گفت وگوی «فرصت امروز» با احمد میری آشتیانی، هنرمند سفال و سرامیک و صادر کننده برتر صنایع دستی / اصالت خاک و هنر شرق

صنایع دستی از مهم ترین و ارزشمندترین میراث های ماندگار بشری هستند. این اقلام دست ساز که ردی از خاطره های دور را با خود یدک می کشند، بخشی از پیشینه کهن ملت ها را برای مردمان معاصر تداعی می کنند. این سازه های کوچک و بزرگ و گاه رنگارنگ، قسمتی از حال و هوای گذشتگان است که در روزگار سلطه ماشین و ابزار برای دم کوتاهی هم که شده ما را با خاطرات قدیم مانوس سازد.

هنر سفالگری و ساخت سرامیک از قدیمی ترین دست ساخته های انسان است که در ابتدا به صورت ظروف ساده و نه چندان ظریف برای استفاده و خوردن موادغذایی و حمل و نقل آن مورد استفاده قرار می گرفته است. این فعالیت در طول تاریخ دامنه دار بوده و تا به امروز هم ادامه داشته و تعداد زیادی از هنرمندان کشورمان به این هنر مبادرت ورزیده اند.

استاد احمد میری آشتیانی یکی از این هنرمندانی است که با توسل به اصالت فرهنگ کهن توانسته در این حوزه بسیار موفق باشد.

آشتیانی متولد 1345 تهران و ساکن کرج است. 17 سال است که به صورت حرفه ای این کار را دنبال می کند. این کار را از همسرش آموخته و الان دو کارگاه تولید صنایع دستی سفال و سرامیک را به همراه شریکش اداره می کند. گفت وگوی «فرصت امروز» با این هنرمند را بخوانید.

استاد آشتیانی در مورد کار سفال و کاربردش در زندگی انسان  می گوید: سفال یکی از نخستین محصولات دست سازی است که انسان موفق شده آن را درست کند. سفال خاصیت ماندگاری زیادی دارد و بسیاری از کشفیات دنیای قدیم مربوط به سفال و متعلقات آن است. در کنار سفال سرامیک قرار دارد که به نوعی از یک خانواده هستند.

سفال از سرامیک عام تر است و سفال، نوعی سرامیک به حساب می آید. به هر شیئی از جنس رس که حرارت ببیند و بر اثر این حرارت تغییر ماهیت بدهد، سرامیک در زیباسازی، ایجاد طرح و نقش دیوار و بناها و تزیین بصری نماها کاربرد دارد در حالی که سفالگری عمدتا به ساخت اشیا و ظروف از گل رس اشاره دارد. به خاطر دسترسی فراوان انسان های نخستین به خاک رس و سهولت تهیه وسایل پخت وپز بیشتر وسایل کشف شده را این اقلام تشکیل می دهند.

وی در مورد تنوع این کشفیات می افزاید: نمونه های زیادی از این ساخته های دستی وجود دارد که نشان می دهد هر چیزی که قابلیت ساخته شدن داشته، درست شده است.

شروع کار

استاد آشتیانی در مورد شروع کارش می گوید: کار اصلی را همسرم خانم فاطمه چیت ساز انجام داده که به نوعی باعث و بانی این کار شد. شروع کار ما در یک اتاق 9 متری بود که در سه، چهار متر از این فضا هم کوره و ابزار جاگیر شد. ابتدای کار خیلی آهسته و پیوسته حرکت کردیم و به اصطلاح بالا و پایین زیادی را تجربه کردیم. به مرور تجربه و مهارت مان بیشتر شد و کیفیت کاری مان بالا رفت. همینطور به مرور پیش رفتیم تا توانستیم پیشرفت خوبی در کارمان داشته باشیم و در یک برهه بیشترین صادرات را داشته باشیم.

کار حرفه ای

این استادکار سفالگر در مورد فعالیتش در این حوزه می گوید: همانطور که گفتم به اتفاق همکارم کارها را سامان می دهیم. ایشان طراحی می کنند و بیشتر کار اجرایی با من است. بیش از 200 قلم وسیله ریز و درشت در کارگاه می سازیم و عرضه می کنیم.

وی در مورد رسته های کاری و زیرشاخه های کارهای تولیدی می گوید: سفال و سرامیک در خیلی از کارهای ما استفاده می شود؛ در کارهای چوبی، فلزی، الیاف طبیعی. مثلا قطعه ای از سفال در تختخواب نصب شده یا طرحی سرامیکی روی بدنه کمد نقش بسته است. زیرشاخه ها بیشتر شامل نمونه های دکوری، مصرفی، فرهنگی و مذهبی می شود و بیشتر ساخته های ما الگو گرفته از فرهنگ ایرانی – اسلامی است.

