غارها ، مقصدی برای توسعه بازار طبیعت‌ گردی ایران / غارها ، نخستین پناهگاه و اخیرا تفرجگاه

اگر گشت‌وگذار مسئولانه در دل طبیعت با چاشنی ماجراجویی علاقه‌ ویژه شماست، قطعا رفتن به غارها و بازدید از آنها تجربه منحصربه‌فردی است‌. این مکان‌ها همیشه اسرارآمیز بوده و پاگذاشتن در آنها در برخی موارد با ترس و اضطراب همراه است‌. برای همین هم هست که کمتر کسی دل و جرأت قدم گذاشتن در این حفره‌های تاریک را دارد‌. البته این ترس و اضطراب دو دلیل دارد: یکی اینکه این ترس در بیشتر موارد از اطلاعات کم ما درباره‌ غارها و غارنوردی نشات می‌گیرد و در برخی دیگر این اضطراب از جنس و گونه خود غار ناشی می‌‌شود‌. در غارها با مسیرهایی تنگ و باریک با لغزندگی‌های دیواره‌ها، تاریکی مطلق، چاه‌های عمیق و دریاچه‌های اسرارآمیز روبه‌رو خواهید شد و غارنوردی بدون حضور راهنما و به قول معروف راه بلدهای رسمی امکان‌پذیر نیست‌. آمارها نشان می‌دهد در ایران تاکنون بیش از 2هزار و 500 غار شناسایی شده که 800 غار از سوی کارشناسان کاملا بازدید شده و بقیه غارها در حال کارشناسی شدن هستند‌ و به‌دلیل تعداد بالای غارهاست که در این شماره تصمیم گرفتیم درباره غارهای ایران و جذابیت‌های گردشگری‌شان گزارشی تهیه کنیم‌. پس یار غار این نوشته باشید‌.

انواع غارها

قبل از اینکه درباره گردشگری در غارها بدانیم، ابتدا لازم است به زبان خیلی ساده اطلاعاتی درباره انواع غارها داشته باشیم تا بهتر بتوانیم با این مکان‌ها رابطه برقرار کنیم‌. در یک طبقه‌بندی کلی، غارها به دو دسته که هر یک دارای ویژگی‌های خاصی هستند تقسیم می‌شوند:

1- غارهای طبیعی: این غارها در اثر عوامل و شرایط مختلفی شکل می‌گیرد‌. از نفود آب در طبقات آهکی گرفته تا وقوع زمین لرزه یا چین خوردگی زمین یا بر اثر سرعت و قدرت امواج دریا یا فشار آب آبشارها‌. اما عمدتا غارهای طبیعی در اثر نفوذ آب در طبقات آهکی زمین به‌وجود می‌آیند که فعل و انفعالات شیمیایی خاصی را نیز به‌همراه دارد‌. در زمانی هم که آب وارد لایه‌های زمین می‌شود امکان دارد به رگه‌هایی از فلزات و مواد آلی و معدنی دیگر برخورد کند و کمی از آن را با خود به غارها ببرد و در زمان شکل گرفتن تشکیلات آهکی، این رنگ در آن تاثیر بگذارد‌. برای همین هم است که تزیینات آهکی درون غارها رنگ‌های گوناگون و زیبایی به خود می‌گیرند‌.

2- غارهای مصنوعی: این غارها که به غارهای دست‌کن نیز معروفند برای اهداف خاصی حفر شده‌اند‌. کاربرد زیستی این غارها یکی از مهم‌ترین اهداف غارهای دست‌کن‌ است. نمونه‌های این غارها در ایران هم زیاد است‌. برخی دیگر برای دفاع حفر شده‌اند که نمونه این غارها عمدتا در مناطق مختلف کوهستانی قابل مشاهده است‌. برخی از غارهای مصنوعی نیز در دل کوه هستند که کاربرد مذهبی برای آنها معین شده و در نهایت غارهایی که جنبه تجاری و صنعتی دارند و برای استخراج یک معدن و استفاده از محصولات معدنی به‌وجود می‌آیند.

