مسئولیت اجتماعی: وظیفه سازمانی یا موهبت الهی؟

چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی با رویکرد آینده پژوهی ارزش های اجتماعی از سوی انجمن مدیریت ایران و با همکاری دانشگاه خاتم، اول و دوم بهمن ماه سال جاری همزمان با چهارمین جایزه مسئولیت اجتماعی در دانشگاه خاتم برگزار شد.

در ابتدا دکتر مجید قاسمی به عنوان رئیس انجمن مدیریت ایران و رئیس شورای سیاست گذاری جایزه با موضوع تعهد به مسئولیت اجتماعی مدیریت به ایراد سخن پرداخت.

مدیرعامل بانک پاسارگاد ضمن بیان اهمیت مسئولیت اجتماعی گفت: به راستی آیا می توانیم در دنیای امروز سازمانی را بیابیم که به مسئولیت های اجتماعی خود عمل نکرده باشد اما به نوک هرم رسیده باشد؟ بی تردید امری ناممکن است.

رئیس دانشگاه خاتم افزود: مسئولیت اجتماعی یک وظیفه سازمانی نیست یک موهبت الهی است. انسان در هر لحظه از عمر خود مسئولیت دارد زیرا خدا در هر لحظه از ما آدم ها انتظار یک بازدهی دارد.

وی همچنین گفت: عمر انسان را اگر به ثانیه تبدیل کنیم با میلیاردها ثانیه روبه رو می شویم که آدمی در قبال هر ثانیه آن مسئولیت دارد و باید نسبت به رفتارهای خود پاسخگو باشد. وقتی آدمی پاسخگو باشد مراقب رفتارهای خود است تا خوب عمل کند.

مدیرعامل بانک پاسارگاد به اهداف مسئولیت اجتماعی اشاره کرد و گفت: تشویق بنگاه ها به شناسایی دقیق و صحیح مسئولیت های اجتماعی و ایفای نقش موثر یکی از اهداف مسئولیت اجتماعی است. همچنین باید از فرهنگ سازمان و توسعه، مفاهیم مسئولیت های اجتماعی، ایجاد انگیزه در بنگاه ها برای هدف گذاری، معرفی تجارب برتر مدیریتی بنگاه ها، کمک به ایجاد فضای نوینی از مسئولیت اجتماعی با نگاهی به آینده به عنوان اهداف مسئولیت اجتماعی یاد کنیم. 

دکتر مجید قاسمی همچنین به نقش موثر مسئولیت اجتماعی مدیریت فراتر از مرزهای شرکتی اشاره کرد و گفت: یکی از الزامات مسئولیت اجتماعی مدیریت این است که شرکت ها باید به توسعه و ترفیع جامعه خود کمک کنند زیرا مسئولیت اقتصادی فقط کسب سود نیست بلکه باید به بهبود اقتصادی جامعه خود از طریق بهای مناسب و تضمین بازار آنها کمک کند.

وی افزود: نقش مدیریت عالی در تبیین و رهبری رفتارهای مسئولیت های اجتماعی ناب در میان سرمایه انسانی بسیار مهم و ضروری است. ارزش ها و باورهای مدیریت بر مشارکت سرمایه انسانی در مسئولیت اجتماعی و همچنین مزیت رقابتی شرکت ها تاثیر می گذارند. زمانی که مدیران بر مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت غلبه کنند سرمایه انسانی به مدیریت عالی خود افتخار می کند.

وی همچنین به نقش مسئولیت اجتماعی در توسعه پایدار اشاره کرد و گفت: ابعاد و پیامدهای مسئولیت اجتماعی را حتی در زمان بحران در کسب و کارها می توان دید.

دکتر قاسمی در چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی گفت: از نظر بانک جهانی مسئولیت اجتماعی به اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی تقسیم می شود. با مسئولیت اجتماعی می توان در سرمایه گذاری شاهد موفقیت های بزرگ بود.

وی همچنین به اخلاق حرفه ای در سازمان های پیشرو اشاره کرد و گفت: در مجله فورچون از سال ۲۰۱۵ در رتبه بندی ۵۰۰ بنگاه برتر جهان، مسائل اخلاقی و مسئولیت های اجتماعی یکی از معیارهای سنجش و دسته بندی قرار دارد.

