غول های جهانی در صنعت خرده فروشی

موسسه «کرنی» در تازه ترین گزارش خود ۳۰ کشور را از نظر شاخص «توسعه خرده فروشی جهانی» رتبه بندی کرده است. در گزارش جدید این موسسه در سال 2019، چین در جایگاه اول قرار دارد و پس از آن هند و مالزی در رتبه های دوم و سوم قرار گرفته اند. اگرچه ایران تا سال 2011 جزو 30 کشور مورد مطالعه در شاخص خرده فروشی جهانی موسسه «کرنی» قرار داشت، اما با شروع تحریم ها از سال 2011 ایران از فهرست بررسی این شاخص حذف شده است.

همانطور که گفته شد، چین در شاخص «توسعه خرد ه فروشی جهانی» در سال 2019، با دست یافتن به بالاترین امتیاز و با بازپس گیری جایگاه اول از کشور هند، دوباره در رتبه نخست این شاخص ایستاده و هند نیز در جایگاه دوم قرار گرفته است. مالزی نیز بدون تغییر نسبت به رتبه بندی سال گذشته در جایگاه سوم این شاخص قرار دارد. بیشترین ارتقای رتبه در سال 2019 به ترتیب متعلق به کشور غنا با صعود 27 پله ای، برزیل با صعود 13 پله ای و صربستان با صعود 8 پله ای بوده است. همچنین در نقطه مقابل، بیشترین کاهش رتبه به کشورهای ترکیه، تانزانیا و سریلانکا با کاهش 18 پله ای، 7 پله ای و 6 پله ای تعلق داشته است.

همچنین از حیث اندازه بازار خرده فروشی و میزان تقاضای آن در کشورها، چین با فروش 3.9 هزار میلیارد دلاری و هند با فروش 1.2 هزار میلیارد دلاری در بخش خرده فروشی خود، بیشترین میزان فروش را در میان این 30 کشور به خود اختصاص داده اند. از میان کشورهای همسایه ایران نیز روسیه با بازار فروش 497 میلیارد دلاری در زمینه خرده فروشی، بازاری بزرگ محسوب شده که در جایگاه سوم قرار دارد. ترکیه نیز با فروش 208 میلیارد دلاری، ششمین کشور از حیث حجم بازار خرده فروشی داخلی است.

روش شناسی شاخص «توسعه خرده فروشی جهانی»

موسسه «کرنی» (A.T.Kearney) یک موسسه آمریکایی و بین المللی در زمینه مشاوره مدیریتی است که هر ساله ۳۰ کشور در حال توسعه را از حیث موقعیت آنها برای سرمایه گذاری در زمینه خرده فروشی و براساس شاخص «توسعه خرده فروشی جهانی» رتبه بندی می کند. این موسسه در آخرین گزارش خود در رابطه با شاخص «توسعه خرده فروشی جهانی» در سال 2019 نشان می‏ دهد توسعه اقتصادی و سیاست‏ های تجاری همچنان بزرگ ترین عوامل در شکل‏ دهی رشد خرده‎فروشی در بازارهای مصرفی جهان هستند و بی‎ثباتی ژئوپلیتیکی و افزایش قدرت رقابت محلی و منطقه‏ ای در بازارهای نوظهور، خرده‎ فروشان جهانی را وادار می‎کند تا به طور مداوم در مورد استراتژی‎های کسب ‏و کار خود تجدیدنظر کنند. براساس آنچه معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی تهران از گزارش این موسسه در سال 2019 منتشر کرده است، اقداماتی نظیر اعمال سیاست های مالیاتی مناسب، بهبود دسترسی و مشارکت نیروی کار و همچنین دسترسی به بازارهای آنلاین می‏ تواند در جهت بهبود و کارایی بازار خرده ‏فروشی کشورها موثر باشد.