آشتیانی در مورد نوآوری و خلاقیت در کارهای عرضه شده اش، می گوید: جایی که نوآوری نباشد، امکان کار وجود ندارد. به طور قطع در کارمان خلاقیت و نوآوری داشته ایم تا توانسته ایم به مدارج بالاتر برسیم. الان یک شهروند یا گردشگر خارجی وقتی ترکیبی از چوب، فلز و سفال را می بیند حظ می کند و اصلا باورش نمی شود که چنین چیزی کار دست باشد. صنایع دستی پیرو خط اصلی هنر سنتی است، اما نباید محدود به سنت ماند و جلوتر نرفت.

من مخالف برخی همکارانم هستم که خودشان را محدود به سنت صرف کرده اند. باید اثر نو و تازه ای به جهان ارائه بدهیم و بعد بگوییم این وسیله گذشته اش به این شکل بوده و حالا تغییر کرده و به فرم جدید درآمده است. در مقابل گروهی دیگر هستند که اگر فقط به کیفیت بپردازند کارشان درست است. این گزاره هم نادرست است چون نمی توان فقط به اتکای مبنای کیفی به تولید پرداخت. جان کلام اینکه اگر کیفیت با نوآوری و ابتکار همراه نشود، هر چیزی و هر کاری محکوم به نابودی است. در یکی از نمایشگاه ها یک میز ناهارخوری داشتیم که در آن تلفیق چوب، فلز، سفال و سرامیک به کار رفته بود و به معنای واقعی یک اثر هنری حجیم به حساب می آمد.

یک شهروند هلندی این را دیده بود و حسابی چشمش را گرفته بود و تعجب کرده بود که این چه کاری است که از سرامیک در آن استفاده شده است. من معتقدم باید به طبیعت کار حساس باشیم نه ظاهر آن. کار برای اجرا و تولید زیاد است و تازه خیلی هم عقب افتاده ایم ولی ما قصد داریم این محصولات کاربردی شده و وارد زندگی مردم شود و در عین حال اصالت داشته باشد.

عرضه و تولید

آشتیانی درباره میزان تولید می گوید: طبق مجوزی که برای ما صادر شده اجازه ساخت یک میلیون قطعه در سال را داریم ولی گاهی اوقات به 1/5 میلیون قطعه هم رسیده ایم. ما برای فعالیت و فروش یک گستره جغرافیایی وسیع تعریف کردیم و خودمان را محدود به چند شهر و استان نکردیم. هدف ما حضور در عرصه بین المللی بود که به این مهم دست یافتیم.

وی در مورد نمایشگاه ها و فعالیت هایی که در خارج از کشور داشته است، می افزاید: در اروپا حضور فعالی داشتیم و به بازار کشورهای ایتالیا، اتریش، فرانسه، آلمان و ترکیه ورود کردیم. با کشور انگستان هم به صورت پراکنده کار کردیم. همین شهریورماه گذشته (نهم سپتامبر) نمایشگاهی در هلند داشتیم.

آشتیانی حضور در جشنواره ها و نمایشگاه های بین المللی را به فال نیک می گیرد. با همین روش که مبتنی بر حضور مطمئن با شیب ملایم باشد آینده روشنی در انتظار صنایع دستی کشور خواهد بود. با اقداماتی که صورت گرفته کم کم وارد فاز جهانی می شویم و دنیا تازه ما را به عنوان عضو جدیدی از خانواده خود پذیرفته است.

استاد آشتیانی در مورد شیوه تولید می گوید: مدل کاری ما به همان سبک سنتی و دستی است. البته از تکنیک و ابزارآلات مدرن همسو با نوع فعالیت مان استفاده می کنیم.

مثلا تهیه دوغاب و کاه گل را با ماشین انجام می دهیم، یا الک کردن هم با دستگاه کار می شود ولی کار تولیدی و سازه ای که آخر کار پدید می آید، تماما کار دستی است. کار مکانیزه زمینه ساز و تکمیل کننده کار و نمونه اصلی است به طوری که به اصالت و کیفیت لطمه نزند.

وی درباره نحوه کارش اضافه می کند: تمام کارهای ما در دو کارگاهی که داریم انجام می شود. کارگاه ها در محمدشهر کرج واقع شده اند، یکی به متراژ 5هزار متر و دیگری 1800 متر. همه کارها از قبیل تهیه و الک کردن خاک، ریخته گری، تراش، برش، نصب، جوشکاری و. . . در این دو مکان انجام می شود.

