بررسی روند فعالیت در زمینه تابلوفرش / رونق بازار در صادرات است

در کنار انواع فرش ها، گلیم ها و جاجیم هایی که برای زینت کف اتاق ها و خانه ها به کار می روند، تابلو فرش ها هم برای آراستن دیوارهای منازل کاربرد دارند و می توان گفت تابلوفرش کالایی تزیینی و دکوری است.

ایران یکی از کشورهای پیشرو در بافت و تولید این مدل از فرش هاست و عده زیادی در کشور به غیر از تولید فرش به تولید تابلوفرش می پردازند که به نظر می رسد به نوعی راهکاری برای زنده نگه داشتن کارگاه های تولیدی است. در این گزارش روند تولید تابلوفرش به عنوان یک فعالیت اقتصادی در حوزه فرش دستباف بررسی می کنیم.

طراحی کامپیوتری؛ گزینه جدید صنعت تابلوفرش

به طور کلی بافت انواع فرش در کشور سابقه کهن دارد و افراد زیادی در این حوزه به فعالیت می پردازند. ایوب گله داری از فعالان قدیمی بافت تابلوفرش در این رابطه به «فرصت امروز» می گوید: تابلوفرش به فرش هایی گفته می شود که معمولا جنبه تزیینی دارند. این فرش ها همانند تابلو قاب  شده و از دیوار آویزان می شوند.

اکثر این نوع فرش ها در اندازه های بین 50سانتیمتر در 35 و 2 در 3متر بافته می شوند. قیمت این نوع فرش ها بسیار بیشتر از فرش های دیگر است چون زحمت بیشتری دارد و از مواد گران تری استفاده می شود. خاستگاه این نوع فرش ها آذربایجان ایران و در واقع شهر کوچک ولی سه هزار ساله ای به نام سردرود است که به عنوان پایتخت تابلوفرش جهان لقب گرفته است.

اخیرا در طراحی این نوع فرش ها تحول بزرگی انجام گرفته است و آن طراحی نقشه های آن با کامپیوتر، در برنامه فتوشاپ و نرم افزار مخصوص آن است. تابلوفرش های بافت مکانیزه پدیده ای نوین در صنعت برای بافت محصولاتی است که بافت دستی آن نیازمند هزینه های بالا و زمان طولانی بوده و به دلیل ظرافت بسیار بالا دشوار است.

این تولید کننده باسابقه در مورد فعالان و شاغلان این حرفه می گوید: در مورد کسانی که به این کار مشغول هستند آمار دقیقی وجود ندارد چون همه فعالان حوزه فرش، تقریبا تمام فعالیت ها را انجام می دهند و همه مدل جنسی برای تولید دارند. البته هستند واحدها و کارگاه هایی که به صورت اختصاصی در کشور فقط کار تابلوفرش را انجام می دهند که بیشتر در استان های آذربایجان شرقی، اردبیل، قم و خراسان رضوی متمرکز هستند.

تولید این کالاهای لوکس و گرانقیمت بیشتر به صورت دستی است و به تازگی فرم ماشینی هم به آن اضافه شده که مناسب برای اندازه های بزرگ تر است. البته کیفیت کار دست را ندارد و از نمونه های دستی ارزان تر است. تولید این فرش ها بیشتر به صورت کارگاهی است و کمتر اتفاق می افتد که دار تابلوفرش به خانه ها برود، چون به نسبت فرش و قالی عمومیت کمتری دارد و تولید آن هزینه بر است.

کالای تشریفاتی

اسم تابلوفرش گویای ماهیتش است؛ تابلویی که از فرش ساخته شده. به عبارت دیگر به فرش هایی که در ابعاد کوچک تر بافته می شوند، جنبه هنری و زیبایی شناسانه شان برجسته تر از دیگر ابعادشان است و به عنوان یک کالای زینتی از دیوار آویخته می شوند، تابلوفرش می گویند. تابلوفرش های اصیل، دستباف هستند، اما امروزه نمونه های ماشینی آن نیز بازار را قبضه کرده است.

