از خاطره‌ های کودکی تا کارآفرینی

بافتن و گره زدن قالی، تار هنر است با پود رنج. نقش‌های ماندگار با گل‌های ریز و درشت در بستری از رنگ‌های گوناگون عمودوار روی دار ایستاده‌اند و برای همگان جلوه‌گری می‌کنند تا چشم خریداری ببیند و بپسندد و البته کمی ناز هنر بخرد. هنرمندان قالیباف بعد از طرح و رج زدن، ترنج و شمسه را به اوج می‌برند و با سرانگشتان ترک خورده، نقش فرش را رنگین می‌کنند و در این میان فقط می‌بافند و می‌بافند، با دلشوره‌ای که نکند آخر کار نقاشی بافته‌شده‌شان را نخرند.

بانو آذر نکیسایی، متولد سال 1335 شیراز است. بافت فرش و گلیم را از 10 سالگی نزد مادرش آموخته و از دوران کودکی اهتمام ویژه‌ای به این کار داشته است. وی در انواع بافت‌های‌ داری از جمله گلیم، جاجیم، خوابگاه و فرش مهارت داشته و نخستین پروانه کسب فرش را در سال 1355 اخذ کرده است.

استاد نکیسایی در سال 1370 به‌عنوان فرشباف نمونه کشوری انتخاب شده و در سال 1372 شرکت تعاونی فرش 598 جایدشت فیروزآباد را با هدف ترویج به‌بافی و اشتغال‌زایی، به‌کارگیری افراد بومی جهت کسب درآمد برمبنای فعالیت هنری و احیای نقوش و طرح‌های قدیمی تاسیس کرده است.

تعاونی جایدشت تاکنون دو بار به‌عنوان تعاونی برتر کشور شناخته شده و برای خودش اسم و رسمی به‌هم زده است. وی دوبار عنوان کارآفرین برتر را به‌نام خود به ثبت رسانده و همچنین دریافت مهر اصالت یونسکو (نشان مرغوبیت صنایع‌دستی) را در کارنامه‌ حرفه‌ای خود دارد.

نکیسایی سال‌های زیادی را به فعالیت در زمینه بافت‌های‌ داری (بافت، ترویج و آموزش، صادرات) گذرانده و نیز در نمایشگاه‌های متعدد صنایع دستی و گردشگری استانی، ملی و بین‌المللی حضور پیدا کرده و کلی جایزه و تقدیرنامه گرفته است.

شروع کار

خانم نکیسایی از شروع کار و نحوه یادگیری‌اش می‌گوید: از سن 10 سالگی و شاید هم کمتر از خواهرها و مادرم یاد گرفتم. آن زمان رسم بود که بچه‌ها در سن پایین کارهای مفید و کاربردی را یاد بگیرند تا آن را در زندگی روزمره‌شان به کار ببرند. ‌مثل الان نبود که همه سرشان داخل موبایل باشد و وقت‌شان را تلف کنند. زمان قدیم فرق می‌کرد و این یک مسئله همگانی بود و دختر و پسر هم نداشت و همه باید پیشه‌ای یاد می‌گرفتند. خلاصه به هر طریقی بود این کار را شروع کردم و در مدت نسبتا کوتاهی بر چند وچون کار مسلط شدم. یادم هست که علاوه بر تعطیلات تابستانی که وقت بیشتری داشتیم، در طول سال هم کار بافندگی را انجام می‌دادم، یعنی هم درس می‌خواندم و هم کار می‌کردم.

به هر زحمتی که بود ادامه دادم تا سال 1355 که به طور رسمی و جدی کار بافت فرش و گلیم را شروع کردم و وارد بازار کار شدم. همین تعاونی را که می‌بینید از همان سال‌ها شکل گرفت و البته ثبت و صدور مجوز فعالیت آن تا سال 1372 طول کشید. ما با سختی و مرارت زیاد کارمان را ادامه دادیم و راحت به اینجا نرسیده‌ایم.

