احسان جنتی فرد، مدیر اجرایی جشنواره ملی بهره وری / عملکرد نامناسب سازمان های دولتی و شبه دولتی یکی از موانع بزرگ ارتقای بهره وری در اقتصاد

در سامانه ملی اندازه گیری شاخص های بهره وری ایران (irpmc.ir) که متعلق به مرکز مدیریت بهره وری ایران می باشد، شاخص های مالی، اقتصادی و بهره وری بیش از 5000 بنگاه در قالب 52 گروه اقتصادی از سال 1382 تاکنون اندازه گیری شده است و در حال حاضر در حدود 70 درصد ارزش افزوده بخش صنعت و معدن و همچنین 85 درصد بخش موسسات پولی و مالی در کشور را شامل می شود.

در بررسی هایی که با استفاده از اطلاعات از این سامانه ملی به عنوان بزرگترین جامعه آماری معتبر و صحه گذاری شده در کشور انجام شده و همچنین در ارزیابی هایی که در قالب جشنواره ملی بهره وری در زمینه شاخص های مالی، اقتصادی و بهره وری صورت گرفته است چنین برمی آید که به طور کلی بنگاه های اقتصادی که کاملا خصوصی هستند، هم مقدار شاخص بهره وری بالاتری دارند و هم میزان رشد شاخص ها در این بخش بیشتر می باشد.

به همین نسبت به میزانی که سازمان های فعال در کشور به طور مستقیم از بودجه دولتی استفاده می نمایند و یا از تعرفه های حمایتی دولتی برخوردار می باشند عموماً بهره وری عملکرد آنها پایین تر می باشد.

نکته تاسف بارتر آن است که در اینگونه سازمان ها مقاومت بیشتری در زمینه ارتقای بهره وری وجود دارد و حتی در بعضی موارد واکنش های شدیدی در خصوص اندازه گیری های صورت گرفته به چشم می آید که خود این موضوع نیز سوال برانگیز است.

از سوی دیگر، براساس اهداف برنامه چهارم و پنجم توسعه قرار بود یک سوم از رشد اقتصادی کشور از طریق ارتقای بهره وری محقق شود اما بنا به اظهار نهادهایی که متولی ارایه آمار کلان در کشور هستند این هدف محقق نشده است و بر اساس اظهارات اقتصاد دانان نرخ رشد بهره وری در طی سالیان گذشته در درازمدت فاصله معناداری با صفر نداشته است و این موضوع به این معنا است که گویا قرار نیست ما از سرمایه گذاری های جدید و منابع نفتی موجود در کشور بهتر استفاده نماییم و هر ساله در مجموع کل اقتصاد در اتلاف منابع در کشور توانمند تر می شویم.  

با بررسی وضعیت ساختار اقتصادی در کشور مشاهده می گردد که85  درصد از اقتصاد کشور دولتی و یا شبه دولتی است در ايران ۸ ميليون نفر، به عنوان كارمند و شاغل بخش  دولتي، به صورت ثابت از دولت حقوق دریافت می نمایند.

اين افراد با هر سطح از عملكرد و توانايي، بدون آنكه سيستم اثربخشی براي تشويق و تنبيه و ترغیب آنها به اجرای بهتر وظایف وجود داشته باشد حقوق دريافت مي كنند و اين امر بهره وري آنها را كاهش مي دهد. اين بي انگيزگي فقط مختص كاركنان بخش دولتی و شبه دولتی نيست و شامل حال مديران این بخش نيز مي شود چرا كه تجربه سال های گذشته نشان داده است که در بخش دولتی تعداد موارد سمتهای حساس مديريتی که به دليل ارتباطات و بدون دانش و تجربه كافي بوده بیشتر بوده است.

مطالعاتي كه در دهه ۷۰ در دانشگاه تهران انجام شد نشان داد در حالي كه در دنيا اكثر سازمان هاي اجرايي غيرسياسي هستند در ايران بيش از ۸۰ درصد از اين سازمان ها رويكرد سياسي دارند. انتصاب و ارتقا در آنها نيز نه بر اساس تجربه و شايستگي كه بر اساس روابط و امور سياسي است.

در بخش خصوصی فعالان اين بخش امکان کمتری جهت استفاده از رانت ها و حمايت هاي دولتي دارند و به همين دليل ناچار هستند بهره وري و ساعت مفيد كاري را افرايش دهند اما بخش دولتي به دليل استفاده سهل الوصول تر از منابع نفتي و در برخی موارد رانت هاي اقتصادي ضرورتي براي اين امر نمي بينند.  

بنابراین با توجه به اینکه با وجود خصوصی سازی های صورت گرفته در کشور هنوز در حدود 85 درصد اقتصاد کشور در اختیار بخش دولتی و غیر دولتی می باشد، لذا ارتقای اثربخشی و کارآیی عملکرد بخش خصوصی به صورت مداوم در طی سال های گذشته به استناد شاخص های اندازه گیری شده در سامانه ملی اندازه گیری شاخص های بهره وری ایران، در برابر ناکارآمدی های موجود در مدیریت سازمان های دولتی و شبه دولتی بی تاثیر بوده است.

لذا راه اندازی سیستم های اثربخش در پرداخت پاداش های بهره وری در سازمان های دولتی و شبه دولتی و پرهیز از سیاسی کاری در این سازمان ها، خصوصی سازی واقعی در کشور، جلوگیری از رانت های اقتصادی و افزایش فضای رقابتی در بخش های مختلف اقتصاد می تواند راه هایی برای ارتقای بهره وری در اقتصاد کشور باشد.