موسسه «کرنی» معتقد است که مفهوم خرده فروشی جهانی امروزه با مفهوم دیجیتالی شدن دچار یک تناقض شده است، چراکه از یک سو اینترنت، رسانه های اجتماعی و استقرار گسترده تلفن های همراه، جهان را به هم نزدیک و به ایجاد یک مصرف کننده «جهانی» کمک می کند و از سوی دیگر، خرده فروشی، احساسات ملی گرایی و حتی قبیله گرایی را تجدید می کند. از آنجا که شرکت های خرده فروشی چه دیجیتالی و چه فیزیکی، به دنبال توسعه روابط تجاری خود با سایر کشورها هستند، جریان کالاهای آنها اغلب مشمول تعرفه ها، مالیات ها و مقررات ملی گرایی شدید می شود.

این موسسه هر ساله 30 کشور را براساس «شاخص توسعه خرده فروشی» و با امتیازدهی بین صفر تا صد رتبه بندی می کند. براساس این شاخص، هرچه رتبه یک کشور بالاتر باشد، پتانسیل بیشتری برای ورود به بازار خرده فروشی آن کشور وجود دارد. امتیازها نیز براساس چهار متغیر که هر کدام دارای وزن 25درصدی هستند اندازه گیری می شود و هر یک از این متغیرها نیز دارای مولفه هایی هستند. چهار متغیر مورد بررسی در گزارش شامل جذابیت بازار، ریسک کشوری و تجاری، اشباع بودن بازار و فشار زمان است. کشورها نیز براساس سه معیار انتخاب شده اند:

* ریسک کشوری: بالاتر از 35 در نمره ریسک کشوری یورومانی

* اندازه جمعیت: بالاتر از 5 میلیون نفر

* ثروت: سرانه تولید ناخالص داخلی بالاتر از 3 هزار دلار

تحولات بازارهای مصرف جهانی در صنعت خرده فروشی

موسسه «کرنی» در ادامه گزارش خود به تحولات بازارهای مصرف جهانی در زمینه خرده فروشی پرداخته و گفته است که واقعیت های ملی، منطقه ای و محلی، از اتصال به اینترنت گرفته تا در دسترس بودن و هزینه نیروی کار، به توسعه خرده فروشی در سراسر جهان کمک می کنند. به اعتقاد این موسسه، توسعه اقتصادی و سیاست های تجاری همچنان بزرگ ترین عوامل در شکل دهی رشد خرده فروشی جهانی در بازارهای مصرفی هستند، زیرا بی ثباتی ژئوپلیتیکی و افزایش قدرت رقابت محلی و منطقه ای در بازارهای نوظهور، خرده فروشان جهانی را وادار می کند تا به طور مداوم در مورد استراتژی های خود تجدیدنظر کنند.

همچنین قوانین و مقررات خوب منجر به پرورش بازارها شده و مقررات بد، آنها را متوقف می کند. در این میان، سیاست های مالیاتی نقش مهمی در فعالیت های اقتصادی یک کشور از نحوه تغییر در هزینه کالاها گرفته تا قیمت کالا برای مصرف کننده و هزینه انجام کار ایفا می کند. این سیاست ها مسیر مخارج مصرفی را تعیین کرده، بنگاه های خاص را به فعالیت در بازارهای مصرفی سوق داده و حتی کیفیت و کمیت کالاهای قابل فروش را نیز تعیین می کند.

از سوی دیگر، مشارکت نیروی کار دستخوش تحولات چشمگیری در سراسر جهان شده است. فارغ از وضع مالیات یا تنظیم مقررات، خرده فروشان بدون وجود مهارت قادر به ایجاد یا گسترش بازارها نیستند. از آنجایی که هزینه های نیروی کار تأثیر مستقیم بر حاشیه سود و رقم ترازنامه بازارها دارد، عواملی نظیر در دسترس بودن، کیفیت و هزینه نیروی کار داخلی به ویژه برای شرکت های خرده فروشی، حیاتی هستند.

موسسه «کرنی» در ادامه گزارش به بلغارستان و مصر اشاره می کند و می گوید: در بلغارستان در حالی که هزینه پایین نیروی کار سرمایه گذاری های خارجی را جذاب می کند، در عین حال، مهاجرت نیروی کار ماهر و کوچک شدن جمعیت در سن کار، رشد اقتصادی طولانی مدت این کشور را تهدید می کند. همچنین دسترسی به کار در مصر به دلیل مهارت پایین و عدم امکان توسعه، چالش برانگیز شده است. در این کشور، زیرساخت های ضعیفی وجود دارد که کارفرمایان بالقوه به ویژه آنها که در بخش های کاربر مانند خرده فروشی فعالیت می کنند، با آنها روبه رو هستند. به عنوان مثال، جابه جایی یک کارمند از مناطق مسکونی کم درآمد به قاهره در هر روز سه ساعت زمان می برد.

