امکان صرفه‌جویی 800‌میلیارد تومانی در خوراک مرغ

حیوان نیز مانند انسان برای ادامه زندگی احتیاج به مواد‌غذایی دارد. این موضوع درباره حیوانات پرورشی که غذای جامعه را فراهم می‌کنند، بسیار حساس و بااهمیت است. به‌ازای هر مقدار خوراکی که پرنده، دام یا ماهی در طول روز مصرف می‌کند، هزینه‌ای از صاحب واحد مربوطه کسر می‌شود. بنابراین بخش بزرگی از هزینه‌های جاری در بخش دامپروری، مرغداری و شیلات به تغذیه ربط پیدا می‌کند. به همین دلیل مبحثی در علم تغذیه دام با عنوان «ضریب تبدیل موادغذایی» مطرح است که به راندمان تولید و میزان بهره‌وری برمی‌گردد. می‌توان آن را میزان تولید به ازای مقدار مصرف خوراک، تعریف کرد.

به عبارتی این علم، درباره وزن غذایی که مصرف می‌شود و مقایسه آن با میزان تولید حیوان، کنکاش می‌کند. به‌عنوان مثال، وقتی گفته می‌شود ضریب تبدیل نوعی از ماهی، یک است، یعنی به ازای هر کیلوگرم خوراک، یک کیلوگرم گوشت تولید می‌کند. هر چه عدد ضریب تبدیل کمتر باشد، بهره‌وری بالا می‌رود. بنابراین هرچه این عدد کاهش یابد، میزان راندمان تولید سیر صعودی خواهد گرفت.

کارشناسان بر این باورند که توسعه افقی در تولیدات کشاورزی منسوخ شده و توسعه عمودی در بخش کشاورزی (ارتقای راندمان یا بهره‌وری تولیدات کشاورزی) راهکاری کلیدی در مدیریت امنیت غذایی در تمام دنیاست. در این خصوص رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان ایران معتقد است یکی از مهم‌ترین حلقه‌های زنجیره تولید محصولات دامی، استفاده از خوراک آماده تولیدی توسط کارخانجات تولید‌کننده خوراک دام، طیور و آبزیان و صنایع وابسته به آن (کارخانجات پودرماهی، دی‌کلسیم فسفات، مکمل‌سازی و...) است. به گفته مجید موافق قدیری، هم‌اکنون در دنیا حدود یک هزار‌میلیارد تن انواع متنوع خوراک دام، طیور و آبزیان صنعتی در سال تولید و مصرف می‌شود و سهم بالفعل ایران در حال حاضر بالغ بر 8‌میلیون تن به ارزش بیش از 9هزار‌میلیارد تومان و ظرفیت اسمی حدود 18‌میلیون تن با تعداد570  واحد تولیدی است. 

وی در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» عنوان می‌کند: مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین نقش صنایع خوراک دام ، طیور و آبزیان، فرآوری مواد خوراکی به منظور افزایش بهره‌وری مصرف غلات، دانه‌های روغنی و دیگر محصولات و پسماندهای زراعی در تولید محصولات دامی به‌شمار می‌رود. با توجه به گفته‌های این کارشناس، چنانچه میانگین ضریب تبدیل خوراک به گوشت مرغ در کشور 0/25 واحد کاهش یابد و از 2/5 به 2/25 برسد، حدود 500هزار تن صرفه‌جویی فقط در مصرف خوراک طیورگوشتی به ارزش اقتصادی 800‌میلیارد تومان خواهیم داشت. به بیان دیگر هزینه کم‌توجهی به ضریب تبدیل در واحدهای تولیدی مرغ 800‌میلیارد تومان در سال است.

