بلوک کنترلی سهام و ارزش شرکت

منظور از بلوک کنترلی سهام، تعداد سهامی است که خریدار به واسطه خرید آن مجاز به انتخاب یک یا چند نفر از اعضای هیأت مدیره شرکت است و به نوعی در اداره شرکت دخالت خواهد داشت. دارندگان سهام کنترلی در خصوص دارایی ها و تصمیم گیری شرکت دخالت مستقیم دارند. یک بلوک در صورتی می تواند ارزشمند باشد که بتواند کرسی هیأت مدیره را به خریدار بدهد، اما در حالتی که اندازه بلوک کمتر از حدی باشد که یک کرسی هیأت مدیره را به خریدار بدهد قیمت آن با قیمت سهام در بازار عادی معادل است. در حال حاضر تعداد اعضای هیأت مدیره در اکثر شرکت های ایرانی پنج عضو است.

میزان سهام لازم برای کسب یک عضو هیأت مدیره 16/67 درصد است، اما اگر تعداد اعضای هیأت مدیره به هفت عضو افزایش یابد، در آن صورت با میزان 12/5 درصد می توان یک عضو هیأت مدیره داشت. کنترل شرکت ها توسط سهامداران عمده باعث می شود فعالیت مدیران تحت نظر قرار گیرد و منافع حاصل از عملکرد بهتر با هزینه نظارت عملکرد مدیران تهاتر شود. سهامداران اقلیت از تلاش های سهامداران عمده بهره می گیرند و در منافع سهیم می شوند. در حاکمیت شرکتی این منافع مشترک، کنترل نامیده می شود.

به هر حال سهامداران عمده با داشتن کنترل، شانس سلب مالکیت وجوهات و منابع شرکت را نیز دارند. در نبود حمایت کارآ از سهامداران اقلیت و شفافیت فعالیت های شرکت، سهامداران عمده می توانند تصمیماتی را به نفع خود و به هزینه سهامداران اقلیت بگیرند و در نهایت منابع شرکت را از شرکت خارج سازند. احتمال خارج کردن این منافع خصوصی کنترل، یکی از دلایل اصلی وجود بلوک های سهام در دنیا است.

اگرچه معاملات بلوک ضرورتاً باعث تمرکز در مالکیت شرکت نمی شود اما باعث تغییر در هویت مالک عمده شرکت و در نتیجه تغییر در کنترل شرکت می شود. در کشورهایی با روش تصاحب کمتر، معاملات بلوک به عنوان جایگزینی برای کنترل شرکت عمل می کند، بنابراین واکنش قیمت سهام به معاملات بلوک  «منافع مشترک کنترل» را منعکس می کند درحالی که صرف کنترل پرداخته شده برای بلوک سهام ارزشی را منعکس می کند که خریدار بلوک حاضر است برای کسب کنترل پرداخت کند، یعنی  «منافع خصوصی کنترل» را نشان می دهد. معاملات بلوک با صرف بزرگی نسبت به قیمت سهام در بازار مبادله می شوند. قیمت گذاری معاملات بلوک عموماً با برآوردی از منافع خصوصی کنترل توضیح داده می شود.

تحقیق در مورد معاملات بلوک سهام در ایران از چند جنبه دارای جذابیت و اهمیت است؛ اول اینکه قیمت گذاری بلوک های سهام یکی از موضوعاتی است که تحقیقات زیادی به آن نپرداخته اند. بیشتر تحقیقات صورت گرفته در مورد بلوک های کنترلی سهام در اقتصادهای توسعه یافته انجام شده است که در آنها سهامداران اقلیت به خوبی حمایت می شوند. دوم اینکه اکثر شرکت های ایران مالکیت متمرکز دارند و اغلب توسط یک یا چند سهامدار عمده کنترل می شوند. سهامداران عمده شرکت را به طور مستقیم هدایت کرده و هیأت مدیره منتخب را تحت نظارت دارند و با توجه به تمرکز مالکیت زیاد به نظر می رسد میانگین منافع خصوصی کنترل و در نتیجه صرف کنترل در ایران بالا باشد.

DBA  با گرایش برنامه ریزی استراتژیک