سازندگی، اقدام و عمل

آیت الله هاشمی رفسنجانی مردی بود كه جدای از وجهه سیاسی و انقلابی، در اقتصاد نیز از چهره های سیاست ساز و اثرگذار محسوب می شد. حضور مرحوم هاشمی رفسنجانی در حوزه های نظری و عملی اقتصاد كشور به همان روزهای اول انقلاب برمی گردد؛ او در هر جایگاهی كه بود، سخنرانی های بسیار تأثیرگذاری در این دوره داشت. بدون  شك خطبه های آیت الله هاشمی در نماز جمعه با موضوع عدالت اجتماعی از یادها نمی رود.

دوران جنگ، با توجه به جایگاه مرحوم هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده جنگ و همچنین از آنجا كه شرایط جنگی، اقتصاد ویژه جنگی نیز می طلبید، از جمله دوره های بارز تأثیرگذاری آیت الله رفسنجانی بر حوزه های اقتصادی كشور بود.

او در چگونگی بسیج منابع كشور در خدمت جنگ نقش كاملا جدی داشت و با ایجاد معاونت های جنگ در وزارتخانه ها و سازماندهی آنها در نهاد ریاست جمهوری، عمده امكانات تولیدی، توزیعی وانسانی كشور را در مسیر جنگ هدایت كرد؛ كاری كه دقیقا تأثیرگذار هم بود و كارها را به سامان رساند. بعد از جنگ نیز كشور به گونه ای دیگر نیازمند اقتصادی ویژه بود.

در دوره سازندگی، در كنار اقتضائات دوره سازندگی و ترمیم خسارت های جنگ، باید برای توسعه كشور هم زمینه سازی می شد ضمن اینكه انتظارات متراكم شده مردم از انقلاب نیز در این دوره باید پاسخ داده می شد. آنها می خواستند مشكلات رفع شود و برنامه ریزی های عقب افتاده و آسایشی كه انتظار داشتند محقق شود. همین مسائل، اقتصاد دوره سازندگی را ویژه می كرد؛ در آن روزگار، جبران خسارت های جنگ حدود هزار میلیارد دلار برآورد می شد. كشور نیازمند توسعه بود و مردم هم از انقلاب خود توقعاتی داشتند آن هم با همه كمبودهایی كه بود و ارز و سرمایه ای كه نبود.

در دولت دوم سازندگی كه من وارد وزارت بازرگانی دولت هاشمی شدم، كل منابع ارزی كشور 10میلیارد دلار بود آن هم به صورت یوزانس. در این  شرایط، تامین نیاز كشور از گندم و روغن و برنج گرفته تا بقیه نیازهای عمومی، بالغ بر 10 هزار قلم كالا می شد كه در داخل به قدر كافی وجود نداشت و باید از مسیر واردات تامین می شد اما كل ارزی كه به صورت یوزانس مدت دار شش ماهه در اختیار وزارت بازرگانی بود به 3 میلیارد دلار می رسید.

با این پول باید همه اقلام مورد نیاز را تامین می كردیم و در عین حال باید زمینه سرمایه گذاری نیز آماده می شد، یعنی علاوه بر نیازهای جاری كشور، نیازهایی هم برای سرمایه گذاری وجود داشت، چراكه كشور قرار بود در مسیر توسعه و سازندگی هم قرار بگیرد.

مثلاً در آن دوران، كشور سالانه به 200 هزار تن انواع لاستیك خودرو و ماشین نیاز داشت و كل تولید داخلی هم به 70 هزار تن می رسید و مابقی باید وارد می شد تا نیاز كشور بالانس شود. از دیگر سو، در آن وضعیت تنگنای منابع، قرار بود برای ایجاد كارخانه لاستیك سازی هم سرمایه گذاری شود. در آن دوران برای تحقق این امر، از مجموع واردات لاستیك كشور حدود 80 هزار تن كم كردیم و منابع رها شده از این محل را برای ساخت و توسعه 10 كارخانه لاستیك سازی اختصاص دادیم.

دولت سازندگی، برای سرمایه گذاری، توسعه و سازندگی كشور یا باید پس انداز می داشت كه نداشت، یا باید استقراض می كرد كه قرار نبود استقراض كند و یا باید از محل كم كردن واردات كار را پیش می برد كه برد. در حقیقت در این شرایط، كشور با تامین دو سوم یا نصف نیاز موجود اداره می شد تا برای توسعه وسازندگی كشور هم مهلتی باشد؛ زمینه سازی برای همه طرح های مختلف دوره سازندگی، از 40 سدی كه ساخته شد تا راه ها، نیروگاه ها، صنایع پتروشیمی و دیگر سرمایه گذاری ها همگی از محل كم كردن واردات بود.

حقیقتا اداره كشور با تامین نیمی از نیاز كشور و هدایت منابع به سمت سرمایه گذاری های توسعه ای كار سختی بود، در  این شرایط تورم هم ایجاد می شد ضمن اینكه انتظارات مردم هم بود و از آن سو، سرمایه گذاری های آتی هم مطرح بود.

رئیس دولت سازندگی، دوران سختی را مدیریت كرد. از بارزترین خصوصیات آیت الله هاشمی رفسنجانی این بود كه هم در حوزه های نظری مسلط بود و الگو و مدل داشت و هم در حوزه اجرا و مدیریت یعنی این طور نبود كه در حوزه های اجرایی مع الفارق باشد؛ روحیه واگذاری كارها به مردم را هم داشت. او عمیقا معتقد بود كه كارها باید در دست مردم باشد مگر جایی كه مردم نتوانند یا امكان حضور آنها نباشد یا حوزه استراتژیك باشد و نیازمند اقدام و حضور دولت.

مرحوم آیت الله هاشمی، در طول هشت سال پربار دوران ریاست جمهوری، در شئون مختلف اقتصادی داخل شد و به تنظیم امور پرداخت. بعد از آن در پست ریاست مجلس در حوزه قوانین مربوط به اقتصاد، هوای این حوزه را داشت و از آن به بعد نیز از زاویه تشخیص مصلحت نظام نظاره گر اقتصاد بود.

اگر به كل دوره حضور آیت الله رفسنجانی در سیاست گذاری كشور نگاه كنید، او همیشه به تناسب اقتضائات زمانی و مكانی و با توجه به امكانات كشور چه در حوزه نظر و چه در حوزه مدیریت و اجرا یك نگاه ویژه عملیاتی به اقتصاد داشت. مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی، در اقتصاد استعداد داشت، در تصمیم گیری، استوار و در حوزه اجرا، مسلط و مرد اقدام و عمل بود.

وزیر بازرگانی دولت سازندگی