گردشگران غیر گردشگر

گردشگری به‌عنوان یک پدیده پویای اجتماعی، اشکال متنوعی دارد که همین عامل نیز به‌عنوان یک مزیت رقابتی این صنعت نسبت به سایر صنایع مطرح است. یکی از این اشکال و گونه‌ها، گردشگری تجاری است که به سفر هیات‌های اقتصادی یک کشور به سایر کشورها جهت رایزنی و حضور در ضیافت‌های کاری، سفر تجار و بازرگانان برای شرکت در نشست‌ها و همایش‌های سرمایه‌گذاری و اقتصادی و سفر افراد به منظور عقد قراردادهای تجاری اشاره دارد. گردشگری تجاری یا گردشگری کسب وکار (Business Tourism) پیشینه‌ای به درازای تاریخ جوامع دارد اما در گذر از عصر سنت به عصر صنعت که تنیدگی بازارهای جهانی و یکی بودن بازارها از ویژگی‌های اصلی آن به حساب می‌آید، سفر به منظور تجارت به مقوله‌ای مهم در صنعت گردشگری بدل شده است.

این موضوع برای کشور ما که موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک بی‌نظیری در دو حوزه تجاری-ترانزیتی و گردشگری دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. نشان به این نشان که پس از توافق لوزان شاهد سفر هیات‌های اقتصادی بسیاری از کشورهای مختلف دنیا جهت عقد قراردادهای تجاری و رایزنی‌های اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مختلف منابع کشور و البته در حوزه زیرساخت‌های گردشگری هستیم. تاکنون نیز جلسات زیادی بین اتاق‌های بازرگانی ایرانی و سایر کشورهای هدف اقتصادی شکل گرفته است. به همین جهت این فرصت را غنیمت دانستیم تا شما را با مفهوم گردشگری تجاری که اشاره به پیوند دو حوزه تجارت و گردشگری دارد بیشتر آشنا کنیم.

گردشگری تجاری چیست؟

گردشگری تجاری یکی از قدیمی‌ترین اشکال گردشگری در جهان است که شیوه نوین آن حدود نیم قرن سابقه‌دارد. این نوع گردشگری با سفر مردم برای اهدافی که مربوط به کارشان است در ارتباط است، انسان‌ها برای اهدف تجاری خود از زمان‌های بسیار دور سفر می‌کردند.

این سفرها گاها همواره از یک مسیر ویژه صورت می‌گرفت تا از پراکندگی فعالیت‌های اقتصادی جلوگیری شود و از طرف دیگر، بازاری خاص و شناخته شده در دسترس عموم قرار دهد. گواه این مدعا در بعد بین‌المللی مسیر اقتصادی - تجاری «جاده ابریشم» و در بعد ملی و جغرافیای فرهنگی ایران «کاروانسراها»ست. به دیگر سخن، امروزه به سبب اهمیت گسترش روابط تجاری و کاری بین جوامع و برتری هریک از جوامع در اصناف مختلف مبحثی نو در صنعت سفر هویدا شده و برگزاری نمایشگاه‌های مختلف تجاری در اقصی نقاط جهان به زمینه‌ساز شکوفایی و باروری پتانسیلی جدید در عصر اقتصاد جهانی بدل شده که با نام «گردشگری تجاری» شناخته می‌شود که این بار به جای استفاده از اماکن تاریخی و مباحث تفریحی و سایت‌های توریستی، تقاضای سفر به طریقی دیگر نمایان شده است.

ویژگی‌های گردشگران و گردشگری تجاری

گردشگری تجاری 20درصد از کل جابه‌جایی‌ها و سفرها را شامل می‌شود. این نوع گردشگران برخلاف گردشگران تفریحی که هزینه اندکی برای سفر پرداخت می‌کنند، بسیار ولخرج هستند و عمدتا در هتل‌های لوکس نیز اقامت می‌کنند. فعالیت‌های گردشگری در این‌گونه از گردشگران عمدتا پس از پایان ساعات کاری و قرارهای اداری شروع می‌شود. گردشگران تجاری اصولا وارد یک مقصد تجاری می‌شوند و دید و بازدیدهای خود را هم محدود به همان شهر می‌کنند. طبق آمار هر گردشگر تجاری 360 دلار برای هر شب هزینه می‌کند. درحالی‌که برای گردشگران تفریحی این مبلغ به چیزی حدود 200 دلار می‌رسد. به‌طورکلی نیز 55درصد گردشگران تجاری برای غذا و محل اقامت هزینه‌های خوبی تقبل می‌کنند. سازمان مشارکت گردشگری تجاری کیفیت و بازدهی بالاتر گردشگری تجاری را ویژگی اصلی آن نسبت به سایر اشکال گردشگری دانسته است، چرا که از یک طرف به دلیل غیرفصلی بودن می‌تواند پایدارتر از سایر گردشگری‌ها باشد و در تمام طول سال اشتغال ایجاد کند و از طرف دیگرگردشگری تجاری می‌تواند شتاب‌دهنده‌ای برای احیای مقصد باشد، زیرا به جذب سرمایه‌ها کمک می‌کند و باعث بهبود زیرساخت‌های مقصد می‌شود. به‌علاوه، بسیاری از گردشگران تجاری می‌توانند در ایام تعطیلات به همراه خانواده یا دوستان خود به مقصدهایی بازگردند که برای‌شان جذاب و مفرح بوده است. موارد ذکر شده حاکی از آن است که گردشگری تجاری برای بیشتر مقصدها بسیار سودآور و جذاب است، ولی به‌طور غیرقابل باوری رقابتی است و به تسهیلات و خدمات بسیار باکیفیتی نیاز دارد. همین امر رقابت در این عرصه را به فاکتورهای دیگری نظیر امکانات رفاهی و زیربنایی، آب و هوا، سابقه و وجهه مناسب و امنیت محل برگزاری نشست‌ها گرده زده است.

