جامعه میزبان و توسعه گردشگری؛ اثرات و روابط

آثار صنعت گردشگری و توسعه آن بر زمینه‌های فرهنگی- اجتماعی را از جوانب و زوایای گوناگون می‌توان بررسی کرد. یکی از جوانب، تحلیل آثار گردشگری بر فرد گردشگر و جامعه پذیرنده‌ وی است. این موضوع به‌خصوص از دهه‌ 80 میلادی که بحث پایداری در ابعاد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی مطرح شد اهمیت یافت. به دنبال آن در حوزه پایداری اجتماعی، مفهوم ظرفیت قابل تحمل اجتماعی مطرح شد.ظرفیت قابل تحمل اجتماعی یک مقصد گردشگری، ظرفیت و توانایی آن مکان در جذب گردشگر است، بیش از آنکه پیامدها و تأثیرات منفی این حضور توسط ساکنین محلی آن جامعه احساس شود و آنان دیگر تمایلی به حضور گردشگران نشان ندهند؛ مفهومی که شاخص‌ترین و کاربردی‌ترین روش ارزیابی آن  «سنجش نگرش ساکنین محلی نسبت به گردشگری و پیامدهای آن در سطح جامعه میزبان» به شمار می‌آید.

گردشگری اساسا صنعتی منبع‌محور و انسان‌محور است و به جاذبه‌ها و خدمات وابسته است، اما توسعه موفقیت‌آمیز آن در گرو استقبال جامعه میزبان و مهمان‌نوازی از طرف آنهاست. درک اهمیت هزینه‌های اجتماعی گردشگری توسط برنامه‌ریزان، می‌تواند هم از لحاظ اقتصادی و هم از جنبه‌های اجتماعی بسیار مهم باشد، چراکه عدم خوشنودی حتی تعداد اندکی از جامعه میزبان از ورود گردشگران ممکن است باعث ایجاد تعارض و در نتیجه کاهش جذابیت مقصد و بروز ناهماهنگی‌هایی در درون جامعه شود یا در نهایت زمینه‌ساز حذف کامل گردشگری از صحنه اجتماعی مقصد شود.

اگر نگرش جامعه میزبان این‌گونه باشد که توسعه گردشگری موجبات سستی نظام باورها و اعتقادات محلی را فراهم می‌کند و سبک زندگی را تغییر می‌دهد، کیفیت تعاملات افراد محلی و گردشگران دچار تنزل می‌شود. بررسی این موضوع به‌ویژه در جوامع کمتر توسعه‌یافته و در حال توسعه مانند ایران ضرورت بیشتری دارد. گاهی در برخی از جوامع که اعتقادات مذهبی نیز حاکمیت عمیقی بر مناسبات اجتماعی دارد، تلقی مردم و رهبران جامعه از ورود گردشگران، به مثابه  «اسب تروا» است که ماموریت دارد از درون فروپاشی جامعه را منجر شود و به همین دلیل در تقبیح این پدیده می‌گویند  «از گردشگران حتی اگر هدیه بیاورند هم می‌ترسیم».

این دیدگاه به خوبی این نکته را روشن می‌کند که چرا باید جامعه محلی را به‌عنوان صحنه گردان اصلی مقصد درنظر گرفت و آنها را به‌عنوان عنصر اساسی توسعه گردشگری دانست و به چه علت همراهی مردم و رهبران محلی در فرآیند توسعه امری ضروری به شمار می‌آید. علاوه براین، بررسی نگرش جامعه محلی در خصوص گردشگری، چشم‌انداز آتی و سمت و سوی توسعه آن را برای مدیران و سیاست‌گذاران گردشگری بیش از گذشته روشن خواهد ساخت تا چنانچه معضل یا مشکلی نیز وجود دارد اقدامات اصلاحی صورت گیرد.

نکته مهم در بررسی اثرات گردشگری توجه به تمام متغیرها و عواملی چون نوع گردشگر، میزان و تفاوت کمی جمعیت میزبان و گردشگر، نگرش‌های گردشگران و میزبانان نسبت به یکدیگر، نوع تعامل بین گردشگران و میزبان، تفاوت فرهنگی بین گردشگر و میزبان، بافت فرهنگی و اجتماعی دو طرف، موقعیت اقتصادی نسبی میزبان و میهمان، نوع سوژه مورد علاقه گردشگران، میزان ماندگاری در محل و. . . است که میزان و کیفیت اثرگذاری را مشخص می‌کند. در نهایت اینکه همراه ساختن جامعه میزبان با روند توسعه گردشگری یک شناسه ورود دارد که «مشارکت» است و یک رمز عبور دارد که «احترام» است. انتخاب این راهبرد کلید رونق گردشگری را در مقصد به همراه خواهد داشت.

کارشناس ارشد مدیریت گردشگری