منشور اخلاقی غارنوردی

قبل از اینکه قدم‌های‌مان را درون غارها با آن اکوسیستم حساس‌شان بگذاریم، لازم است که قولی به خود دهیم‌. قولی که چه خوب است که نه فقط درباره برخورد با غارها بلکه درباره همه انواع طبیعت‌گردی مدنظر قرار دهیم و آن اینکه وقتی وارد طبیعت می‌شویم در غارها، هیچ اثری از خودمان به‌جای نگذاریم، جز رد پا‌. چیزی نکشیم، به‌جز وقت و زمان و چیزی خارج نکنیم جز خاطره‌. اگر هم می‌خواهید این خاطره از جنس عکس باشد، یادمان باشد که فلاش دوربین را در برخی مکان‌ها باید خاموش کنیم‌. واقعیت این است که در مواجهه با طبیعت باید مسئولانه برخورد کرد‌. غارها مثال بارزی از بکربودن و جهان دست‌نخورده هستند‌. همین جذبه هم سبب شده که انسان برانگیخته شود و برای کشف بیشتر غارها و تجربه‌کردن ناشناخته‌های‌ آنها در مسیر غارشناسی گام بردارد‌.

با این حال، همیشه در غارها با صحنه‌هایی مواجه می‌شویم که منظره آنها خوشایند نیست؛ دیدن تزیینات آهکی شکسته و خرد شده، آلوده شدن آنها با گل چکمه‌های غارنوردان و رنگ‌نوشته‌هایی که توسط افراد مختلف روی آنها ایجاد شده است، از آن دسته‌اند‌. اگر شما طرفدار حفظ منابع طبیعی که موهبتی الهی‌‌است، هستید، بی‌اعتنا از گردشگر یا غارنوردی که بدون ملاحظه آسیب‌های جدی به ساختار و تزیینات آهکی درون غارها می‌زند، عبور نکنید‌. بلکه بنشینید و چند لحظه برایش از اهمیت این تزیینات آهکی بگویید، از اینکه چندصد میلیون سال از عمر آنها گذشته تا ما لذت تماشای‌شان را ببریم‌. همچنین فرزندان‌مان نیز در آینده حق دارند تا از این میراث زمین بهره برند.

گردشگری در غارها

حالا که با این عهد وارد غار می‌شویم و به‌اصطلاح غارنوردی را شروع می‌کنیم خوب است که بدانیم غارها برای گردشگری به چهار دسته تقسیم می‌شوند:.

-1‌ گردشگری عمومی در غارها: مانند غار علی‌صدر و کتله‌خور یا غار چال نخجیر‌. این شکل از گردشگری غارها برای خانواده‌ها و فرزندان‌شان به راحتی امکان‌پذیر است.

-2‌ گردشگری فنی وگردشگری تخصصی در غارها: مانند غار سم در سمنان و پرو در کرمانشاه‌. ماجراجو بودن عاملی است که این غارها را مقصد غارنوردان حرفه‌ای می‌کند، چرا که خطرات احتمالی بسیاری سر راه این غارنوردان است‌.

-3‌ گردشگری علمی: مانند غار نمکدان قشم و غار ژیپس در فارس که بیشتر اهداف پژوهشی و آکادمی دارد و برای بسیاری از دانشجویان حوزه زمین‌شناسی مناسب است‌.

-4 غارهای کاملا تخصصی و غیرقابل بازدید برای آماتورها: این غارها عمدتا برای غارنوردان فوق حرفه‌ای که دارای اسباب و تجهیزات ویژه برای صعود به این غارها هستند، در نظر گرفته می‌شود و ممکن است برای بازدیدکنندگان خطراتی مانند ریزش به همراه داشته باشد‌. در ایران غارهایی که برای گردشگری عمومی، تخصصی، علمی و ورزشی مناسب هستند، توسط انجمن غار و غارشناسی بررسی و شناسایی شده تا چگونگی استفاده از آنها مشخص شود‌.

غارنوردی نیز به چهار قسمت غارنوردی گروه یک، گروه دو، گروه سه و گروه چهار که به ترتیب سخت می‌شوند، تقسیم می‌شود‌. در غارنوردی عمومی حتی بچه‌ها می‌توانند حضور داشته باشند و با یک کلاه چراغدار می‌توان از غار بازدید کرد‌. در گروه دو بچه‌ها حذف می‌شوند چون غارنوردی با سنگ‌نوردی همراه می‌شود‌. در گروه چهار غارهای فنی‌ای هستند که چاه دارند و به آنها چاه غار گفته می‌شود و تجهیزات فنی لازم است که به دلیل وارداتی بودن تجهیزات، این نوع غارنوردی بسیار گران تمام می‌شود‌. برای غارهای افقی هم به ابزار خاص نیاز نیست و با داشتن کلاه ایمنی و چراغ پیشانی غارنوردی امکان‌پذیر است‌. در تقسیم‌بندی‌های صورت گرفته درباره اشکال گردشگری، پژوهشگران غارنوردی یا گردشگری در غارها (Cave Tourism) را منتسب به شاخه‌های گردشگری ماجراجویانه (Adventure Tourism)، بوم‌گردی  (Ecotourism)، گردشگری خطرپذیر (Extreme Tourism)، ژئوتوریسم (GeoTourism) و گردشگری ورزشی (Sport Tourism) می‌دانند‌. این تنوع در طبقه‌بندی را به‌راحتی می‌توان به دلیل توضیحات پیش‌تر از آن متوجه شد‌.