کشورهای پیشرو در گردشگری تجاری

گرچه برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی تجاری در بسیاری از کشورها رایج شده اما در این وادی بعضی از این کشورها از این فرصت پدید آمده بیشترین استفاده را نصیب خود می‌کنند و از این جاذبه گردشگری که براساس نیاز جوامع ایجاد می‌گردد نهایت استفاده را می‌برند. به‌عنوان مثال در کشور چین در شهرهای مختلف نمایشگاه‌های خاص تجاری برگزار می‌شود که مهم‌ترین آن نمایشگاه تجاری گوانگژو است که دوبار طی سال برگزار می‌شود که هر نوبت آن شامل سه فاز جداگانه است، اما کشور آمریکا مقصد نخست گردشگران تجاری است و پس از آن کشورهای آلمان، اسپانیا، بریتانیا، فرانسه، هند، سنگاپور، مالزی و البته امارات در حال رقابتی سخت با هم هستند.

ایران و گردشگری تجاری

با بررسی انواع فعالیت‌های تجاری ایران درمی‌یابیم که در کشور ما نیز چه بسیار پتانسیل‌هایی وجود دارد که در قالب جاذبه‌های تجاری می‌تواند یک تاجر یا بازرگان را برای شرکت در نمایشگاه‌ها، خرید یا عقد قرارداد تجاری به کشورمان هدایت کند. مخصوصا اینکه تحریم‌هایی که تاکنون علیه کشورمان وضع شده بود، اقتصاد ایران را به‌عنوان یک بازار بکر که دارای امتیازاتی چون منابع انسانی جوان و تحصیلکرده، برخوردار از منابع انرژی چندگانه، دارای قابلیت‌های گردشگری فراوان و قرارگیری در مسیر ترانزیتی شرق و غرب معرفی کرده است.

از طرف دیگر کشورمان در برخی صنایع و خدمات کماکان نقش محوری دارد. به‌عنوان مثال در صنایع‌دستی همچون فرش، گلیم و جاجیم یا در محصولات کشاورزی و خوراکی مانند زعفران و پسته ایران بی‌رقیب است و اگر بخواهیم تک‌تک این موارد را مثال بزنیم قطعا با لیست بزرگی مواجه خواهیم شد که همین اقلام و تولیدات می‌تواند رزومه‌ای قابل ارائه به تجار و بازرگانان سایر کشورها باشد و نیز نقش غیرقابل انکاری در جذب گردشگر با نگرش و سیستمی نوین ولی براساس همان سبک و شیوه‌های قدیمی در کشورمان داشته باشد. طبق آخرین آمار در دسترس کشورمان از بین 181 کشوری که گردشگری تجاری دارند در رتبه 45 کشور قرار دارد که طبق پیش‌بینی‌های سازمان جهانی شورای سفر تا سال 2020 به رتبه 38 صعود خواهد کرد. ما می‌توانیم سالانه هزاران نفر گردشگر را از این طریق در کشورمان پذیرا باشیم و نیز در بین صنایع و تولیدات کشور و صنعت گردشگری پیوندی عمیق ایجاد کنیم. پس امیدواریم پیوند صنعت گردشگری با تجارت به‌زودی دوباره کلید بخورد.