رئیس دانشگاه خاتم همچنین به تغییر اجتماعی مثبت، کاهش فقر و خوشنامی برندها به عنوان سه دستاورد مسئولیت اجتماعی یاد کرد و گفت: رعایت اخلاق حرفه ای، ترویج سلامت اداری، توجه به حقوق کلیه ذی نفعان، مسئولیت پذیری و پاسخگویی، ارتقای عملکرد مالی، مقاوم سازی در مقابل بودن ها، صیانت از محیط زیست و توسعه برند و خوشنامی از دستاوردهای مهم مسئولیت اجتماعی است که می توان به آنها اشاره کرد.

دکتر محسن قدمی، سخنران بعدی چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی بود که با عنوان مسئولیت اجتماعی مدیریت به عنوان ارزش نهادینه شده جهانی به ایراد سخن پرداخت.

دکتر قدمی با اشاره به پیوستگی ارزش های مسئولیت اجتماعی گفت: تمرکز سازمان های بزرگ در قرن ۲۱ بر روی خلق ارزش ها، مدیریت هزینه، سرمایه گذاری ریسک، فناوری جهانی و مدیریت سرمایه انسانی است.

وی همچنین به ارزیابی چهارگانه فورچون اشاره کرد و افزود: در ارزیابی ارزشی مشتری، سرمایه های انسانی، صاحبان سهام و مابقی مردم و ذی نفعان قرار دارند.

وی سپس به تحلیل مهندسی ارزش و مدیریت ارزش پرداخت و گفت: مسئولیت اجتماعی مبحثی دووجهی است: مسئولیت پذیری و مسئولیت بخشی.

دکتر قدمی ادامه داد: در گام های اصلی فرآیند مدیریت به وسیله ارزش ها می توان به دو گام اشاره کرد:

گام اول: شفاف سازی ماموریت هدف و ارزش ها و گام دوم: همگانی کردن ماموریت ها و ارزش ها از طریق ارتباطات.

دکتر محمدرضا روغنی عضو هیات علمی – راهبردی جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت سومین سخنران بخش اول روز اول کنفرانس بود که با موضوع ارائه تجربیات شرکت های برتر دنیا در حوزه مسئولیت اجتماعی مدیریت مباحثی را مطرح کرد.

وی گفت: در مدل جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت باید از چند مسئولیت یاد کرد که عبارتند از: مسئولیت های مالی اقتصاد، مسئولیت های داوطلبانه و انسان دوستانه، مسئولیت اجتماعی مدیریت بنگاه، مسئولیت قانونی و مسئولیت های اخلاقی.

دکتر روغنی افزود: همه ما باید با مسئولیت پذیری زمینه های تعادل زیست بوم کسب و کار را حفظ کنیم و پایداری محیطی را تداوم بخشیم.

وی سپس به شرکت ikea در زمینه حقوق انسانی، شرکت nestlen در زمینه تجارت منصفانه و زنجیره تامین، شرکتcanon در زمینه آموزش و فرهنگ، شرکت colgate در زمینه سلامت، شرکت 3m در زمینه محیط زیست، شرکت coca-cola در زمینه توسعه نیروی انسانی و شرکت Daimler در زمینه توسعه اجتماعی به عنوان شرکت های برتر یاد کرد.

بخش دوم چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی پس از پذیرایی و استراحت آغاز شد. دکتر رضا اردکانیان، وزیر محترم نیرو مهمان ویژه چهارمین کنفرانس فرهنگ سازمانی بود که در کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی با رویکرد آینده پژوهی ارزش های اجتماعی در دانشگاه خاتم اظهار داشت: هرگونه درخشش و موفقيتي در آينده ما نيز تابع ميزان حل کردن این موضوع است؛ مسئله ای که به نظام ارزش هاي کاری و شغلی کارکنان و حتی ارشدترين مديران سازمان ها در کشور نيز بدل شده است.

وی اظهار داشت: «بخشی نگری، نوعي از نظام اداره سازمان ها، روحيه و منش در مديران و کارکنان سازمان ها، رويکرد غالب بر قوانين و رويه ها، و ساختار حاکم بر مناسبات بين سازمان هاست.

