آیین‌های سنتی، فرصتی برای رونق بازارها

می‌توان گفت همه ساختارهای جامعه، چه فرهنگی، چه سیاسی و چه اجتماعی دارای نشانه‌هایی هستند که تنها در خود همان ساختار معنا می‌یابند. کشور ایران که دارای زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی مستحکمی است، همه ساله به مناسبت‌های مختلف و در فرهنگ‌های متعددی که دارد، نظامی از نشانه‌ها را به نمایش می‌گذارد. اکنون که در روزهای سوگواری سالار شهیدان، امام حسین(ع) هستیم، با ساختاری فرهنگی و مذهبی در جامعه روبه‌رو هستیم که یکی از بزرگ‌ترین مراسم عزاداری در کشورمان محسوب شده و هر ساله مردم زیادی را به خود جذب می‌کند.

مراسم عزاداری در ماه محرم، به همراه خود نشانه‌هایی دارد که خاص همین مراسم بوده و در دهه مذکور مورد استفاده قرار می‌گیرند. لوازم مربوط به هیات‌های عزاداری، لباس مخصوص عزا و همچنین نشانه‌های خاص‌تر این رویداد مذهبی مانند علم، همه و همه جزو نشانه‌های این حرکت مذهبی به‌شمار می‌روند که مورد اقبال و توجه عموم هستند. البته این اقبال عمومی به این نشانه‌های اجتماعی عزاداری مختص سال‌های اخیر نیست بلکه سنتی چند صد‌ساله است و در فرهنگ ایرانی جایگاهی ویژه دارد.

همین فرهنگ و آیین اما همیشه اهرمی برای رونق است؛ رونق بازار علم‌سازان تا تولیدکنندگان ظروف یک‌بار‌مصرف و البته مواد‌غذایی گوناگون. اگر زمانی تنها با چند کیلو لپه و چند کیلو گوشت و برنج و غیره غذای هیات را تدارک می‌دیدند و چند نفر آدم باتجربه دور دیگی بزرگ را می‌گرفتند و به نوعی غذا را در آن آماده می‌کردند امروزه روش‌های نوینی به بازار آمده است. کافی است روی مبل خانه لم بدهید، شماره یک آشپزخانه تهیه غذا را بگیرید و به تعداد افرادی که معمولا به هیات شما وارد می‌شوند، غذا سفارش بدهید؛ هر پرس هم در نهایت 5هزار تومان. همه این کارها در نهایت رونق کسب‌وکارهایی را به دنبال دارد.

به برکت محرم...

با توجه به ساختار عزاداری در ایران، همه ساله در ماه محرم بازاری خاص همین ماه به وجود می‌آید که می‌توان آن را بازار محرم نامید. این بازار در ایام عزاداری مانند دل عزاداران داغ بوده و حال و هوایی حسینی دارد. عاشقان حسینی از اقصی نقاط میهن، در پی تدارک و تهیه اسباب و لوازم عزاداری بوده و رونقی پر‌برکت به این بازار می‌‌بخشند. اگرچه تجهیزات مربوط به این حرکت مذهبی، همه جا یافت می‌شود اما مراکزی در پایتخت هستند که در قالب مراکز عمده‌فروشی این تجهیزات عمل می‌کنند و طبعا محصولاتی با تنوع بیشتر و قیمت مناسب‌تر عرضه می‌کنند. میدان بهارستان، میدان امام خمینی و پاساژ مهستان در خیابان کارگر‌جنوبی از جمله مراکز فروش عمده تجهیزات عزاداری حسینی در تهران محسوب می‌شوند. لوازم مربوط به عزاداری شامل پرچم، کتیبه، طبل، علم، بلند‌گو و لباس عزاداری می‌شود که می‌توان زنجیر و سربند، کتب مذهبی و سی‌دی‌های روضه‌خوانی و... را نیز به آنها اضافه کرد.