مناطق آزاد ایران؛ قابلیت‌های اصلی گردشگری تجاری کشور

توسعه اقتصادی در هرمنطقه‌ای نیازمند بهره‌مندی اصولی از قابلیت‌های ژئوپلیتیکی و اتخاذ تصمیمات مناسب درباره مناطق استراتژیک است که تاسیس مناطق آزاد تجاری در بسیاری از کشورها اعم از توسعه‌یافته یا درحال توسعه درهمین راستاست. در واقع مناطق آزاد تجاری با داشتن قابلیت‌هایی درجهت افزایش صادرات، اشتغال‌زایی، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و جذب گردشگران داخلی و خارجی می‌توانند نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کنند. یه پیوست این اهمیت، آگاهی از کمیت و کیفیت و چگونگی توزیع زیرساخت‌های مختلف در مناطق آزاد تجاری کمک شایانی به فعالان و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در جهت کمک به رونق تجارت می‌کند که اطلاع از زیرساخت‌های مرتبط با صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین موارد در این زمینه است؛ چراکه ارتباط بین تجارت و گردشگری یک ارتباط دوسویه است که از یک طرف مسافرت‌های تجاری یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های سفر را شکل می‌دهد و ازطرف دیگر رونق تجارت در مناطق آزاد، رونق گردشگری را به دنبال دارد.

به عبارت دیگر اگر امکانات تجارت و بازرگانی مطمئن در منطقه باشد، سرمایه‌گذاران و بازرگانان به منطقه سوق پیدا می‌کنند و دفاتر نمایندگی خود را دراین مناطق راه‌اندازی می‌کنند و منطقه آزاد می‌تواند با تبلیغات و ارائه خدمات مناسب و مطلوب، جاذبه‌های گردشگری منطقه را نیز به آنان بشناساند. ایران دارای هفت منطقه آزاد اقتصادی (کیش، قشم، اروند، ارس، بندر انزلی، چابهار و ماکو) است که تمامی این مناطق از قابلیت‌هایی گردشگری تاریخی، طبیعی، شهری و تفریحی برخوردارند. جدا از این، کاربری‌های برخی از این مناطق نظیر کیش، قشم و چابهار با هدف تجاری-اقتصادی درنظر گرفته شد.

مناطق آزاد تجاری ایران و ضرورت رتبه‌بندی زیرساخت‌های گردشگری

مناطق آزاد از جمله ابزارهای توسعه اقتصادی است که در صورت موفقیت می‌تواند دستاوردهای زیادی را نظیر تامین نیازهای توسعه اقتصاد ملی، برقراری ارتباط منظم بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی و بهبود زیرساخت‌های منطقه‌ای برای کشورهای درحال توسعه به همراه داشته باشد. گردشگری نیز به‌عنوان یکی از اصول کارکردی به مثابه صنعتی تاثیرگذار بر این مناطق توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را جلب کرده است. آنچه در مبحث توسعه گردشگری و سرمایه‌گذاری در این بخش باید مدنظر قرار داد آگاهی از امكانات موجود در هر منطقه است که بدون آن، امكان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی علمی و اصولی وجود نخواهد داشت. رتبه‌بندی زیرساخت‌های گردشگری در نواحی مختلف یك کشور و توزیع متعادل زیرساخت‌ها و تعدیل نابرابری در نواحی مختلف، یكی از اقدامات اساسی توسعه گردشگری است. یكی از مسائل و مشكلات گردشگری در ایران و از جمله مناطق آزاد تجاری، عدم توازن در سازمان فضایی و عدم سلسله مراتب مبتنی بر رابطه تعاملی میان نواحی گردشگری است.

بنابراین در برنامه‌ریزی‌های آمایش سرزمین به منظور هدایت گردشگران باتوجه به امكانات و زیرساخت‌های گردشگری و همچنین برای رفاه گردشگران و كاهش آسیب‌های محیطی رتبه‌بندی نواحی ضروری است. مقوله فضا و تحلیل فضایی نواحی گردشگری به‌عنوان چارچوب و زیربنایی برای کنش‌های مربوط به گردشگری بسیار مهم است. برای درک بهتر فضا، شناخت از فرآیندهای سازنده آن از بعد فیزیکی شامل زیرساخت‌ها و خدمات گردشگری (شامل هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، آژانس‌های مسافرتی، شبکه‌های حمل‌و‌نقل درون و برون‌شهری و...) و مکان‌های مورد بازدید (آثار تاریخی، فرهنگی، زیارتی، تفریحی، سینما، تئاتر، موزه‌ها و...) و از بعد اجتماعی و ویژگی‌های فرهنگی و رفتاری منطقه بسیار اهمیت دارد. چراکه با شناخت این مقوله می‌توان به تعیین قطب‌ها و مراکز برتر و رتبه‌بندی آنها در توسعه گردشگری به منظور خدمات‌رسانی بهتر، عدالت اجتماعی و اقتصادی در سطح نواحی و ارائه تصویر و شمایی گویا و چندجانبه دست پیدا کرد.