احتمال سقوط دامداران با یک اشتباه کوچک

از اوایل شهریور امسال که صادرات شیرخشک آزاد شد، امید دوباره‌ای برای کارخانه‌های لبنی بود که بتوانند منبع درآمد بیشتری داشته باشند و از طرف دیگر تقاضا برای خرید شیرخام از دامداران را افزایش دهند. اما این خوشحالی به درازا نکشید و تقریبا دو ماه پیش بود که دامداران خواهان افزایش قیمت شیرخام تولیدی شدند. این موضوع چون از طرف کارخانه‌های لبنی قابل اجرا نبود و هزینه‌های مختلف این گروه، اجازه چنین کاری را نمی‌داد، بنابراین دولت برای کاهش عرضه وارد میدان شد و شیرخام عده‌ای از دامداران را به‌صورت تضمینی خرید. این خلاصه ماجرایی بود که برای صنعت شیر کشور در چند ماه اخیر اتفاق افتاد. البته در این روزنامه هم گزارش مفصلی در این باره تهیه کردیم. اما امروز قصد داریم درباره گوشه‌های پنهان این ماجرا صحبت کنیم.

مزایده خطرناک

شیرخشک تولید شده از خرید تضمینی، صرفا جهت صادرات بوده و قرار نیست حتی یک قوطی از آن در داخل کشور مصرف شود. زیرا مازاد تولید شیر در کشور به‌گونه‌ای باید از مرزها خارج می‌شد تا به ضرر دامداران تمام نشود. دوشنبه هفته گذشته، سازمان تعاونی روستایی مزایده‌ای را مبنی بر فروش شیرخشک منتشر کرد که در آن از شرکت‌های صادرکننده برای خرید بیش از 5هزارتن از این ماده غذایی دعوت به عمل آمده بود. قرار است 27اسفند پاکت‌های مزایده باز و مباشران صادراتی تعیین شوند. اگرچه در انتهای متن، به صادراتی بودن این محصول تاکید شده بود اما در این مورد شبهات و سوالاتی وجود دارد که کمی نگران‌کننده است؛ مخصوصا برای دامداران.

اطمینان از صادرات، با چه تضمینی؟

نخستین سوالی که به ذهن متبادر می‌شود این است که سازمان تعاونی روستایی، با چه ضمانتی می‌تواند مطمئن باشد که شرکت‌های خریدار شیرخشک، تا آخرین قوطی را صادر می‌کنند؟ از کجا معلوم که مقداری از آن دوباره وارد چرخه تولید نشود و مهم‌ترین ماده اولیه کارخانه‌ها را تامین نکند؟ کارشناسان معتقدند که شیرخشک قابلیت جایگزینی و تبدیل شدن به شیر مایع را دارد و می‌تواند علاوه بر صنعت لبنیات در صنعت شیرینی، سوسیس و کالباس، بیسکویت و غیره استفاده شود. این عمل در کشورهای مختلفی به‌خصوص پاکستان و افغانستان انجام می‌شود و به‌عنوان شیر بازساخته معروف است.

اگر چنین اتفاقی بیفتد و شیرخشک مذکور وارد چرخه تولید شود، بیشترین ضرر و زیان‌ها متوجه دامداران است. علاوه بر آن، دولت برای مزایده زمان مناسبی را انتخاب نکرده است، زیرا کارخانه‌های کوچک لبنی در ایام عید نوروز معمولا تعطیل هستند و تقاضای بازار هم برای مصرف تا حدودی کاهش می‌یابد. ضمن اینکه شیر تولیدی بز و گوسفند با توجه به فصل زایش، از اوایل اردیبهشت وارد بازار شده و 800هزار تا یک میلیون تن عرضه را در پی خواهد داشت. اینها همه عواملی بود که باعث کاهش تقاضای خرید شیرخام از دامداران می‌شود. حال فرض کنید مقداری از شیرخشک هم بازساخته شده و به‌عنوان ماده اولیه کارخانه‌ها استفاده شود. آیا این اتفاق، حذف دامداری‌ها را در پی نخواهد داشت؟

تسویه حساب، به شرط ارائه قبض گمرکی

قائم مقام سازمان تعاونی روستایی در این خصوص به «فرصت امروز» می‌گوید: «این خرید تنها برای کاهش عرضه داخلی شیرخام اتفاق افتاد. بنابراین اگر شیرخشک تولیدی دوباره به چرخه بازگردد، تمام معادلات به هم می‌خورد و دامداران متضرر می‌شوند.» سیدمهدی رحمانی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه تضمینی برای اطمینان از صادرات این شیرخشک از طرف خریداران وجود دارد، اظهار می‌کند: «مزایده مذکور فقط برای شرکت‌های صادرکننده است و اجناس را به شرط صادرات به آنها تحویل خواهیم داد. از طرفی شرط ما برای تسویه حساب، ارائه قبض گمرکی است و تا این برگه ارائه نشود، تسویه حساب تکمیل نمی‌شود.»

هرچند باز هم شبهاتی در این زمینه وجود دارد مبنی بر اینکه وقتی خریدار، شیرخشک را تحویل گرفته و دیگر کاری باقی نمانده است، چگونه تسویه حساب تکمیلی منوط به ارائه قبض گمرکی است؟ رحمانی در پاسخ، این اطمینان را داد که چنین راهکاری عملی است.

شیر بازساخته توجیه اقتصادی ندارد

اگرچه برخی کارشناسان اصرار دارند میزان احتمال ورود این شیرخشک را به چرخه تولید، دست بالا بگیرند اما نایب رییس انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران درباره این موضوع به «فرصت امروز» می‌گوید: «استفاده از شیر بازساخته به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.» محمد فربد معتقد است: «تبدیل شیرخام به شیرخشک، پروسه‌ای هزینه‌بر است. حال با توجه به فراوانی عرضه شیرخام در کشور، آیا متقبل شدن هزینه‌ای دیگر برای کارخانه‌ها جهت تبدیل آن به شیر مایع، عقلانی است؟» به گفته فربد، کشورهایی که این کار را انجام می‌دهند به نوعی مجبورند و از کمبود شیرخام رنج می‌برند اما در کشور ما وقتی به اندازه کافی شیرخام وجود دارد، دلیلی برای این کار وجود نخواهد داشت.

اگر چه نایب رییس انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران، احتمال استفاده از شیر بازساخته را تقریبا صفر می‌داند اما این در شرایطی درست است که قیمت شیرخام موجود در بازار افزایش نیابد. در صورت افزایش قیمت شیرخام، دیگر نمی‌توان به صفر بودن این احتمال مطمئن بود. زیرا هر یک کیلوگرم شیرخشک، معادل 8/11کیلوگرم شیر مایع است و استفاده آن می‌تواند جبران‌کننده هزینه اضافی باشد. بنابراین اگر قیمت 1440تومانی برای هر کیلوگرم شیرخام اجباری شود، در صورت وجود شیرخشک در انبارها باید نگران صنعت دامپروری کشور بود. ضمن اینکه استفاده 5 تا 10درصدی آن در محصول، قابل تشخیص نیست و شناسایی تخلف، تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد.