به جای شوخی و خجالت توالت بسازید

«حقیقتی درباره دستشویی رفتن: ما آن را غلط انجام می‌دهیم» این تیتر را روزنامه انگلیسی گاردین برای گزارشی برگزیده که در آن توالت‌های چمباتمه‌ای (squat) را با توالت‌های صندلی‌مانند (seat) مقایسه کرده است؛ توالت‌هایی که ما آنها را به ترتیب «توالت ایرانی» و «توالت فرنگی» می‌نامیم. گاردین در این گزارش به نقل از پرفروش‌ترین کتاب جولیا اندرز (Giulia Enders) که یک میکروبیولوژیست آلمانی است، می‌نویسد که بررسی‌های علمی نشان داده تنها راه درست و بی‌ضرر همان شیوه استفاده از توالت چمباتمه‌ای است و بقیه شیوه‌ها و حالت‌ها برای مجاری مشکل‌ساز است و کمترین میزان بیماری از این دست بین بیش از یک میلیارد انسانی مشاهده شده که از توالت‌های چمباتمه‌ای استفاده می‌کنند.

شاید به نظر خوانندگان این نوشته قدری عجیب بیاید اما این یافته علاوه بر اهمیت پزشکی واجد ارزش‌هایی در سبک زندگی و حتی اهمیت تاریخی است. چندی پیش خانم پروفسور هایده لاله که دکترای باستان‌شناسی از دانشگاه سوربن فرانسه دارد و تخصص‌اش دوره اسلامی است، در یک گپ خودمانی گلایه می‌کرد از دانشجویانی که بدیهی‌ترین ضروریات شناخت زندگی گذشتگان را رها کرده‌اند و مقالات و پایان‌نامه‌های‌شان را در دام موضوع‌های پرزرق و برق و بی‌حاصل می‌اندازند. او مثالی زد و گفت که ما شبکه‌های فاضلاب را در شهرهای پیش از تاریخ، باستانی و دوران اسلامی پیدا می‌کنیم اما دانشجوها ابا دارند از اینکه درباره دستشویی در دوره‌های گذشته پژوهش کنند.

این ضعف البته فقط یک ضعف آکادمیک نیست و مظاهر قابل توجهی را هم به دنبال داشته است. امروز به گردشگران خارجی پیش از سفر به سرزمینی که سیستم‌های فاضلاب آن از پس هزاران سال باقی است، توصیه می‌شود که در جاده‌های ایران قرص‌هایی مصرف کنید که مدتی طولانی شما را از سرویس بهداشتی بی‌نیاز کند. یکی از رییسان گذشته میراث‌فرهنگی در این‌باره گفته بود: شرایط تا حدی نامطلوب است که گاهی راهنمایان تور به محض پیدا کردن سرویس بهداشتی در یک قهوه خانه قدیمی بین راهی زودتر از گردشگر خارجی به سرویس بهداشتی می‌روند و آنجا را نظافت می‌کنند. در تایلند اما به تازگی راه‌حلی دیگر به کار بسته شده است. وزارتخانه‌های گردشگری، بهداشت و ورزش در کلانشهر بانکوک، پس از نظرسنجی از گردشگران نسبت به تمیزی و بهداشت توالت‌ها به‌عنوان اولویت ارتقای گردشگری در این کشور، کمپین توالت تمیز را با همکاری آژانس‌های گردشگری برگزار کرده‌اند.

این کمپین که از اول آوریل 2015 (هفته دوم فروردین 94) آغاز شده، براساس نظرسنجی‌های صورت گرفته در تایلند طراحی شده که پیش‌تر از سوی وزارت بهداشت تایلند صورت گرفته بود. در این نظرسنجی وزارت بهداشت تایلند، تقاضای دسترسی به توالت تمیز در مراکز گردشگری در صدر درخواست‌ها بوده و بهداشت و نظافت توالت در پمپ‌بنزین‌ها و پایانه‌های مسافربری در درجه‌های بعدی اولویت قرار گرفته‌اند. ارتقای نظافت و بهداشت در توالت‌ها و مکان‌های عمومی، موسسه‌های آموزشی، سازمان‌های دولتی، بیمارستان‌ها و معبدها، پمپ بنزین‌ها، پارک‌ها، مراکز خرید و تفریح و دیگر مقاصد گردشگری مانند رستوران‌ها، بازارها و پایانه‌های مسافربری و همچنین توالت‌های بین جاده‌ای همگی از مواردی هستند که در کمپین بهداشتی سراسری تایلند موردنظر قرار گرفته‌اند.

براساس اطلاعات منتشر شده از سوی برگزارکنندگان این کمپین، استانداردهای ضروری در تعیین یک توالت کامل و بهداشتی شامل برخورداری از امکانات کامل و منظم عبارتند از برخورداری از نور کافی، نبود هرگونه بوی بد و اشیای زائد، در دسترس بودن امکانات بهداشتی و نیز جدایی توالت‌های آقایان و بانوان. در بررسی‌های بیشتر روشن شده است که عواملی چون شلنگ آبپاش، کف توالت‌ها، دسته یا ظرف‌های آب، تکمه یا فلکه‌های شیرآب و نیز صندلی توالت‌ها به ترتیب از مهم‌ترین عوامل انتشار بیماری‌های واگیر هستند‌. این کمپین که بر سه معیار اصلی و اولیه پاکیزگی، دسترسی و ایمنی برپا شده است، با هدف ساماندهی شرایط بهداشت عمومی همزمان با برگزاری فستیوال و مراسم جشن سال نو تایلندی است که به مدت پنج روز برگزار می‌شود و پیش‌بینی شده است که 3 میلیون گردشگر را به خود جذب کند. وزیر گردشگری تایلند ابراز امیدواری کرده است که این کمپین بتواند سبب افزایش میزان رضایت و راحتی گردشگران و نیز کمک به افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت و روش‌های بهداشت و پاکیزگی به‌عنوان مهم‌ترین اقدام در پیشگیری و کنترل بیماری‌های واگیر در میان عموم مردم تایلند و گردشگران شود. 

به دست آوردن این مولفه مهم در رضایت گردشگران داخلی و خارجی برای دولت و البته بخش‌خصوصی خرج چندانی ندارد و با تدبیر و تفاهم بین مراکز صنعتی حاشیه جاده ممکن می‌شود. به این ترتیب که هر کدام مکلف شوند با ساخت یک واحد بهداشتی بین راهی و مدیریت آن، با عوایدی چون تخفیف‌های مالیاتی و مانند آن تحسین شوند و به جای به شوخی کشاندن موضوع مهم دستشویی، هم آبروی یک کشور را در برابر گردشگران خارجی بخرند و هم بهداشت و پاکیزگی را برای گردشگران ایرانی تامین کنند.

* کارشناس ارشد حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی