آیا نرخ دلار در بازار جهانی بر ارزش دلار در ایران اثر دارد؟

اخیراً در نوشته های متعدد یكی از عوامل تعیین نرخ دلار در بازار داخلی را به قیمت دلار در بازار جهانی وابسته می كنند. یعنی وقتی دلار در بازار جهانی گران می شود در ایران هم گران می شود و عكس آن هم درست است.

من این استدلال را خیلی قوی نمی بینم و دلیل آن هم این است كه ایران هیچ بازاری ندارد كه تحولات دلار در بازار جهانی را تبدیل به تغییرات قیمت دلار به ریال بكند. اتفاقا این استدلال در مورد ین، یورو، پوند و سایر ارزها درست است، ولی در مورد دلار آمریكا صدق نمی كند.

مثلاً اگر دلار ٣٨٠٠ تومان باشد و یورو هم ٤٠٠٠ تومان قیمت داشته باشد، با تغییر نرخ برابری یورو به دلار در بازار جهانی  (مثلاً گران شدن یورو در مقابل دلار) یورو نیز در بازار ایران تغییر می كند و بالا می رود و مثلاً به قیمت ٤١٠٠ تومان می رسد ولی ممكن است قیمت دلار به ریال در بازار ایران همان ٣٨٠٠ تومان ثابت بماند. دلیل آن این است كه دلار امریكا در بازار ایران ارز پایه است و وقتی بانك مركزی می خواهد در بازار دخالت كند از طریق دلار آمریكا دخالت می كند، بنابراین اساساً تغییرات قیمت دلار از محرك های داخلی اثر می پذیرد.

اینكه دلار در ایران، برخلاف طلا، از بازارهای جهانی تأثیر نمی پذیرد به این دلیل است كه بازاری كه دلار را در ایران به بازار جهانی وصل كند وجود ندارد، در حالی كه طلا از طریق صادرات و واردات به قیمت جهانی طلا وصل می شود و هر روز قیمت های جهانی را در خود می بیند. این بازار و این مكانیسم در ایران درباره دلار وجود ندارد و به همین دلیل است كه نوسانات قیمت دلار به ریال را، اگر سهم متغیرهای داخلی را كنار بگذاریم، چیزی برای متغیرهای خارجی باقی نمی ماند.

مثلاً در اوج قدرت گیری دلار در بازارهای جهانی در شش ماهه دوم سال ٢٠١٤، همزمان شاهد افزایش قیمت دلار در بازار ایران نیستیم و در چند روز اخیر كه بازارهای جهانی به خاطر تعطیلات كریسمس تعطیل بود و حتی قبل از آن به مدت یك هفته دلار در بازارهای جهانی تقریباً ثابت بود، در ایران هر روز دلار بالا و بالاتر رفت. اساساً دلال های ارز نیز برای تعیین قیمت دلار به بازارهای جهانی نگاهی ندارند و دلیل آن هم این است كه مكانیسمی برای انتقال تغییرات قیمت دلار در بازار جهانی به بازار داخلی وجود ندارد.

نسبت دادن تغییرات قیمت دلار در مقابل ریال به تغییرات قیمت دلار در بازار جهانی راه را برای توجیه افزایش قیمت دلار در بازار داخلی باز می كند و ناخواسته سهم عوامل داخلی، كه درتعیین قیمت دلار تعیین كننده هستند، استتار می شود.