در آینده ای نزدیک کارگاه سوم به متراژ 800 متر در همین حوالی راه اندازی خواهد شد. 15 نفر پرسنل ثابت و بیمه شده داریم و برخی نفرات هم موردی و پروژه ای با ما همکاری می کنند که با احتساب آنها به 27، 28 نفر می رسد. جدای اینها، دو مغازه در کرج داریم که ساخته های کارگاه را عرضه می کنند.

خارج از مرزها

از قرار معلوم وضعیت فروش و کاسبی برای آقای آشتیانی و همکارانش مناسب است، هرچند که ظرف سه، چهار سال اخیر افت داشته و رکود دامن آنها را هم گرفته است. استاد در این زمینه بیشتر توضیح می دهد: حجم زیادی از محصولات تولیدی ما صادر می شود. تا قبل از سال 2012 میلادی وضعیت خوب بود.

در این سال فعالیت های برون مرزی ما هم بیشتر شد و همزمان در این تاریخ دفتر ما در اتریش فعالیت خودش را شروع کرد، اما اتفاق بدی که افتاد مشکلات و تحریم های سیاسی بود که زیان بسیار سنگینی به ما زد. متاسفانه اثرات آن تاکنون ادامه دارد. مدت کوتاهی است که تلاش های ما نتیجه داده و کم کم به شرایط قبل باز می گردد. به طور متوسط میزان صادرات ما به خارج از کشور چیزی بین 300 تا 350هزار دلار در سال است. مقدار فروش داخلی هم به طور متوسط بین 80 تا 95میلیون تومان در سال است.

آشتیانی در مورد سلایق و پسند اتباع خارجی در مورد اقلام تولیدی می گوید: در خارج از کشور با دو گروه مواجه هستیم؛ گروه اول که تا اندازه ای با فرهنگ و هنر ایران آشنایی دارند و از هر چیزی که خوش شان بیاید می خرند. گروه دیگر تنوع رنگ را مدنظر قرار می دهند. ما برای هر دو گروه کالا برای عرضه داریم. مثلا اروپایی ها تمایل شان به رنگ سفید و سایر رنگ های روشن است،  برخلاف ما که رنگ های تیره و طرح های شلوغ را می پسندیم.

وی در مورد زمان مناسب برای عرضه ساخته های دستی می افزاید: خرداد و تیرماه بدترین زمان بازار است. از شهریورماه شرایط بهتر می شود. نزدیکی عید که بهترین زمان خریدوفروش است و تمایل زیادی از سوی مردم برای این کالاها دیده می شود.

***

سرمایه اولیه و قیمت ها

کار سفال و سرامیک ابزار و ادوات مختلفی دارد و از این حیث بسیار متنوع است. برخی از این وسایل دستی و سنتی هستند مانند مته ها، انواع اره، سمباده، چرخ و میزکار و همانند اینها و بعضی دیگر برقی و ماشینی است، مثل دستگاه اکسترودر، باکستر، ماشین وکیوم، برش گردبر، پنیوماتیک و... که تنوع آنها خیلی زیاد است و در اندازه های مختلف موجود است و به بیش از 70 ، 80 قلم می رسد.

برای کار تولیدی باید ببینید که چه چیزی می خواهید درست کنید. برخی از اقلام به فضای زیاد احتیاج ندارند. مثلا بسته به نوع محصول تولیدی می توان در یک اتاق 10 متری که 4 ، 5 متر به یک کوره کوچک اختصاص پیدا می کند، شروع به کار کنید. 10میلیون تومان برای کوره کوچک، 10 ، 15 میلیون تومان ابزارهای لازم و اولیه و 500 ،600 هزار تومان برای یک چرخ باید هزینه کنید.

***

مواداولیه و ساخته ها

سفال و سرامیک تنوع زیادی دارد و هر چیزی که قابلیت ساخت را داشته باشد، درست می شود. قیمت محصولات تولیدی از 400 تومان شروع می شود و به بیش از 2 میلیون تومان می رسد.  در این کار از مواد مختلف و متنوعی استفاده می شود. خاک رس، فلز (بیشتر آهن و برنج) و چوب. خاک رس را از معادن میبد، کرج و ساوه تهیه می کنیم که بین 250 تا 300 هزار تومان قیمت دارد.

خاک های این معادن با هم فرق دارند و پس از تهیه با نسبت مناسب مخلوط می کنیم. مقدار مصرف هم معمولا به 25 تن در سال می رسد. مصرف آهن بین 15 تا 200کیلو در ماه بالغ می شود که نرخ عمده آن 1700 ، 1800 تومان است. نوع چوبی که استفاده می شود، چوب نوئل است که از روسیه وارد می شود. بین 8 تا 10 مترمربع چوب مصرف می شود که هزینه اش متری 1200 تا 1800 تومان است.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com