بازاری که در ماه محرم، به مناسبت ایام سوگواری امام حسین(ع) دایر می‌شود، بازاری گسترده در سطح ایران است که با توجه به وسعت تقاضای مشتریان این بازار، رقابت در عرضه محصولات این مراسم به اوج خود می‌رسد و همه ساله تنوع زیادی در عرصه لوازم مربوط به این دهه به چشم می‌خورد. این بازار در عین حال که نشانه‌های قدیمی عزاداری مانند علم، گهواره، نخل و زنجیر را حفظ می‌کند، به تنوع محصولات نیز کمک کرده و با ارائه محصولاتی چون لباس‌های خاص مربوط به عزاداری و سی‌دی‌ها و نوارهای روضه‌خوانی، رنگ و بویی امروزی نیز به خود می‌بخشد. به برکت این ماه، بازار محرم رونقی درخور داشته و با ارائه اسباب و لوازم عزاداری این ماه عزیز، در این حماسه بزرگ نقشی پررنگ دارد.

بدون علم دسته راه نمی‌افتد

مهم‌ترین نشانه‌ای که در دسته‌های عزاداری امام حسین(ع) به چشم می‌خورد، علمی است که پیشاپیش دسته حرکت می‌کند. علم جزو مهم‌ترین ارکان عزاداری حسینی است و همه مساجد و تکیه‌ها علم مخصوص به خود را دارند. آیین علم‌گردانی از کهن‌ترین آیین‌های عزاداری محسوب می‌شود و حتی دورافتاده‌ترین روستاهای ایران نیز آیین علم‌بندان و علم گردانی دارند. هر کدام از مساجد و تکیه‌ها در روزهای آغازین ماه محرم، روزی را به‌عنوان روز علم‌بندان در نظر گرفته‌اند که در آن روز اهل محل جمع شده و علم را سیاهپوش می‌کنند و رخت عزا بر تن آن می‌پوشند. علم با انواع پارچه‌های سبز و مشکی و روسری‌هایی که مردم به قصد تبرک آورده‌اند مزین می‌شود و روسری‌ها و پارچه‌هایی که از سال قبل بر تن علم بود به قصد تبرک و شفا بین مردم دست به دست می‌شود. علم‌ها عموما دارای طرح‌ها و تندیس‌های مختلفی مانند طاووس، شیر و اسب هستند و به خاطر جنس فلزی که دارند، سنگین هستند.

علم‌گردانی طبق یک آیین عزاداری در بسیاری از نقاط ایران انجام می‌شود، به این صورت که یک فرد علم را بر دوش خود گرفته و در اطراف محل عزاداری می‌چرخد. ضمن اینکه در برخی نقاط ایران، هرگاه دو دسته عزاداری به هم می‌رسند، علم‌گردان‌ها با ارادت خاصی شروع به سلام به علم مقابل کرده و با خم کردن و جلو و عقب بردن علم، ارادت خود را به دسته عزاداری نشان می‌دهند. شایان ذکر است که کار علم‌گردانی، کار آسانی نیست و به دلیل وزن زیاد علم، افراد خاصی می‌توانند آن را حمل کنند. البته خود این عزاداران، علم‌گردانی را کار بازوی خود نمی‌دانند، بلکه آن را حاصل قدرتی می‌دانند که اعتقاد و ارادت‌شان به حضرت امام حسین(ع) به آنها بخشیده است. قیمت علم در بازار را نمی‌توان به راحتی تخمین زد. هرچه بیشتر روی علم کار شود و تزیینات بیشتری داشته باشد، قیمت بیشتری دارد، ضمن اینکه قدمت و دیرینگی علم نیز بر قیمت آن می‌افزاید. به همین سبب قیمت علم در بازار در نوسان است. علم‌های ساده‌تر از 15 تا 20‌میلیون تومان شروع می‌شوند و علم‌هایی نیز هستند که به 200میلیون و حتی گاهی 500میلیون تومان نیز فروخته می‌شوند.