او در مورد فعالیت تعاونی می‌افزاید: یک سری خانم‌های عشایری بودند که کارهای دستی و بافت فرش انجام می‌دادند و البته آگاه نبودند که چه کاری باید بکنند تا بتوانند کسب وکاری راه بیندازند و آن را توسعه بدهند. چون با آنها آشنا بودم، خودم پیشقدم شدم و گروهی را تشکیل دادیم. قرار شد وام بگیریم ولی آنقدر در پیچ وخم‌های اداری گیر کردیم که وام جور نشد و حسابی به مشکل خوردیم. بالاخره با کش وقوس‌های زیاد با 28 نفر شروع به کار تولیدی کردم و نمونه‌های متنوعی را به بازار عرضه کردم. خدا را شکر با استقبال خوبی مواجه شد.

بعد از آن بود که با جدیت بیشتری به کار پرداختیم و حجم کارهای تولیدی را بالاتر بردیم. وی در مورد شرایط کنونی تعاونی می‌گوید: در حال حاضر تعاونی 115 عضو دارد که 80 نفر آن عضو اصلی هستند. البته با سایر افراد هم به‌صورت موردی و خارج از این مجموعه کار می‌کنیم ولی تمرکز اصلی ما روی تعاونی خودمان است. در این مجموعه انواع فرش، گلیم، جاجیم، قالیچه و گبه بافته می‌شود که هم کیفیتش بالاست و هم مشتری خوبی دارد و خیلی‌ها طالبش هستند. ماهانه بین 150 تا 200 مترمربع تولید کارگاهی داریم.

کار تولیدی

خانم نکیسایی با گروه هنرمندش به تولید انواع فرش و گلیم مشغول است و در این راه به شهرت و آوازه هم رسیده است.

خودش دراین‌باره می‌گوید: شهرستان فیروزآباد فارس از لحاظ بافت و کیفیت فرش و گلیم شهرت جهانی دارد و همه جا مطرح است. به طور کلی عشایر قشقایی تولیدات سنتی زیبا و بادوامی دارند که یک نمونه‌اش فرش و گلیم است.

نکیسایی به کاربردهای هنر بافت‌های ‌داری اشاره می‌کند و می‌افزاید: کاربرد بافت‌های ‌داری بسیار متنوع است و شامل روانداز، زیرانداز و کارهای تزئینی است. عمده فعالیت ما هم روی همین بافته‌های عشایری است که اسم و رسمی به‌هم زده و خواهان زیادی پیدا کرده است.

از جنس و مواد اولیه این تولیدات رنگین می‌پرسم، در جوابم می‌گوید: همه تولیدات ما صددرصد از پشم خالص است. تمام کارهای ریسندگی، بافندگی و رنگرزی را خودمان انجام می‌دهیم. او در ادامه اضافه می‌کند: پشم را از خانوارهای روستایی و عشایری تهیه می‌کنیم و خودشان برخی از کارهای مقدماتی را انجام می‌دهند.

مواد اولیه را از مراکز معتبر و مشهور می‌خریم که بعدا دچار مشکل نشویم و خیال‌مان از بابت مرغوبیت آن راحت باشد. نخ و سایر مواد اولیه را هم از شیراز، یزد و کاشان خریداری می‌کنیم. قیمت پشم خام بین 1200 تا 1500 تومان در هر کیلو است که با هزینه ریسندگی و حمل ونقل و سایر موارد به 2500 تا 3هزار تومان می‌رسد. یک فرش 1/5 در 2 متر چیزی حدود 30 تا 45 روز طول می‌کشد تا آماده شود.

البته این وقت بستگی به طرح، نقش و رنگش دارد. رنگ‌های مورد استفاده ما کاملا گیاهی و طبیعی است و با مواد شیمیایی کار نمی‌کنیم. معمولا پشم چهاررنگ را کیلویی 2500 تومان می‌خریم. نکیسایی با بیش از 50 سال سابقه کاری، در نمایشگاه‌های مختلفی مثل روز جهانی صنایع‌دستی و نمایشگاه ملی صنایع‌دستی و گردشگری که هر سال در مصلای تهران برگزار می‌شود (مثل نمایشگاه امسال)، شرکت داشته است.

