تسلط دولت؛ مهم‌ترین مانع تحول نظام بانکی

از زمان تاسیس بانک سپه به‌عنوان نخستین بانک ایرانی، نظام بانکداری کشور راهی دراز را پیموده تا به شرایط فعلی خدمات‌دهی رسیده است. در خلال این سال‌ها نظام بانکداری جهان هم همگام با تحولات تکنولوژیکی دستخوش تغییرات فراوانی شده است، تحولاتی که منجر به ارتقای سطح خدمات‌دهی بانک‌ها به مشتریانشان شده است. اما به نظر می‌رسد نظام بانکی کشورمان هنوز راه زیادی را تا دستیابی به سطح کیفی خدمات بانکداری پیشرفته پیش‌رو ‌دارد.

بانکداری از آغاز

محمد باقر پروین، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: اگر به ریشه‌های تاریخی نظام بانکداری ایران نگاه کنید می‌بینید که در زمان قاجار یکی از آرزوهای تجار ما که حاج امین الضرب آن را پیگیری می‌کرد، تاسیس یک بانک ایرانی بود، یعنی خلأ فعالیت چنین موسسه مالی‌ای کاملا در کشور احساس می‌شد و داشتن بانک ایرانی جزو خواسته‌های جنبش تجار بود. چند سال بعد با تاسیس بانک سپه این قدم برداشته شد و ایرانی‌ها به آرزویشان برای داشتن یک بانک متعلق به کشور خودشان رسیدند، اما سرعت رشد نظام بانکداری از آن زمان متناسب با آرمان‌های مطرح شده نبوده است.

وی تاکید کرد: در خلال همه این سال‌ها تا مقطع تاسیس بانک‌های خصوصی، بانک‌های متعددی با مدیریت دولت پا به عرصه بانکداری کشور گذاشتند اماهیچ‌کدام از این بانک‌ها نتوانستند نظام بانکداری کشور را ارتقا دهند. این کارشناس در توضیح ریشه‌های این مشکلات گفت: من تاریخ نظام بانکداری کشور را به سه دوره تقسیم می‌کنم؛ دوره تلاش برای داشتن بانکی با مالکیت ایران، دوره گسترش کمی بانک‌های کشور که در آن شاهد رشد انواع بانک‌ها اعم از بانک سپه، بانک ملی و بعدها بانک ملت و. . . بوده‌ایم و دوره سوم دوره کیفی‌سازی نظام بانکی کشور بوده است که مقارن بوده با تاسیس بانک‌های خصوصی.

وی در ادامه اظهار کرد: برای یک دوره طولانی، نظام بانکی کشور از نظر کیفیت خدمات‌رسانی، دچار توقف طولانی شده بود. وقتی به وضعیت بانک‌های کشور در دهه‌های 30 و 40 نگاه می‌کنیم تفاوت زیادی را با دهه‌های 60 تا میانه 70 نمی‌بینیم. در تمام این سال‌ها با توجه به رشد جمعیت کشور، بانک‌های ما از نظر تعداد شعب گسترش یافتند، اما سطح خدمات‌دهی آنها به همان شکل سنتی بود. در دهه 70 رفته‌رفته با ورود وسایل ارتباطی و گسترش انفورماتیک در کشور، شاهد یک تحول در نظام بانکی بودیم. ورود دستگاه‌های فکس در این زمان در کنار نخستین نسل از دستگاه‌های کامپیوتر به ایران، رفته‌رفته روش خدمات‌دهی به مشتریان را از شکل سنتی ثبت دستی اسناد بانکی خارج کرد و بانک‌ها دست به تربیت نیروهای متخصصی زدند که بتوانند با تجهیزات جدید کار کنند. اما فضای غیر‌رقابتی بانک‌های دولتی مانع از آن بود که بانک‌های کشور با وجود تجهیزات جدید بتوانند به ارتقای سطح فعالیت‌های خود بپردازند.

شکل‌گیری نخستین بانک‌های خصوصی با راه‌اندازی بانک اقتصاد نوین، جو گذشته را به هم ریخت و برای نخستین بار بانک‌های دولتی احساس کردند که لازم است در روش‌های گذشته خود تجدیدنظر کنند. بانک‌های خصوصی برای نخستین بار احترام به مشتری را وارد نظام بانکی کشور کردند. تا پیش از این دوره، مشتریان در باجه بانک‌ها مجبور بودند ساعت‌ها به‌صورت ایستاده باقی بمانند تا کارشان انجام شود و گاهی برخورد باجه‌داران متناسب با روش‌های مشتری‌مداری نبود، اما بانک‌های خصوصی با آموزش باجه‌داران خود در تکریم مشتریان، توانستند جوی رقابتی را با بانک‌های دولتی ایجاد کنند و با این روش، تحولی را در روش ارائه خدمات به مشتری به وجود بیاورند.

بانک‌های خصوصی تقویت شوند

کریم حمیدی، کارشناس اقتصادی هم در این باره به «فرصت امروز» گفت: نظام بانکداری ایران دچار تنگناهایی است که تا برطرف نشدن آن، نمی توان به رشد و توسعه پایدار اقتصادی امیدوار بود، چرا که توسعه اقتصادی مستلزم رشد بازار پولی و مالی کشور است. تا زمانی که تحولی اساسی در نحوه خدمات‌رسانی این بازار اتفاق نیفتد، نمی‌توان امیدوار بود که اقتصاد کشور دچار تحول شود.

این کارشناس تاکید کرد: بانک‌ها در شرایط ایده‌آل باید از منابع پولی و مالی قابل اتکایی برای پاسخگویی به نیازهای مشتریان‌شان برخوردار باشند، باید مجهز به آخرین دستاوردهای تکنولوژیک برای ارائه خدمات و ارتقای سطح خدمات باشند، از نظر سازمانی باید میزان بورکراسی را به حداقل رسانده و یک نوع روانی و آسانی در انجام عملیات‌های بانکی وجود داشته باشد و در آخر باید فضای سالم و پاک از فساد مالی در آن وجود داشته باشد.

وی اظهار کرد: نظام بانکی کشور به دلیل محدودیت‌هایی که به واسطه تسلط دولت بر آن اعمال می‌شود، نمی‌تواند انرژی واقعی خود را برای رسیدن به وضعیت ایده‌آل آزاد کند. شما اگر به عمده اختلاس‌هایی که در برخی بانک‌های دولتی اتفاق افتاده است نگاه کنید می‌بینید که به هر حال ردپای فشارهای اداری در آن وجود داشته است، درصورتی‌که در بانک‌های خصوصی چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد.

وی ادامه داد: مدیریت دولتی در همه بخش‌های اقتصادی یک مدیریت غیر‌منعطف، غیر‌پویا و بدون خلاقیت لازم است. نظام بانکی ما زمانی دچار تحول خواهد شد که بانک مرکزی از انحصار دولت خارج شده و سهم بانک‌های خصوصی از نظام بانکی هم رو به افزایش نهد. تنها در آن صورت است که می‌توان به تحولی اساسی در نظام بانکی امیدوار بود. تداوم شرایط فعلی اگرچه رشدی صعودی را پیش‌رو‌دارد، اما منجر به تحولات مثبت اساسی در نظام بانکی نمی‌شود.