پرچم‌های سرخ و سیاه

یکی از بارزترین نشانه‌های عزاداری در ماه محرم، سیاهپوش کردن خیابان‌ها و معابر عمومی است. در خیابان‌های شهرها، پارچه‌هایی سیاه بر در و دیوار پهن شده‌اند و روی در اکثر مغازه‌ها پرچم سیاهی نصب شده است. اعتقاد و توسل مردم به امام حسین‌(ع) را می‌توان از پارچه‌های سیاهی که بر در خانه و مغازه خود نصب کرده‌اند، مشاهده کرد. ضمن اینکه در هیات‌های عزاداری نیز از پرچم استفاده فراوانی شده و پیشاپیش هر دسته عزاداری، پرچم‌هایی در حرکت است که عمدتا نیز کودکان و نوجوانان آنها را بر دوش خود دارند. همچنین پرچم‌های سرخ‌رنگ نیز به‌عنوان نشانه خون مقدس شهیدان در میان پرچم‌های سیاه به چشم می‌آیند. این پرچم‌ها در بازار قیمت‌های متفاوتی دارند و با توجه به طول و عرض و نوع سفارشی که دارند در نوسان هستند. از 200هزار تومان شروع شده و حتی تا سقف 700هزار تومان نیز می‌رسند. البته پرچم‌هایی با مبالغ بالا دارای ابعاد زیاد و غیرمتعارف هستند و به‌صورت سفارشی دوخته می‌شوند.

کتیبه‌‌های رنگین و غمگین

در کنار فروش پرچم، کتیبه نیز از جمله تجهیزاتی است که فروش بسیاری دارد. این پارچه‌ها با طرح و رنگ و شعرهایی مربوط به محرم و عاشورا مزین شده‌اند و اکثرا به‌صورت عمودی و در قطع‌های متفاوت در بازار یافت می‌شوند. با آغاز دهه محرم، کتیبه‌ها نیز در کنار پرچم‌های سیاه و سرخ حسینی به اهتزاز در‌می‌‌آیند و آیین کتیبه‌گردانی در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود. هیات‌های عزاداری در مسیرهای مشخصی حرکت کرده و با رسیدن به مساجد و تکیه‌های دیگر، کتیبه‌ها و پرچم‌های خود را به حرکت درآورده و عزای پرشور حسینی را به منصه ظهور می‌رسانند. کتیبه‌ها عموما در ابعاد 5/2 در 5/3 متر هستند، قیمت تقریبی آنها حدود صد‌هزار تومان است که البته بزرگ‌تر شدن ابعاد آنها و همچنین نوع طرح و رنگ آنها نیز قطعا در بالا یا پایین رفتن قیمت‌شان تاثیرگذار است.

آوای طبل عزا

دهه محرم، دهه آواز طبل‌هاست. در گوشه و کنار شهر صدای کوبش طبل، لحنی حماسی و پرشور به عاشورای حسینی می‌دهد. حماسه حسینی با صدای طبل‌ها و آوای نرم و هماهنگ دسته‌های زنجیر‌زنی و سینه‌زنی در همه‌جا شکل می‌گیرد و در ظهر عاشورا به یکی از بزرگ‌ترین حماسه‌های مذهبی و عزاداری جهان بدل می‌شود. وجود طبل برای ایجاد موسیقی مربوط به عزاداری بسیار ضروری است و یکی از مهم‌ترین تجهیزات این مهم محسوب می‌شود. بازار مربوط به این کالا نیز در ماه محرم رونق زیادی گرفته و بسیاری از هیات‌ها و تکیه‌های عزاداری را به سمت خود می‌کشاند.

قابل ذکر است که بیشتر طبل‌های موجود در بازار وارداتی بوده و بعضا از کشور چین وارد می‌شوند. قیمت طبل براساس قطر و نوع چوب و پوست به کار رفته در آن تعیین می‌شود. قیمت یک طبل معمولی به قطر 75 سانتی‌متر بین 100 تا 150‌هزار تومان است. البته طبل‌هایی با قطرهای یک متری و سه متری نیز در بازار یافت می‌شوند که قیمت آنها از 800‌هزار تومان شروع شده و گاهی نیز تا یک‌میلیون تومان می‌رسد که البته این نوسان قیمت مربوط به جنس پوست و چوب به کار رفته در آن و همچنین نوع ساخت آن است. بیشترین تقاضا برای طبل‌هایی با قطر 80 تا 100 سانت است که قیمت‌های آنها بین 400 تا 500‌هزار تومان است.