تابلوفرش های دستباف نمونه ای از هنر فاخر ایرانی هستند و از دیرباز تاکنون جزو اشیای لوکس و تجملی بوده اند، زیرا مانند فرش ارزش افزوده پیدا می کنند و به راحتی به پول نقد تبدیل می شوند. میانگین قیمت آنها از قالی پایین تر است. از این رو می توانند گزینه مناسبی برای هدیه دادن به شمار آیند.

گرچه نمی توان هیچ قاعده و چارچوب خاصی برای رشته های هنری قائل شد، اما طرح های مینیاتور، مذهبی، میوه، طبیعت، آثار باستانی و حیوانات حیات وحش از مهم ترین قالب های تابلوفرش  بافی هستند و بیشتر تابلوفرش های بافته شده در این چارچوب ها قرار می گیرند.

تابلوفرش ها همچنین اندازه مشخصی ندارند و می توانند مطابق با میل شخصی بافنده بافته شوند. اما اندازه های 40 در 60سانتیمتر، 70 در 50سانتیمتر، 60 در 90سانتیمتر، 70 در 100سانتیمتر و 110 در 80سانتیمتر از معمول ترین ابعاد بافت این هنر ارزشمند به شمار می روند.

صادرات جهانی

تابلوفرش کالایی تشریفاتی و تجملی است که در خود ایران که تولیدکننده اصلی است طرفدار چندانی ندارد، چون مخصوص طبقه متوسط به بالاست و در سبد مصرفی هر خانواری قرار نمی گیرد. البته طی چند سال اخیر به خاطر قیمت کمتر آن به نسبت فرش دستباف، تا اندازه ای به طرفداران آن اضافه شده و مردم بیشتر تابلوفرش خریداری می کنند، بنابراین بیشترین حجم درآمدزایی به صادرات آن مربوط می شود.

محمود رستمی دیگر تولیدکننده فرش و تابلوفرش می گوید: آمارهای گمرک و سازمان توسعه صادرات براساس صادرات یکپارچه است و تفکیک زیرمجموعه ای در آن وجود ندارد. آمارهای موجود هم، استانی است که خیلی صحیح نیستند. در کل بیش از 80درصد تابلوفرش های بافته شده صادر می شوند که بیشتر به کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا، سوییس، هلند و لوکزامبورگ و شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس است.

صادرات به آمریکا پس از تحریم های سیاسی با مشکل مواجه شد و سه چهار سال هم متوقف شد. قیمت تمام شده هر تابلوفرش، متناسب با جنس نخ به کار رفته، نوع نقشه، ابعاد و تراکم آن متفاوت است. همچنین هرچه بر تعداد واسطه هایی که تابلوفرش را از بافنده به دست متقاضیان می رسانند، افزوده شود، قیمت نهایی آن بالاتر می رود.

اسم بافنده هم در تعیین قیمت نقش مهمی بازی می کند. کار بعضی بافنده ها کمتر از متر مربعی 400هزار تومان نیست. به صورت میانگین با پرداخت 500 هزار تومان به بالا می توانید صاحب یک تابلوفرش زیبا شوید. تابلوفرش های ابریشمی نیز بالای یک میلیون تومان قیمت دارند و قیمت اقلام صادراتی بین 10تا20 هزار دلار در نوسان است.

***

سرمایه مورد نیاز

روش بافت قالی با تابلوفرش فرق دارد و دار تابلوفرش با بقیه هم خانواده هایش متفاوت است. چه به لحاظ اندازه و چه به لحاظ ترکیب بندی. قیمت  دارقالی از 150هزار تومان شروع می شود و به 4میلیون تومان هم می رسد. البته نمونه های ارزان تر برای یادگیری و آموزش های اولیه است و کاربرد چندانی در تولید ندارد. هزینه های تولید شامل تهیه مواد اولیه، حقوق کارگر، نقشه و ابزار کار است. ابریشم طبیعی مرغوب بین 450 تا 650هزار تومان و پشم وکرک هم بین 40 تا 85هزار تومان خرج دارد.

هزینه پرداختی برای حقوق و مزایا توافقی است که معمولا متری یا تخته ای است که بین متری 200هزار تا 5میلیون تومان متغیر است. البته الان زمان کسادی بازار است و درآمد خیلی زیادی از این کار حاصل نمی شود. معمولا بین یک تا 2/5میلیون تومان متوسط درآمد است. متوسط مصرف پشم یا ابریشم برای یک تابلو فرش بین 150گرم تا یک کیلوگرم است که بنا به اندازه آن متفاوت است.

بعضی از کارها هم تلفیقی از پشم و ابریشم طبیعی و مصنوعی هستند. یک کارگاه معمولی در شرایط عادی با پنج نفر پرسنل سه تا هشت تابلوفرش تولید می کند. مدت زمان بافت یک تابلو فرش 50 در 70سانتیمتری، 15 تا 45روز زمان می برد. هزینه راه اندازی کارگاه 20متری با سه دار قالی حداقل 20 تا 45میلیون تومان است که سوای هزینه فضای کار است.

***

مجوزهای لازم

برای فعالیت یک کارگاه قالی بافی لازم است مجوزهایی را از دستگاه های اجرایی اخذ کنید. اگر قصد سرمایه گذاری و فعالیت درازمدت است، باید به وزارت صنعت، معدن و تجارت یا ادارات کل استانی مراجعه کنید و پس از آن به اتحادیه فرش دستباف و ادارات کل وزارت کار در شهرستان ها برای بیمه کارکنان و حق سنوات درخواست بدهید. ضمن اینکه برای کار باید از سازمان بهداشت منطقه برای حفظ سلامت افراد فعال در کارگاه مجوز سلامت گرفت.

البته دریافت مجوزهای قانونی به صورت کارگاهی و تولید سنتی از نوع کارخانه ای آن راحت تر است و سریع تر انجام می شود. به تازگی از طرح بیمه جامع تعاون مخصوص قالی باف ها هم رونمایی شد که در فاز اول 10 هزار نفر را تحت پوشش قرار می دهد. این بیمه یک بسته کامل از خدمات بیمه ای و حمایتی است که شامل بیمه حوادث، پس انداز و تکمیل درمان است که در سال های بعد تعداد افراد تحت پوشش افزایش می یابد.

***

ریسک ها و تهدید های بازار

از مهم ترین ریسک ها و تهدید های بازار تابلوفرش می توان به خریداران اندک آن در بازار ایران اشاره کرد؛ مسئله ای که موجب شده تولیدکنندگان بیشترین سرمایه گذاری و برنامه ریزی را برای صادرات داشته باشند. اما حضور در بازارهای جهانی هم به این راحتی نیست و رقبای گردن کلفتی چون هند، پاکستان و حتی مصر وارد این حوزه شده اند و با طرح ها و اشکال مورد نظر مشتریان کالای خود را تولید می کنند.

از طرفی چون دسترسی آسان تری به مواد اولیه دارند و بعضا خود تولیدکننده مواد اولیه هستند، قیمت تمام شده کمتری نسبت به نمونه های ایرانی دارند. همین امر موجب شده تا تولیدکنندگان ایرانی که تنها یکی دو سال است که از طرح های جدید و مطابق ذوق مخاطب برای بافت تابلوفرش استفاده می کنند، کار سختی برای حضور در بازارهای جهانی داشته باشند چون هم به لحاظ قیمت و هم به لحاظ طرح های روز و براساس نیاز بازار باید تولید کنند.

با همه این مسائل باید تحریم های چند سال اخیر را هم در نظر گرفت که موجب شده رقبای تازه   از  راه  رسیده، بازارها را در اختیار بگیرند. محدودیت های بانکی برای انتقال پول و چند مرحله ای شدن صادرات کالاهای تولیدی نیز از دیگر موانع بین المللی برای تولیدکنندگان ایرانی به شمار می روند.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com