نکات ایمنی در غارنوردی

محیط مرطوب، تاریک و به‌طور معمول سرد؛ وقتی به اینها وجود قارچ‌ها و باکتری‌ها یا جانوران مخصوصی را که در غارها زندگی می‌کنند (مانند خفاش‌ها) اضافه کنیم، شرایط دشوار غارنوردی در مقایسه با سایر اشکال طبیعت‌گردی بیشتر نمودار می‌شود‌. بنابراین لازم است برای سفری راحت و بدون دردسر نکات ایمنی خاص محیط غار را رعایت کنیم‌. همراه داشتن پتوی نجات یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین لوازم برای ورود به غار است . این پتوی دو منظوره شما را در برابر سرما و گرما حفظ می‌کند‌. وزن و ابعاد کم آن، حمل آن را برای‌تان بسیار آسان می‌کند‌. از دیگر لوازم بسیار مهم، همراه داشتن طناب است‌. البته یادتان نرود که حتما طناب‌تان را چک کنید تا از سالم بودن آن مطمئن شوید‌. کلاه کاسکت و چراغ پیشانی نیز خیلی به غارنوردی هرچه بهتر و راحت‌تر کمک می‌کند‌. اگر در غارها قرار است استراحت‌های طولانی‌مدت داشته باشید شمع مرغوب و دیرسوز بدون اشک هم باید داشته باشید‌. برای روشن کردنش همراه بردن فندک را از قلم نیندازید‌. جعبه کمک‌های اولیه هم جزو الزامی همه‌ سفرهاست‌. اگر می‌ترسید در غار گم شوید با خود سوت داشته باشید تا در شرایط اضطراری از آن استفاده کنید‌. علایم قراردادی سوت‌ها در غار را نیز به خاطر بسپارید: یک سوت کوتاه: توقف (STOP)، دو سوت کوتاه: بالا (Up)، سه سوت کوتاه: پایین (Down)، چهار سوت کوتاه: خطری نیست (Ok/Safe)

***

غارهای معروف گردشگری دنیا

بهشت روی زمین
زیبایی خیره‌کننده این غار را هنگام شب، زمانی که کرم‌های چسبیده به سقف غار برای جذب حشرات کوچک جهت تغذیه از خود نور ساطع می‌کنند و انعکاس آن در سطح آبی که با قایق روی آن شناور هستید، باید دید‌. غار ویتومو گلورم (WitamoGlowworm) در شمال نیوزیلند به خاطر همین زیبایی‌هایش بهشت روی زمین لقب گرفته است.

غار تمام کریستال
یکی از مهیج‌ترین غارهای دنیا که عمری 500 هزار ساله دارد، در سال 2000 میلادی کشف شد‌. غار کریستال‌ها (Cave Of Crystals)با ‌دارا‌بودن بزرگ‌ترین کریستال‌های طبیعی جهان چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند‌. بزرگ‌ترین کریستالی که تا به امروز در این غار کشف شده 12 متر طول، 4متر عرض و 55تن وزن دارد‌. برای دیدن این غار باید به کشور مکزیک سفر کنید.

غار جنگلی
غار سانگ‌دان (Son Doong cave) در کشور ویتنام در سال 2013 برای استفاده تورهای گردشگری به روی عموم گشوده شد‌. ارتفاع آن به قدری زیاد است که آپارتمان 40 طبقه‌‌ای در آن جای می‌گیرد‌. سطح جلبکی سنگ‌های غار در کنار وجود گیاهانی که به کمک زندگی حیواناتی مانند میمون در داخل غار می‌آیند، تماشای این غار را به یکی از آرزوهای هر غارنوردی تبدیل کرده است.

غار تمام قندیل
غار ماموت (Mammoth Cave) در ایالت کنتاکی آمریکا در تمامی لیست‌های غارهای زیبای دنیا قرار دارد‌. در این غار شما می‌توانید هزاران آستالاکتیک آویزان شده از سقف، قندیل‌های بزرگ یخی و دیگر اشکال زیبای آهکی را ببینید‌. این مناظر دیدنی، این غار را به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری دنیا تبدیل کرده که حجم بازدید‌کننده‌های سالانه آن از 390هزار نفر در سال می‌گذرد.