عزاداران سیاهپوش

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های عزاداری در ایران، پوشیدن لباس سیاه است و در ایام محرم که ایام سوگواری سالار عاشقان است، چهره شهرهای ایران سیاهپوش شده و حتی مردم بر در و دیوار خود نیز لباس سیاه می‌پوشانند. تقاضا برای لباس‌های سیاه در این ایام به مراتب بیشتر می‌شود و حتی برخی هیات‌های عزاداری برای نظم بیشتر گروه عزاداران خود، اقدام به خرید لباس‌های مشکی و یکدست می‌کنند. قیمت لباس‌های مشکی از حدود 30‌هزار تومان شروع می‌شود و به 60‌هزار تومان نیز می‌رسد. لباس‌های مشکی ساده قیمت‌شان کمتر است و لباس‌هایی که با طرح و نوشته‌های مذهبی مزین شده‌اند، قیمت بیشتری دارند. اما از آنجایی که تهیه لباس برای جمع زیاد عزاداران، اقدامی هزینه‌بر است، بسیاری از هیات‌ها تصمیم گرفته‌اند که به جای آن از شال عزا استفاده کنند که هم نشانه عزاداری است و هم هزینه پایین‌تری دارد. قیمت شال‌های سیاه در ماه محرم 10‌هزار تومان است که البته اگر نوشته و طرح مربوط به عزاداری یا آرم مربوط به هیات روی آن درج شود قیمت آن تا 30‌هزار تومان نیز خواهد رسید.

یکی دیگر از البسه‌ای که در ماه محرم طرفداران زیادی دارد، تی‌شرت‌های مربوط به عزاداری است که با توجه به حال و هوای عزاداری، طرح‌های متفاوتی دارند. قیمت تی‌شرت‌های مشکی از 30 تا 70‌هزار تومان در نوسان است که این نوسان قیمت به خاطر درج شعرهای مربوط به عزاداری یا طرح و نقش‌های مرتبط با آن است. البته خرید هر یک از پوشاک مربوط به عزا، پیراهن، تی‌شرت یا شال اگر در حجم و تعداد وسیع صورت گیرد، ارزان‌تر است و این تخفیف برای هیات‌هایی که به دنبال یک شکل کردن دسته‌های عزاداری خود هستند، موقعیت خوبی برای خرید است. ضمنا دستفروش‌ها نیز البسه مذکور را به قیمت پایین‌تری عرضه می‌کنند و شما می‌توانید یک تی‌شرت مثلا 60‌هزار تومانی را به قیمت 30 یا حتی 20‌هزار تومان نیز از آنها خریداری کنید که این تفاوت قیمت در مورد لباس مشکی و شال نیز صدق می‌کند.

گهواره چند است؟

گهواره علی‌اصغر، به‌عنوان نشانه مظلومیت و پاکی آن طفل معصوم، همیشه در هیات‌ها و تکیه‌های عزاداری امام حسین(ع) حضوری پررنگ داشته و به‌گونه‌ای نمادین، پاکی و مظلومیت وی را در گوش زمان‌ها فریاد می‌زند. قلب هر مادری با دیدن این گهواره در سینه می‌تپد و بر جای خالی این کودک اشک می‌ریزد و آرام و بی‌صدا برایش لالایی می‌خواند و گهواره را تکان می‌دهد. خرید این گهواره نیز یکی دیگر از ملزومات عزاداری در این ماه است و اکثر تکیه‌ها و هیات‌های عزاداری، اقدام به این کار می‌کنند. قیمت‌ گهواره علی‌اصغر(ع) در بازار بین 130 تا 150‌هزار تومان است که توسط پارچه‌هایی سبز مزین شده است.