موافق قدیری می‌افزاید: ارزش اقتصادی این صرفه‌جویی در خوراک دام (کنسانتره دامی) نیز حدود هزارمیلیارد تومان است که با مصرف خوراک دام و طیور صنعتی در مزارع پرورش جمعا حدود 1500‌میلیارد تومان ارزش افزوده ناشی از بهره‌وری در کشور به وجود می‌آید. رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان با بیان اینکه ارزش کل خوراک دام، طیور و آبزیان تولیدی در جهان 500‌میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود، می‌گوید: در ایران افزایش تولید و مصرف خوراک طیور گوشتی از 300هزار تن در سال1380 به بیش از 3‌میلیون تن در سال 93 رسیده که این بیانگر ارزش افزوده و بهره‌وری بالای این نوع خوراک در واحدهای پرورشی مرغ گوشتی است.

بنابراین به نظر می‌رسد روز به روز اهمیت جیره غذایی در سالن‌ها، بهاربندها و استخرهای پرورشی افزایش یافته و سود یا زیان اقتصادی پرورش‌دهندگان در این موضوع نهفته است. خالی از لطف نیست اگر نگاهی بر چگونگی افزایش ضریب تبدیل موادغذایی در بخش‌های مختلف بیندازیم.

با فرهنگسازی، ‌درصد ضریب تبدیل طیور بالا می‌رود

امیررضا بیدگلی، نایب رئیس انجمن صنفی واردکنندگان داروهای دامپزشکی

با اینکه مسئولان و کارشناسان غذایی، بر مصرف مرغ سایز (کمتر از 1300گرم) تاکید دارند اما هنوز فرهنگ آن بین مردم نهادینه نشده است. البته ریشه این موضوع به حدود 20 سال پیش بر‌می‌گردد؛ یعنی درست زمانی که سرانه مصرف پایین بود و آمادگی لازم برای فرهنگسازی وجود داشت. در آن زمان به مرغ زیر 800گرم اجازه ورود به کشتارگاه را نمی‌دادند و وزن کم برای این محصول قابل قبول نبود. در عین حال، تعداد مرغداری‌ها به اندازه امروز نمی‌رسید و بازار کشش افزایش تولید را نداشت. بنابراین مرغدارها مجبور بودند نسبت به شرایط عرضه و تقاضا محصول‌شان را به کشتارگاه بفرستند و این به افزایش وزن مرغ کمک می‌کرد. زیرا تعداد روزهای نگهداری در سالن‌ها بیشتر از حد استاندارد می‌شد. از اینها گذشته به دلیل تعداد محدود جوجه‌ریزی‌ها در سالن‌های پرورشی، مرغدارها برای جبران این کمبود و افزایش سود، تمایل داشتند مرغ سنگین‌تری به بازار عرضه کنند. مجموع این عوامل باعث شد مرغ بازار پسند به وزن بالای دوکیلوگرم و حتی سه کیلوگرم برسد.

اما امروز شرایط به کلی متفاوت است. میزان سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه احداث مرغداری به‌شدت افزایش یافت و به تناسب افزایش جمعیت، مصرف این محصول نیز در میان مردم بالا رفت. حال که توانایی تولید مرغ سایز در سالن‌ها وجود دارد، مصرف‌کننده آمادگی لازم را نداشته و نمی‌توان یک شبه فرهنگ غذایی او عوض شود. اما این موضوع، ارتباط تنگاتنگی با مسئله ضریب تبدیل دارد. به عبارتی، به ازای هر روزی که مرغ در روزهای پایان دوره در سالن نگهداری می‌شود، حداقل 150تومان برای مرغدار هزینه برمی‌دارد. علاوه بر آن به طور تقریبی، در سن بالا به میزان 5درصد به تلفات افزوده می‌شود. همچنین هر پرنده فضایی را اشغال می‌کند که جز ضرر برای صاحب مرغداری چیزی ندارد. این مبلغ در تعداد بالا بسیار مهم است و می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری را در بلندمدت برای سرمایه‌گذار داشته باشد. یکی از دلایلی که امروزه مرغدارها را با ضرر و زیان مواجه کرده، همین موضوع است.

از طرف دیگر از آنجا که عمده خوراک طیور (ذرت و سویا) وارداتی است، هر ساله هزینه‌های هنگفتی برای ورود این مواد به داخل کشور مصرف می‌شود. بنابراین تمام این عوامل، به‌صورت زنجیروار به هم متصل است و به طور میانگین با نهادینه شدن فرهنگ درست تغذیه‌ای جامعه در ارتباط با مصرف مرغ، حداقل 10درصد از واردات خوراک و مواد اولیه غذای طیور کاهش خواهد یافت. این یعنی صرفه‌جویی میلیاردی.

به طور کلی صرف نظر از عدد و رقم اگر صاحبان کسب‌وکار بتوانند دوره پرورش را از شش تا هفت هفته به پنج هفته کاهش دهند، گامی بسیار بزرگ در جهت اقتصادی کردن تولید برداشته‌اند. زیرا وقتی طول دوره از حد استاندارد تجاوز می‌کند، خوراکی که پرنده مصرف می‌کند بیشتر صرف تولید انرژی و نگهداری آن می‌شود و تاثیر بسیار کمی بر افزایش وزن دارد. به عبارتی ساده‌تر، مضرات نگهداری بیش از حد طیور در سالن‌ها به خاطر اتلاف انرژی خوراک و هزینه‌هایی که از این بابت هدر می‌رود، بسیار بیشتر از مزایای آن است. بنابراین اگر بتوان بازار را به سمتی برد که مشتریان به مصرف مرغ سایز رو بیاورند، بیشترین ‌درصد ضریب تبدیل خوراک در سالن‌ها اتفاق می‌افتد و مقدار بیشتری از غذا به محصول تبدیل خواهد شد.

***

بیش از 70درصد از هزینه‌های دامداری مربوط به تغذیه است

تورج صارمی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه و جایگاه دام وزارت جهادکشاورزی

تامین خوراک دام و طیور در حال حاضر به دلیل محدودیت‌های تامین آب و زمین‌های قابل کشت در کشور بسیار حائز اهمیت است. در سال 1393 برای تولید حدود13‌میلیون تن انواع محصولات دام و طیور بالغ بر 71‌میلیون تن انواع نهاده‌های خوراکی و علوفه در کشور مصرف شده است.

این در حالی است که با توجه به مصرف حجم قابل توجهی از علوفه و منابع خوراکی که سالانه جهت تغذیه انواع دام و طیور مصرف می‌شود، هزینه‌های سرسام‌آوری نیز به واحدهای تولیدی تحمیل می‌شود که لازم است جهت کاهش آنها فکری اساسی کرد. برآوردها نشان می‌دهند که بیش از 70درصد هزینه‌های تولید در واحدهای پرورش دام و طیور به خوراک وابسته است. بنابراین یکی از روش‌هایی که در حال حاضر سبب کاهش هرینه‌های تولید خواهد شد بهبود ضریب تبدیل خوراک بوده که می‌تواند ضمن کاهش قیمت تمام شده محصول، به افزایش بهره‌وری در واحد تولیدی و در نهایت استمرار تولید و اشتغال پایدار بینجامد.

تمام تلاش مدیر یک دامداری تولید بیشتر در‌ازای هزینه کمتر است. این یعنی اقتصادی کردن فعالیت‌های کسب‌وکاری که در تمام بخش‌ها می‌تواند مفید باشد. حال دامدار برای اجرای این هدف و بهبود ضریب تبدیل و به‌عبارتی افزایش بهره‌وری، راهکارهای مختلفی را پیش رو دارد که رعایت آنها می‌تواند هزینه‌هایش را کاهش داده و تولیدی به صرفه‌تر داشته باشد. از مهم‌ترین اقداماتی که دامدار می‌تواند انجام دهد در وهله اول دقت در کیفیت خوراک تهیه شده است. سالانه به دلیل عدم رعایت دقت لازم درکیفیت خوراک خریداری شده مقادیر قابل‌توجهی از خوراک به‌عنوان ضایعات هدر رفته که این موضوع می‌تواند ضریب تبدیل خوراک را تحت‌تاثیر قرار داده و در صورت مصرف خوراک با کیفیت پایین سلامت دام و همچنین سلامت مصرف‌کننده را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در این خصوص تامین اقلام خوراکی از مناطق نزدیک به محل استقرار دامداری می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل، نظارت و کنترل بیشتر دامدار بر کیفیت خوراک خریداری شده را تامین کند.

استفاده از مشاوران و متخصصان تغذیه و به‌کار‌گیری مدیران فنی در واحدهای تولیدی، یکی دیگر از اقدامات اساسی است که می‌تواند در بهبود مدیریت تغذیه دام و کاهش هزینه موثر باشد. حضور مستمر مدیر فنی در دامداری جهت رصد وضعیت تولید و مدیریت تغذیه می‌تواند سبب اقتصادی شدن تولید و همچنین ارتقای کمی و کیفی تولید شده و به نظر می‌رسد دامداران باید جهت تحقق اهداف مذکور با حساسیت بیشتری در راستای به‌کار‌گیری مدیران فنی در واحدهای تولیدی اقدام کنند.

در سال‌های اخیر طرح‌های تحقیقاتی متعددی برای استفاده از بقایای زراعی، باغی و صنعتی به‌عنوان خوراک‌های جایگزین در دامداری‌ها توسط موسسه تحقیقاتی علوم دامی کشور انجام شده که به نتایج مطلوبی نیز رسیده است. در این خصوص استفاده از نتایج طرح‌های تحقیقاتی و اجرا در واحد‌های تولیدی به دلیل هزینه پایین بقایای مصرفی می‌تواند سبب ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه تولید شود. لازم به ذکر است سالانه بالغ بر 19‌میلیون تن بقایای زراعی و حدود 5‌میلیون تن بقایای صنعتی در کارخانجات تولید می‌شود که به طور مناسب از آنها در تغذیه دام بهره نمی‌برند. در سال جاری استفاده از بقایای پسته در استان‌های سمنان، یزد و کرمان همچنین امکان استفاده از سرشاخه‌های باقیمانده در مزارع نیشکر در تغذیه دام در استان خوزستان در حال پیگیری و اجرا است که انتظار می‌رود با استفاده از این بقایا در تغذیه دام روستایی و عشایری ضمن کاهش فشار بر منابع تامین علوفه نتایج مثبتی در افزایش راندمان تولید فراهم شود. توضیح اینکه سالانه حدود 500‌هزار تن بقایای پسته و حدود 2‌میلیون تن بقایای نیشکر در کشور تولید می‌شود که قسمت عمده این بقایا به دلیل عدم استفاده مناسب در تغذیه انواع دام در قالب ضایعات هدر می‌رود.

به طور کلی از مهم‌ترین برنامه‌های دفتر بهبود تغذیه و جایگاه معاونت امور تولیدات دامی می‌توان به اجرایی کردن طرح‌های تدوین شده در دفتر با همکاری موسسات تحقیقاتی، سازمان‌ها و دستگاه‌های مرتبط شامل طرح بهبود راندمان خوراک با استفاده بهینه از بقایای کشاورزی و صنعتی، طرح بهبود مدیریت تغذیه دام عشایر و استفاده از خوراک‌های کمتر رایج در تغذیه دام و طیور، همچنین بهبود ضریب تبدیل در واحد‌های تولیدی دام و طیور با هدف افزایش بهره‌وری و بهبود ضریب تبدیل و استفاده از پتانسیل‌های موجود برای کاهش هزینه‌های تولید و ضایعات در بخش اشاره کرد.

طرح امکان استفاده از علوفه جایگزین با نیاز آبی کم و مقاوم به شوری با اولویت استفاده از علوفه سورگوم، ارزن، خلر تدوین شده که با اجرای این طرح و با توجه به کاهش نزولات آسمانی در چند سال گذشته امکان استفاده از علوفه‌های با نیاز آبی کم و جایگزینی با علوفه‌های آبدوست مثل ذرت علوفه‌ای و... در تغذیه دام فراهم می‌شود.