وی درباره علل توسعه بخشي نگري اظهار کرد: روحيه و منش قدرت طلبي در حيطه شخصي، کوتاه مدت نگري و بخشی نگری در انسان هاي کشورهای توسعه يافته نيز هست، اما سازوکارهايی در اين کشورها فعال است که افراد را مجبور مي کند فعاليت ميان بخشي داشته باشند و بر اثر همين الزام، به تدريج روش ها، منش ها و فوايد کار ميان بخشی را مي آموزند و در خود نهادينه مي کنند.

وی با بیان اینکه کار ميان بخشی و گريز از بخشی نگري در جريان زندگي تحت الزاماتي در اين افراد نهادينه مي شود، گفت: هنوز جهان به طور کلي تحت تأثير مقدار زيادي بخشي نگري است، هرچند سطح و عمق اين معضل در ايران بسيار زياد است.

وی افزود: توليد بسياري از کالاها و انجام بسياري از اقدامات در اقتصادهاي تحت نظام بازار آزاد و در جايي که قيمت عمل مي کند، ناممکن مي شود و بنابراين کارکرد ميان بخشي دولت از طريق ساز و کار قيمت محقق مي شود.

وزیر نیرو گفت: نقصان هاي شديد ساز و کار قيمت در اقتصاد ايران، آن دسته هماهنگي ها و الزامات براي کار ميان بخشي را که دست پنهان بازار لازم مي سازد، مختل و بي اثر مي کند.

وی با ارائه تعریفی از آمايش سرزمين درباره ضرورت آن گفت: این سند بايد مشخص کند که در چه مناطقي، با چه قابليت هايي مي توان چگونه فعاليت هاي اقتصادي را توسعه داد.

وی خاطرنشان کرد: چنين سندي که محدوديت ها و قابليت هاي توسعه در هر منطقه را روشن کند وجود ندارد و بنابراين توسعه فعاليت هاي اقتصادي و بالاخص طرح هاي عمراني به موازنه هاي قدرت سياسي گره خورده است و از همين رو پرآب برترين صنايع در خشک ترين مناطق ساخته شده اند و منطق توسعه طرح هاي عمراني با جغرافيا، اقليم و ظرفيت هاي توسعه اي سرزمين ناسازگار است.

وی ادامه داد: اگر هر مدير براساس شاخص هايي متناقض با شاخص هاي ارزيابي ساير مديران قضاوت شود، هر کسي مي کوشد در حيطه مديريتي خود موفق باشد و نتيجه، بخشي نگري است.

وی يکي از بزرگ ترين مشکلات کشور را ضعيف بودن پيوندهاي ميان مراکز پژوهشي و دستگاه اداري و اجرايي عنوان کرد و افزود: اين مشکل در کشورهاي توسعه يافته از طريق وجود تعداد زيادي انديشکده (تينک تنک) که مسائل نظام حکمراني را در سطح دانشگاه ها و مراکز علمي طرح مي کنند و نظريه هاي علمي و نتايج پژوهشي را به عرصه دولت مي کشانند، کم وبيش رفع مي شود. در ايران براي استفاده از چنين ظرفيت هايي توانمند نشده ايم و از همين رو عرصه هاي ميان بخشي در ساز و کارهاي علمي، طرح و بررسي نشده و به عرصه حکمراني راه نمي يابند.

وی خاطرنشان کرد: همه اين عوامل سبب مي شوند سازمان هايي به شدت بخشي نگر شکل بگيرند که به تدريج در دل خود بوروکرات ها و مديران خوکرده به عادات بد بخشي نگري را پرورش مي دهند.

وی افزود: بخشي نگري به تدريج سازمان ها را نسبت به يکديگر بدبين ساخته و از گسترش اعتماد و سرمايه اجتماعي بين سازماني جلوگيري مي کند. اين گونه مي شود که در فرهنگ سازماني ايران، مديران به عوض همکار به رقبا و گاه خصم سازماني يکديگر بدل مي شوند.