اشاره بعدی موسسه کرنی در سال 2019 به کشور عربستان است و این موسسه با اشاره به این کشور آسیایی به این واقعیت پرداخته که در برخی از کشورها این موضوع که چه تعداد از افراد به کار دسترسی دارند، اهمیت ندارد، بلکه مهم این است که آیا اجازه انجام کار برای همه افراد جامعه وجود دارد یا نه. به عنوان مثال، در کشور عربستان سعودی انتظار می رود با تصمیم دولت مبنی بر فراهم آوردن آزادی بیشتر برای حضور زنان، مشارکت نیروی کار زنان تا سال 2020 به 25درصد و تا سال 2030 به 30درصد برسد. زنان عربستان در حال حاضر نه تنها مجاز به رانندگی هستند، بلکه حکم اخیر در مورد اختیاری شدن پوشیدن عبا (لباس مشکی که زنان به طور سنتی وقتی در ملأ عام می پوشند) نشان می دهد که دولت علاوه بر ارزش قائل شدن بر نقش زنان، حق آنها را به عنوان جزو لاینفک بسیاری از جنبه های زندگی می داند. عربستان سعودی امیدوار است تا سال 2020 فرصت های شغلی خرده فروشی را برای یک میلیون سعودی به ویژه زنان فراهم کرده و سهم تجارت مدرن و تجارت الکترونیکی از بخش خرده فروشی را به 80درصد افزایش دهد.
تغییر بازارهای جهان به واسطه خرده فروشان آنلاین

این موسسه مشاوره مدیریتی در ادامه گزارش به اتفاقات خرده فروشی آنلاین در کشورهای مختلف می پردازد و ادامه می دهد: خرده فروشان آنلاین در کشورهای مختلف، بازارها را به طور متفاوتی تغییر می دهند. عربستان به عنوان بخشی از برنامه تحول ملی خود قصد دارد خدمات اینترنت پرسرعت را به طور گسترده در کشور مستقر کند، این امر منجر به افزایش دسترسی به اینترنت 4G شده و انتظار می رود با راه اندازی اینترنت 5G در ژوئن سال 2019 بخش تجارت الکترونیکی خود را تقویت کند.

در کلمبیا نیز فروشگاه های تخفیفی به عنوان بزرگ ترین گرایش جدید خرده فروشی گسترش یافته و انتظار می رود که با تشدید رقابت، مفاهیم دیگری هم ظهور کند با این حال، قیمت همچنان مسئله اصلی است و خریداران همواره در جست وجوی بهترین قیمت هستند. ویژگی خاص کانال های تخفیفی در کلمبیا، ترکیبی از نزدیکی فیزیکی به محل زندگی مصرف کنندگان، پایین ترین قیمت و قدرت محصولات از حیث دارا بودن برچسب خصوصی است. طبق پیش بینی انجام شده، خرده فروشی اینترنتی در کلمبیا در سال 2023 میلادی به 53.5 تریلیون پزوی کلمبیا خواهد رسید، در حالی که انتظار می رود در سراسر مرزهای برزیل، که در آنها نرخ شهرنشینی بالا است، تا سال 2023 سهم زنجیره های ملی در خرده فروشی آنلاین از 12.5درصد به 16.7درصد افزایش یابد.

همچنین خرده فروشی در بلغارستان در سال 2018 رشد 7.1درصدی داشته و انتظار می رود بین سال های 2019 تا 2023 مصرف خواروبار خانگی این کشور سالانه 5درصد رشد داشته باشد. علاوه بر این، این کشور یکی از پیشگامان اصلی اروپا برای خرده فروشی در زمینه مصالح ساختمانی از نوع آجر و مالت است. در مصر نیز فروشگاه های کوچک محله ای که کالاهای کم ارزش را برای مصرف کنندگان کم درآمد ارائه می کنند، هنوز بر بازار خرده فروشی پراکنده مصر حاکم هستند. در کشور غنا هم که به واسطه رشد 8.8درصدی در سال جاری تبدیل به سریع ترین اقتصاد جهان شده است، خرده فروشی در غرفه های کوچک در بازارهای آزاد هنوز حاکم است، اگرچه فروشندگان مستقل مواد غذایی نیز همچنان شناخته شده هستند.