ضمن اینکه حضور فعالی در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های استانی دارد و هدفش از این کار را جذب بافنده اعلام می‌کند. الان بافنده کم شده و خیلی‌ها این کار را کنار گذاشته و سراغ مشاغل دیگری رفته‌اند.

عده‌ای هم که به خاطر نبود ساده‌ترین امکانات تولیدی کنار زده شده‌اند. در اینجا به مطلب جالبی اشاره می‌کند: یک مشکل ما تغییر سبک زندگی است که به‌خصوص خانم‌های جوان را درگیر خودش کرده و آن استفاده بیش از حد از فضای مجازی و اینترنت است. این مسئله آنقدر فراگیر شده که تبدیل به معضلی برای خانواده‌ها شده است. کسی که روزانه چند ساعت برای این شبکه‌ها وقت می‌گذارد و شب وروزش را با این چیزها پر می‌کند، سراغ کار پرزحمت قالیبافی نمی‌رود. قدیم از این خبرها نبود و هر کسی پی کار خودش را می‌گرفت و به آخر می‌رساند.

به هرحال قصدمان این است که افراد توانمند و کاربلد را جذب کنیم تا در کنار همدیگر به فعالیت مشغول شویم. واقعا حیف است آدم‌های بااستعدادی که به خاطر نداشتن پول و امکانات استعدادشان هرز می‌رود و بلاتکلیف می‌مانند. می‌خواهیم این گونه اشخاص را به کار بگیریم و کارمان را توسعه بدهیم. هم‌اکنون تقاضاهای متعددی از خارج کشور برای فرش و گلیم داریم و سفارش‌های زیادی هم گرفته‌ایم. بیشتر اقلام صادراتی ما به اروپا و کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس است.

حمایت‌هایی که نمی‌شود

آذر نکیسایی از عدم حمایت از سوی نهادها و دستگاه‌های دولتی گله‌مند است و عملکردشان را ناکافی و ناکارآمد می‌داند. این هنرمند پیشکسوت می‌گوید: استقبال مردم از کالاهای صنایع دستی مستلزم حمایت مسئولان است. مسئولان باید در این عرصه توجه ویژه‌ای به این حوزه نشان دهند. هنرمندان عرصه صنایع‌دستی در زمینه توسعه صادرات و ارزآوری برای کشور نقش مهم و موثری می‌توانند داشته باشند.

هنر بافت فرش در حدود 3هزار سال قدمت دارد و از هنرهای صنایع‌دستی با قدمت و تاریخی دیرینه است. رکود و کسادی بازار خیلی به این رشته ضربه زده و علاوه بر حمایت‌های انجام نشده، فعالان این حوزه مشمول جریمه و دیرکرد هم شده‌اند. به جای اینکه راهی برای خروج از این وضعیت پیدا کنند، دست وپای تولید‌کننده را می‌بندند.

یکی از بخش‌هایی که بعد از نفت تامین تولید درآمدزایی برای کشور می‌کند صنایع‌دستی است. متاسفانه در سال‌های گذشته بحران‌ها بر این صنعت تاثیرات منفی فراوانی گذاشته است. در چند سال گذشته کالاهای مدرن و کلاسیک صنایع دستی مورد استقبال و توجه قرار گرفته و مردم به سمت این قبیل ساخته‌ها صنایع دستی رفته‌اند که هیچ‌گونه اصالت ندارند.

امروز خانه‌ها را با هنرهای دستی تزئین می‌کنند و این امر نشان‌دهنده نیاز مردم به این نوع کالاها در کشور است. مردم دوست دارند از تولیدات و ساخته‌های هنری – سنتی استفاده کنند، ولی یا آشنا نیستند یا دسترسی به آن ندارند. امروز هنرمندان ترجیح می‌دهند تا به عضویت اتحادیه‌های صنایع دستی درآیند، چرا که حمایت بیشتری از آنها می‌شود و برای آنها مفیدتر است. این موضوع باید به‌صورت ویژه مورد توجه مسئولان قرار بگیرد تا شاهد شکوفایی این صنایع باشیم.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com