وی گفت: ما همواره به زبان هاي مختلف از خلأ تفکر، برنامه ريزي، سازماندهي و ارزيابي عملکرد مبتني بر ميان بخشي نگري ناليده ايم، اما به اندازه کفايت درباره ساز و کارهاي پيدايش اين وضعيت و عوامل تداوم بخش آن دانش توليد نکرده ايم و حتي مي توان گفت اين موضوع به عنوان مسئله اي حساس و تعيين کننده در سرنوشت توسعه کشور طرح نشده است.

اردکانیان تاکید کرد: تا زماني که هر عرصه اي مجزا از بقيه و بخشي نگرانه مديريت شود، راه پايداري به سوي توسعه نخواهیم داشت.

یکی دیگر از سخنرانان روز اول خانم دکتر آذر صائمیان بود که طی سخنانی کوتاه گزارشی از فعالیت های چهار ساله کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی ارائه کرد.

وی در ابتدا ضمن تشکر از ۲۵۰ استاد و محقق و پژوهشگری که با انجمن مدیریت ایران همکاری کردند، گفت: در دنیای جدید سازمان ها از نظر فناوری های نوین عقب نیستند بلکه آنچه امروز ما در سازمان ها لازم داریم ارزش ها و باورهاست.

دبیر علمی کنفرانس در ادامه گفت: دستیابی به توسعه از طریق تقویت مبانی علمی-فرهنگی و تعهد و مسئولیت پذیری با الهام از ارزش های متعالی اسلامی ایرانی امکان پذیر است.

سپس ایشان به محورهای اصلی مدل جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت مانند مسئولیت مدیریت، مسئولیت اقتصادی، مسئولیت قانون زیست محیطی، مسئولیت اخلاقی و مسئولیت داوطلبانه و بشردوستانه اشاره کردند و گفتند: ارکان جایزه فرهنگ سازمانی شامل شورای سیاست گذاری، کمیته علمی-راهبردی، گروه ارزیابی و دبیرخانه بود و دامنه شمول این جایزه نیز شامل شرکت های توسعه ای، شرکت های خدماتی، شرکت های عمومی و شرکت های عام المنفعه است.

دکتر صائمیان در تحلیلی کوتاه به چهار دوره برگزاری کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی اشاره کرد و گفت: در سال اول موضوع کنفرانس رویکرد توسعه بود در سال دوم اخلاق حرفه ای و در سال سوم حمایت از تولید ملی در بستر اقتصاد مقاومتی و امسال در چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی موضوع اصلی آینده پژوهی ارزش های اجتماعی است.

دبیر علمی کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی ادامه داد: آنچه امروز سازمان های ما را تهدید می کند مساله ارزش هاست. انقلاب صنعتی چهارم یک سونامی بزرگ برای سازمان هاست. ما الان ترسیم کننده این انقلاب فناوری هستیم؛ انقلابی که کاملا بر سازمان ها تاثیر می گذارد، بنابراین اگر امروز در زمینه ارزش ها و فرهنگ ها کاری نکنیم سازمان ها دچار چالش های بزرگ درون سازمانی خواهند شد.

در پایان روز اول چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی دکتر علیرضا نبی، مدیرعامل شرکت فرآورده های زیتون آرشیا با موضوع نقش مسئولیت پذیری در سلامت اداری با لحن و بیانی صمیمانه از دردهای مشترک کسب و کار در ایران گفت.

دکتر صائمیان، دبیر علمی انجمن مدیریت ایران پس از برگزاری نشست ها و سخنرانی های تخصصی، بیانیه چهارمین کنفرانس ملی فرهنگ سازمانی را قرائت کرد و در پایان عصر روز دوم اسامی 32 شخصیت حقیقی و حقوقی برگزیده اعلام و لوح تقدیر به آنها اهدا شد.

در میان برگزیدگان تنها شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) موفق به دریافت تندیس برنزی با درجه ممتاز شد. همچنین هلدینگ نسیم سلامت پاسارگاد، فولاد سیرجان ایرانیان و فولاد زرند ایرانیان تقدیرنامه 3 ستاره دریافت کردند. فولاد بوتیای ایرانیان و بیمه پاسارگاد نیز موفق به دریافت تقدیرنامه 2 ستاره شدند.