گردشگری قومی در ایران

ایران از لحاظ تنوع قومی-جماعتی پهنه‌های فرهنگی بی‌نظیری را در جهان تشکیل می‌دهد. اما این امر صرفا در حد نظری باقی مانده است و همان‌گونه که خواهیم دید به هیچ عنوان به ایجاد زمینه‌های عملی و کاربردی کردن این ظرفیت منجر نشده است. تنوع قومی می‌تواند در ایران زمینه را برای یک بازار قومی گسترده که منبع آثار ارزشمندی شود، فراهم کند که این امر تاکنون انجام نشده و برعکس بحث بر سر ظرفیت‌های اقوام و قومیت‌ها عموما در طول سال‌های مختلف تحت تاثیر حوزه سیاست بوده است. در حقیقت عدم توجه به هویت‌های قومی سبب شده است که قومیت به‌عنوان منبعی برای گسترش صنعت و اقتصاد، کاملا به فراموشی سپرده شده و آنجا هم که اشکال کوچکی از بهره‌برداری مشاهده می‌شود در بخش صنایع دستی است که عمدتا در حد پیشه‌وری باقی مانده‌اند.

با این حال کشورمان در زمینه گردشگری قومی از قابلیت‌های فراوانی برخوردار است. چرا که ترکیب‌نژاد و اقوام در ایران یکپارچه نیست و تنوع جمعیتی که قرن‎ها در اثر اختلاط نژادها و مهاجرت‏ها به وجود آمده است موجب پیدایش اقوام فارس، آذری، کرد، لر، بلوچ، بختیاری، تالشی، ترکمن، قشقایی، شاهسون و عرب شده ‏است که هر یک دارای آیین و رسوم مختلفی در زمینه‌هایی چون موسیقی، جشن (تولد، ختنه‌سوران، جشن تکلیف و...) مراسم عروسی یا عزا و ماتم، نیایش، مهمانداری و مهمانپذیری، صنایع دستی، غذا و خوراکی، برپایی خیمه، شکار و غیره هستند که قابلیت‌های زیادی برای جذب گردشگر دارند.

موضوع اقوام از چندی پیش مورد توجه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفته و استان گلستان به‌عنوان استانی که از تنوع قومی جالب توجهی برخوردار است، پیشگام برگزاری جشنواره اقوام شده است. این جشنواره در شهریورماه هر سال برگزار می‌شود و امسال نیز نهمین دوره خود را 24 تا 27 شهریور تجربه کرد. این جشنواره که تنها جشنواره‌ای است که به طور اختصاصی به قابلیت‌های گردشگری اقوام در ایران می‌پردازد برنامه‌ها و اهداف مختلفی را دنبال می‌کند.

رضا متکی، دبیر نهمین جشنواره فرهنگ اقوام ایران‌زمین در گفت‌وگو با «فرصت امروز» درباره اهمیت این‌گونه جشنواره‌ها می‌گوید: در کشورهای دیگر نیز برگزاری جشنواره‌های اقوام – چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی – یکی از منابع مهم کسب درآمد از محل گردشگری فرهنگی است. در استان گلستان نیز اقوام مختلف نظیر فارس، ترك، تركمن، سیستانی، بلوچ و قزاق زندگی می‌كنند که این تنوع سبب شده تا از گلستان به‌عنوان استانی که رنگین‌کمانی از اقوام مختلف را در خود جای داده است، یاد شود. این همزیستی و تنوع قومیتی سبب شده تا پتانسیلی بالقوه در گلستان در زمینه بهره‌مندی از تنوع قومی-فرهنگی ایجاد شود و این جشنواره‌ها کمک می‌کند این قابلیت‌ها بالفعل شوند. برهمین اساس مهمانانی از سفارت‌های افغانستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان داشتیم و قصد داریم سال‌ بعد از سفیران و کارداران اقتصادی کشورهای آسیای میانه به‌عنوان بازارهای هدف گردشگری اقوام، دعوت به عمل آوریم تا با آشنایی بیشتر این کارداران زمینه‌های جذب سرمایه و گردشگر خارجی به کشور و استان فراهم شود. این کارشناس گردشگری این جشنواره را فرصتی مهم برای توسعه گردشگری استان دانست و بیان کرد: جشنواره فرهنگ اقوام ایران‌زمین فرصت مناسبی است تا آژانس‌های گردشگری کشور و حتی خود استان گلستان تورهایی را ترتیب دهند تا گردشگرانی که علاقه‌مند به بازدید از اقوام ایران هستند در این جشنواره حضور پیدا کنند و در کنار آن از سایر جاذبه‌های استان دیدن به عمل آورند. ضمن اینکه فرصت مناسبی هم برای جامعه هتلداران و واحدهای اقامتی است.

متکی در خصوص تفاوت جشنواره امسال با سال‌های قبل اظهار داشت: امسال با تشکیل کارگروه آسیب‌شناسی تلاش داشتیم تا راهکارهایی اتخاذ کنیم که نقاط قوت را برجسته‌تر و نقاط ضعف را برطرف کنیم یا به حداقل برسانیم که در این زمینه موفقیت‌های زیادی داشته‌ایم. از جمله اقداماتی که امسال مدنظر قرار دادیم تاکید ویژه بر بخش‌های آیینی اقوام بوده است و برهمین اساس تمرکز بر موضوع «فرهنگ ازدواج و اقوام ایران» را در دستور کار قرار دادیم و سه زوج منتخب به‌صورت واقعی مراسم عروسی خود را با تکیه بر آداب و سنن بومی سه قوم سیستانی، ترکمن و کتولی در جشنواره برگزار کردند. از جمله موارد دیگری که مدنظر داشته‌ایم بحث فرهنگ شفاهی و فولکلور اقوام بوده که در این زمینه مرشد محسن میرزاعلی از نقالان سرشناس کشور در جشنواره حضور داشت و بازدیدکنندگان را با این فرهنگ شفاهی آشنا کرد. همچنین امسال در ابتکاری ماکتی از هفت خانه روستایی به سبک دهکده‌های گردشگری استان به نمایش گذاشته شد که بازدیدکنندگان می‌توانستند از آن دیدن کنند.

دبیر نهمین جشنواره گردشگری، فرهنگ اقوام ایران زمین استقبال مردم از این جشنواره را بسیار خوب دانست و تاکید کرد که این استقبال و حضور بازدیدکنندگان بی‌شمار در طول مراسم نشان‌دهنده توجه و علاقه مردم به آشنایی با فرهنگ‌های مختلف است که این وظیفه ما را برای اجرای هرچه بهتر این جشنواره برای دوره‌های بعد سنگین‌تر و از طرف دیگر لزوم توجه و برنامه‌ریزی به قابلیت‌های اقوام در جذب گردشگر را دوچندان می‌کند.