غارهایی که در ایران قابلیت جذب گردشگر دارند

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد در ایران نزدیک به 2500 غار وجود دارد‌. از این تعداد کمتر از 15 غار برای عموم قابل بازدید است‌. متاسفانه استفاده از لامپ‌ها و نورپردازی‌های غیرتخصصی در برخی از غارها موجب رشد جلبك‌ها و برخی گیاهان بر دیواره غارها شده، در حالی‌كه باید سنسورهای حساس در مسیرها برای تامین روشنایی به مدت كوتاه تعبیه شود‌.

همچنین دستكاری غار و درست كردن پله، استفاده از وسایل صوتی و بلندگو در غار و ریختن زباله و حتی پسماند خوراكی‌ها، به فضای غار آسیب جدی وارد می‌كند كه برای این مشكلات باید چاره‌اندیشی كرد. باید حتی در تعداد كسانی كه وارد غار می‌شوند وسواس به خرج داد، چراكه هوای غار با خارج غار تفاوت دارد و وارد شدن منواكسیدكربن حاصل از دم و بازدم بازدیدكنندگان به شكل دیگری به غار آسیب می‌رساند‌. با امید به رفع این نواقص، در ادامه به معرفی غارهایی می‌پردازیم‌ که عمده‌‌ آنها قابلیت جذب گردشگران ماجراجو و گردشگران خطرپذیر را دارند.

غار کتله‌خور
غار «کتله‌خور» یکی از طولانی‌ترین غارهای ایران است‌. این غار در گرماب زنجان واقع شده و طول آن به 12 هزار و 860 متر می‌رسد‌. غار کتله‌خور از چند طبقه تشکیل شده و نشانگر تغییرات سطح آب در دوران‌های مختلف و تغییر شرایط زمین‌شناسی آن است‌. از نظر تزیینات داخلی نظیر استالاگمیت، ستون‌ها، روانه‌ها و سایر غار سنگ‌ها یکی از عجیب‌ترین غارهای ایران است‌. این غار تقریبا حدود 30میلیون سال قدمت دارد.

غار پراو
غار «پراو» عمیق‌ترین غار ایران به شمار می‌آید‌. این غار یکی از خطرناک‌ترین و مخوف‌ترین غارهاست‌. عمق آن 5/752متر است که در استان کرمانشاه قرار دارد‌. این غار در سال 51 توسط غارنوردان انگلیسی کشف شده و از نظر پیمایش یکی از مشکل‌ترین و فنی‌ترین غارهای ایران است. همچنین 26 چاه خطرناک در این غار وجود دارد‌. شرایط محیطی خاص مانند پایین بودن درجه حرارت، ریزش آب و رطوبت بالا، معابر تنگ و باریک که عبور از آنها به سختی انجام می‌شود، از ویژگی‌های این غار مخوف است‌. پیمایش در این غار نیازمند توان روحی و بدنی بالا و نیز مهارت و آشنایی کامل به اصول فنی و تکنیکی غارنوردی است‌.

غار نمکدان
سومین غار طولانی کشور، طولانی‌ترین غار نمکی دنیا است‌. این غار در جزیره قشم با 6 هزار و 580‌متر طول، یکی از عجیب‌ترین و زیباترین غارهای نمکی در جهان به‌شمار می‌آید‌. این غار از استالاکتیت یا قندیل‌های زیبای نمکین در سقف و جریان چشمه آب نمکی در کف آن تشکیل شده است‌. داخل این غار یک دریاچه نمکی به عمق یک متر و در فاصله 160 متری دهانه ورودی قرار گرفته است‌.

غار نباتی نصرآباد
این غار که عروس غارهای نباتی استان یزد است، از لحاظ زیبایی و وجود ستون‌های بسیار زیبا و سخت و بارگاه‌های طبیعی ناشی از استلاگتیت و بلورهای گل کلمه، در دالان‌های مختلف تغییر می‌کند که بسیارجالب و بدیع است‌. وجود رطوبت داخل غار، چکیدن آب از قندیل‌ها، ترمیم قندیل‌های شکسته شده و وجود مواد آهکی داخل غار از نشانه‌های فعالیت این غار شگفت‌انگیز پس از میلیون‌ها سال است‌. غار نباتی در دهانه کوهی در اطراف منطقه نصرآباد واقع شده و دارای دهانه ورودی به ابعاد یک و نیم‌متر است که به شکل حفره در داخل زمین تشکیل شده است‌.