دریافت کنید.»
اگرچه قائم مقام وزیر قول داد که به‌زودی مشکل پرداخت یارانه حل می‌شود، اما اکنون معاون امور تولیدات دامی وزیر جهادکشاورزی معتقد است که 100میلیارد تومان از این یارانه در بوروکراسی‌های اداری گیر کرده است.
به گفته حسن رکنی، مبلغ موردنظر هنوز به دست عده‌ای از دامداران نرسیده و این فعالان همچنان با گرفتاری‌های مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
اما موضوع نگران‌کننده چگونگی قیمت‌گذاری شیر در سال جاری است. زیرا آن‌طور که در خبرها آمده اگرچه قیمت خرید شیرخام از دامداری‌ها 330تومان افزایش یافته، اما سکوت دولت برای تعیین قیمت تمام شده، بحران موجود در صنعت لبنیات را وارد فاز جدیدی کرد که جز بلاتکلیفی، دستاوردی برای آنها نداشته است.
مشاور مدیرعامل صنایع شیر ایران معتقد است، در تمام دنیا رسم بر این است که دولت با حمایت از صنعت لبنیات، سلامت جامعه را تضمین کند، اما با قطع یارانه تمام معادلات به هم خواهد خورد. حسین چمنی با اشاره به اینکه شرایط جامعه برای افزایش قیمت لبنیات مساعد نیست، می‌گوید: «قدرت خرید مصرف‌کنندگان به‌شدت پایین آمده و افزایش قیمت، لطمه بزرگی به سلامت جامعه و سرمایه ملی وارد می‌کند.»
به گفته چمنی، اکنون 1070 برند در صنعت لبنیات فعالیت می‌کنند که باید هر کدام حاشیه سود منطقی و قابل قبولی برای فعالیت داشته باشند، اما به نظر می‌رسد با تعللی که مسئولان دارند، کم‌کم صنعت لبنیات با یک چالش بزرگ مواجه شود.
مشاور مدیرعامل صنایع شیر ایران می‌افزاید: «با قیمت جدیدی که برای خرید شیرخام تعیین شده، باید حدود 30درصد به قیمت تمام شده افزوده شود وگرنه امکانی برای خرید شیر از دامداران نیست. عدم خرید شیرخام، دامدار را مجبور می‌کند که یکی‌یکی دام‌های خود را به کشتارگاه بفرستد و این یعنی از دست دادن ذخایر ژنتیکی کشور و در سطح کلان، افزایش هزینه‌های درمان و پزشکی.
به گفته چمنی اگر قرار باشد در سال جدید یارانه‌ای از طرف دولت به صنعت لبنیات اختصاص یابد، با احتساب تمام هزینه‌های جاری باید حداقل 2هزارمیلیاردتومان هزینه کند. زیرا تولید شیر در کشور حدود 5میلیون تن در سال است و 1500میلیاردتومان تنها حق دامداران خواهد بود.
به هر ترتیب، با توجه به گفته‌های کارشناسان، هر تصمیمی که برای قیمت شیر گرفته می‌شود به طور مستقیم دامداران و تولیدکنندگان این بخش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین، باید منتظر بود و دید که دولت برای حمایت از دامداران چه تدبیری می‌اندیشد و در عین حال، چگونه حقوق مصرف‌کنندگان را نیز حفظ می‌کند.