***

مدیریت صحیح در آبزیان، یعنی بهبود ضریب تبدیل

حسن آقازاده، رئیس اتحادیه شرکت‌های تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی کشور

مسئله ضریب تبدیل و بهبود آن، معمولا در تغذیه حیوانات حلال گوشت، یکی از بحث‌های اصلی و مهم است. در دام یا طیور، به طور کلی می‌توان میزان مصرف خوراک را بررسی کرد. زیرا جیره‌ای که برای آنها ریخته می‌شود، کاملا مشخص و مقدار مصرف آن نیز قابل اندازه‌گیری است؛ اما این موضوع برای آبزیان، کمی مشکل و دردسر ساز است. به این دلیل که غذای ماهی در آب ریخته می‌شود و تقریبا نمی‌توان مقدار مصرف آن را دقیق محاسبه کرد، زیرا بخشی از این خوراک، به عمق آب رفته و ماهی آنها را نمی‌بیند. این در حالی است که همین پرتی‌ها به خوراکی اضافه می‌شود که توسط حیوان به مصرف می‌رسد. اما با این حال، به‌صورت تقریبی می‌توان گفت در ماهیان گرمابی، میزان ضریب تبدیل بین یک تا 5/1 است. البته این عدد در ماهیان سردابی، وضعیت بهتری داشته و در برخی موارد کمتر از یک گزارش شده است. به هر ترتیب، می‌توان میانگین ضریب تبدیل در آبزیان را بین 8/1 تا دو عنوان کرد.

در پرورش ماهی، موضوع بهبود ضریب تبدیل تنها به غذا مربوط نمی‌شود و مسئله خوراک، یکی از آیتم‌هاست. به عبارتی بحث مدیریت مزرعه در این بخش حرف اول را می‌زند. پرورش‌دهنده باید آشنایی کامل از محیط و آنالیز آب آنجا داشته باشد. به‌عنوان مثال، هرگونه فاصله از حد استاندارد PH آب، می‌تواند در امر کاهش بهره‌وری و در نهایت، افزایش عدد ضریب تبدیل، موثر باشد. یا اگر دمای آب در پرورش ماهیان سردآبی از 19درجه سانتی‌گراد بالاتر باشد، مقدار قابل توجهی از خوراک، پرت خواهد شد و حیوان قادر به استفاده بهینه از مواد‌غذایی نیست.

گذشته از اینها چند سالی است که بحث استخرهای دومنظوره در واحدهای تولیدی رونق گرفته و تعدادی از علاقه‌مندان به این روش گرایش پیدا کرده‌اند. این در نوع خود بسیار عالی است اما باید توجه داشت که اگر مدیریت صحیح و قابل‌قبولی برای اداره آن وجود نداشته باشد، راه به جایی نخواهد برد و نه تنها بهره‌وری از خوراک به حداقل می‌رسد، بلکه تلفات ماهی نیز بالا می‌رود.

بنابراین اگر هدف بهبود ضریب تبدیل آبزیان باشد، به ناچار باید ابتدا وارد بحث‌های تخصصی شد و نیازهای ماهی را شناخت. به نظر می‌رسد اگر صاحبان استخرها آموزش کافی دیده و در انتخاب خوراک، نهایت دقت را داشته باشند، می‌توانند در این امر موفق بوده و ضریب تبدیل را بهبود دهند. برخی فکر می‌کنند هر جا آب وجود داشته باشد، می‌توان در آن انواع ماهی را پرورش داد. در حالی که چنین باوری ناشی از عدم اطلاع کافی از ملزومات این کسب وکار است. کسانی هستند که بی‌محابا در این راستا سرمایه‌گذاری کرده اما پس از مدتی به خاطر عدم توانایی در بهره‌وری و اخذ نتیجه مناسب از پرورش، ورشکست می‌شوند. در این بین، شاید میلیون‌ها تومان برای خرید خوراک هزینه شده بدون اینکه سود قابل قبولی دست تولیدکننده را بگیرد. چنین مواردی در اصل به دلیل بی‌توجهی به مسائل مدیریتی ناشی می‌شود و همین موضوع در نهایت، عدد ضریب تبدیل را بالا می‌برد. بنابراین کار به جایی می‌رسد که هزینه‌های تولیدکننده، بیشتر از سود شده و به ناچار به بن‌بست می‌خورد.