فعالیت فرهنگی کسب‌و‌کارها در راستای مسئولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها و شرکت‌ها (CSR) شامل وظایفی است که سازمان‌های مختلف در قالب کاری خود برای نفع عمومی تعریف می‌کنند. هدف از این اقدامات ترویج رویکردهای مثبت در زمینه‌هایی مثل محیط‌زیست، فعالیت‌های خیریه و... است. این عبارت از سال 1960 رواج پیدا کرد و در معانی گسترده‌ای از حقوقی تا اخلاقی به کار گرفته شده است. اما آنچه در تمام این معانی مشترک است، این است که نفع مالی در این برنامه‌ها برای صاحبان کسب‌و‌کارها در اولویت قرار ندارد.

البته بسیاری از این برنامه‌ها سودهای بلندمدتی را برای سازمان‌ها و شرکت‌ها به همراه دارد که محل بحث‌های زیادی بوده است. برخی معتقدند مسئولیت اجتماعی باید به کلی از اقتصاد کسب‌و‌کار تفکیک شده باشد. برخی انتقادهایی وارد کرده‌اند مبنی بر اینکه برنامه‌های مسئولیت اجتماعی در برخی شرکت‌ها راهی برای فرار از نظارت‌های دولت‌ها بوده و منافع زیادی برای شرکت‌ها داشته است. جامعه‌شناسان سیاسی در حیطه نظریه‌های جهانی شدن و نئولیبرالیسم و سرمایه‌داری به این مفهوم علاقه‌مند شده‌اند. بعضی از آنها مسئولیت اجتماعی را به چشم وسیله‌ای برای ادعای حقانیت سرمایه‌داری می‌بینند و معتقدند این مفهوم به یک ابزار مدیریتی برای شرکت‌ها تبدیل شده است تا خود را از برخی اتهام‌ها رها کنند. آنها با این برنامه‌ها خود را اخلاق‌مدار و حامی برنامه‌های اجتماعی داوطلبانه و سرمایه‌گذاری‌های عام‌المنفعه معرفی می‌کنند. دیکشنری کسب‌و‌کار CSR را حس مسئولیت نسبت به جامعه و محیط تعریف کرده است. شرکت‌ها این احساس مسئولیت شهروندی را با برنامه‌هایی مثل کاهش زباله‌ و آلودگی‌های محیطی خود، ایجاد برنامه‌های آموزشی و اجتماعی و اعمالی از این دست بروز می‌دهند. 

دیدگاه اغلب مشتریان شرکت‌ها و سازمان‌ها نسبت به مسئولیت اجتماعی مثبت است. آنها تصور می‌کنند سازمان‌ها ضمن دستیابی به اهداف کسب‌و‌کارشان، باید مسئولیت اجتماعی را دنبال کنند. شرکت‌ها با انجام اعمال خیریه واکنش‌های مثبتی دریافت کرده‌اند. تحقیقات نشان داده مشتریان به شرکت‌هایی که در اعمال خیریه همکاری دارند بیشتر اعتماد می‌کنند. بنابراین فعالیت‌های خارج از حیطه کسب‌و‌کار، برای شرکت‌ها اعتباری فراهم می‌کند که به کسب‌و‌کارشان کمک خواهد کرد. در کشورها و مناطق مختلف، مفهوم مسئولیت اجتماعی تفاوت‌های ساختاری دارد. مسئولیت اجتماعی در کانادا، اروپا و آنگلوساکسون با هم متفاوتند. گفته می‌شود در نظر مشتریان چینی‌ مسئولیت اجتماعی این است که شرکت‌ها متعهد باشند محصولاتی ایمن و باکیفیت تولید کنند. برای آلمانی‌ها، امنیت شغلی به معنی مسئولیت اجتماعی است، در آفریقای جنوبی مسئولیت اجتماعی در ارتباط با نیازهای اجتماعی از جمله سلامت و تحصیلات تعریف می‌شود. حتی در اروپا صحبت از مسئولیت اجتماعی با معانی متفاوتی همراه است.

یکی از رویکردهای رایج‌تر به مسئولیت اجتماعی بشردوستی و فعالیت‌های انسان‌دوستانه است. این مورد شامل خیریه و اهدا می‌شود. خیریه ممکن است در حوزه‌هایی مانند هنر، تحصیلات، سلامت، خدمات اجتماعی و محیط‌زیست باشد. اما فعالیت اقتصادی و سیاسی از آن تفکیک می‌شود. فعالیت‌های فرهنگی و هنری نیز در همین حیطه جای می‌گیرند. برنامه‌های محیط‌زیستی از رایج‌ترین اقدامات در حوزه مسئولیت اجتماعی بوده است که شامل بازیافت، مدیریت زباله‌ها و آب، انرژی‌های تجدیدپذیر، مواد بازیافتی، زنجیره‌های سبز و کاهش مصرف کاغذ می‌شود. عضویت در انجمن‌ها و جمع‌آوری پول برای خیریه‌های محلی، تامین داوطلب، حمایت مالی از رویدادهای محلی، استخدام کارکنان بومی، ساپورت رشد اقتصادی محلی و اقداماتی از این دست نیز در میان شرکت‌ها رواج یافته است. بسیاری از آنها نیز تاکید بر کسب‌و‌کار اخلاق‌مدار را وظیفه اصلی خود در حیطه مسئولیت‌های اجتماعی قرار داده‌اند.

آنسلمسون و جوهانسون سه حیطه اصلی را برای اجرای مسئولیت اجتماعی تعریف کرده‌اند: مسئولیت انسانی، مسئولیت تولیدی و مسئولیت زیست‌محیطی. مسئولیت انسانی شامل مواردی از جمله رفتار شرکت با تامین‌کنندگان مواد اولیه مثل کشاورزان و دامداران، رفتار با کارکنان و ایجاد شرایط کاری خوب و محیط سالم کاری آنهاست. مسئولیت تولیدی شامل این است که هر محصولی توضیحات روشنی درباره محتویاتش داشته باشد، کشور سازنده‌اش مشخص باشد و شرکت مسئولیت تمام محصولاتش را به عهده بگیرد.

مسئولیت زیست‌محیطی یعنی اینکه یک شرکت موظف است محصولات دوستدار محیط‌زیست تولید کند که مضر نباشند و طبیعت را از بین نبرند. مورد آخر بیشترین توجه را در شرکت‌ها جلب کرده است و بسیاری از آنها مسئولیت اجتماعی خود را در قالب محیط‌زیستی تعریف کرده‌اند. شرکت‌هایی که مسئولیت‌ اجتماعی را جدی گرفته‌اند در همه نقاط دنیا به یک گونه عمل نکرده‌اند. در سال 2006 یک مطالعه انجام شد که نشان داد بخش فروش در انگلستان مشارکت بالایی در مسئولیت اجتماعی داشته است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ فروش همکاری‌های اجتماعی داشتند و به موسسه تجارت اخلاقی پیوسته بودند که کارش ارتقای شرایط کار و سلامت کارمندان است.