بنابراین، در حالی که فناوری، سرمایه گذاری بین المللی و اصلاح مقررات همچنان به ایجاد یک بازار جهانی متشکل از نوع جدیدی از مصرف کننده می پردازند، شرایط بازار محلی، ساختار مالیات، موانع تجاری، دسترسی به نیروی کار و تعداد دیگری از عوامل، رسیدن به این هدف را دشوار می کند.

ایران و توصیه های سیاستی موسسه «کرنی»

موسسه «کرنی» سپس در ادامه گزارش به بازارهای خرده فروشی در چهار کشور چین، هند، ترکیه و روسیه و تحولات رخ داده در آنها اشاره می کند. این موسسه، بازار چین را امیدوارکننده اما چالش برانگیز معرفی می کند و می گوید: رشد خرده فروشی در چین همچنان با سرعت بالا در حال گسترش است و از سال 2017 تا 2018 با رشد 12درصدی به 3.8 تریلیون دلار رسیده است. انتظار می رود که با معرفی مدل جدید خرده فروشی در چین (مدلی که در چین با عنوان «خرده فروشی جدید» شناخته می شود) تا سال 2024 خرده فروشی چین با رشد 10درصدی به 6.6 تریلیون دلار برسد.

این موسسه همچنین بازار هند را خرده فروشی پرجنب و جوش، درون فروشگاهی و آنلاین می خواند و با اشاره به توسعه آهسته فروشگاه ها و پیشروی آنلاین در بازار ترکیه، در پایان به کشور روسیه می رسد و بازار این کشور را سرسخت اما انعطاف پذیر در حوزه گشایش اقتصاد معرفی می کند.

پایان بخش گزارش موسسه «کرنی» نیز توصیه سیاستی است. به اعتقاد این موسسه، ایران تا سال 2011 جزو 30 کشور مورد بررسی در شاخص خرده فروشی جهانی موسسه کرنی قرار داشته، اما با شروع تحریم ها از سال 2011 از فهرست کشورهای مورد بررسی در این شاخص حذف شده است. بازار خرده فروشی در اکثر اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور در حال توسعه و گسترش است، در حالی که ایران از این حیث فعالیتی نداشته و یا ضعیف عمل کرده است. عدم توجه سیاست گذاران به اهمیت بازار خرده فروشی و عدم تلاش به جذب سرمایه گذاران مطرح جهانی در این حوزه، موجب شده تا از پتانسیل بالای این بازار در مقیاس های بزرگ مشابه سایر اقتصادهای نوظهور، استفاده بهینه نشود. توسعه ناکافی زیرساخت ها، عدم نهادسازی لازم، نوسان و نامشخص بودن چشم انداز متغیرهای کلیدی اقتصاد، رشد اقتصادی کم (در برخی سال ها رکود) و عدم رشد درآمد سرانه از دلایل عمده عدم توجه سرمایه گذاران خارجی به بازار خرده فروشی در ایران بوده که شرایط تحریم، به شدت این عدم تمایل دامن زده است.

در حالی که توسعه بازار خرده فروشی به ویژه در شهرهای بزرگ از جمله تهران می تواند بخشی از نیازهای اشتغال ایران را تامین کند، گسترش زیرساخت های لازم و مطمئن برای تسهیل تجارت آنلاین و استفاده از روش های نوین، مشابه آنچه در اقتصادهای پیشرو در این گزارش به آن اشاره شد، هم ضرورت دارد. استفاده از مدل های مشارکت بخش خصوصی-عمومی با رویکرد توسعه بخش خصوصی، فرصت ها و پتانسیل های متعدد در این بازار را آشکار کرده و از منافع آن، اقتصاد ملی بهره خواهد برد.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com