حکمرانی خوب با شفافیت در بودجه

یکی از مولفه های مهم در بهبود فضای کسب و کار و همچنین جذب سرمایه داخلی و خارجی، درجه شفافیت بودجه است. گزارش سازمان مشارکت بین المللی بودجهIBP نشان می دهد شاخص شفافیت بودجهOBI ایران ۴۸ است درحالی که متوسط این رقم در جهان به ۵۶ درصد رسیده است (عدد یک غیرشفاف ترین و 100 شفاف ترین وضعیت بودجه را نشان می دهد) به همین دلیل تلاش برای ارتقای سریع این شاخص اهمیت دارد. این شاخص، بر اساس بررسی ۱۳۲ شاخص فرعی به صورت دوسالانه بررسی و تعیین می شود. 

نکته جالب توجه آنکه بیش از ۶۰ شاخص فرعی، در حوزه های دسترسی عمومی به اسناد بودجه و جامعیت گزارش های بودجه ای جای می گیرند.

شفافیت بودجه به معنای مشارکت معنادار عموم در تصمیم گیری های دولتی است که خود تعیین کننده حکمرانی قابل محاسبه و مؤثر دولت محسوب می شود، به همین دلیل است که شفافیت، عمدتاً به نظارت مردم مرتبط است و مفهومی فراتر از حسابرسی یا نظارت سازمان های حکومتی قلمداد می شود. شفافیت بودجه، کارآمد ترین عامل برای شناسایی فساد مالی دردستگاه های اجرایی است، به عنوان نمونه براساس گزارش های سازمان IBP کشف سریع و دقیق اختلاس های خرید گندم در هند و یارانه نقدی کشاورزان در مکزیک، مرهون شفافیت بودجه این کشورهاست.

از ۸ مستند پیوست بودجه که در شاخص شفافیت بودجه مورد تأکید هستند تا چند سال پیش، برخی از آنها هیچ گاه در ایران منتشر نمی شد که مهم ترین مستند در این میان، گزارش بودجه شهروندی است.

خوشبختانه با تأکید رئیس جمهوری، اکنون شاهد انتشار این گزارش و اطلاع رسانی دقیق دولت از بندهای مختلف بودجه هستیم و به جز بخش های امنیتی و نظامی که در اغلب کشورها جزییات بودجه آن منتشر نمی شود، گزارش بودجه ۹۷ به بیان دقیق تر و جزئی بودجه پرداخته است.

این مسئله، بحث ها و نظرات متعددی را در کشور به همراه داشته است. برخی روزنامه نگاران، تحلیل گران اقتصادی و سازمان های سیاسی به دنبال انتشار این جزییات، دولت را در مورد برخی ردیف های بودجه مورد انتقاد قرار داده اند ولی نکته مهم آن است که انتشار این قبیل اطلاعات می تواند به بهبود بودجه های سالانه کمک کند چراکه اراده دولت برای تحولات بودجه ای، در این شفافیت به خوبی نمایان است.

بررسی نتایج نظرسنجی های شفافیت بودجه نشان می دهد در عموم کشورهای با بودجه شفاف، میانگین درآمد ناخالص ملی شهروندان بالاست و از سوی دیگر کشورهایی با بودجه غیرشفاف و سیستم مالی نابالغ، گرفتار فقر عمومی می شوند.

لازم به ذکر است میانگین امتیازOBI کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی، بسیار کمتر از میانگین امتیاز کشورهایی با درآمدهای حاصل از ارائه خدمات، صنایع و فروش منابع معدنی است. بررسیIBP همچنین نشان می دهد افزایش شفافیت بودجه، موجب کاهش کسری بودجه می شود. این مسئله، یکی از نیازهای مهم اقتصاد امروز ایران است.

اسلواکی، ایتالیا، پرتغال و چک از این طریق موفق به مهار کسر بودجه خود شده اند. گزارش های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول برای بودجه ۲۰۱۵ کشورها نیز نشان می دهد نیوزیلند با شاخص شفافیت بودجه ۹۰، توانسته کسری بودجه خود را 9 درصد کاهش دهد و فرانسه و انگلستان که شاخص شفافیت ۸۷ را دارند به ترتیب ۶ و ۷ درصد کاهش کسری بودجه را تجربه کرده اند.

مجموعه تجربه های فوق این امیدواری را ایجاد می کند که ایران نیز به استمرار روند مورد نظر دولت برای بودجه ۹۷ و ارتقای شفافیت بودجه، تحولات مثبتی را پشت سر بگذارد و شاهد تعادل نسبی بین ترازهای مالی دولت باشیم. به نظر می رسد سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران، توصیه های سازمانIBP را جدی گرفته و برای ارتقای شاخص شفافیت کشور برنامه ریزی کرده، یا دست کم به روش های دیگری به نتایج فکری مشابه دست یافته است. از دید سازمانIBP، بهبود سیستم بودجه یک کشور بسیار پیچیده، فنی و تخصصی است اما انتشار کامل گزارش تهیه شده می تواند به عنوان راه حل آسان تر و کوتاه مدت مورد توجه قرار گیرد.

۴۲ درصد کشورها از جمله ایران، مستندات لازم را تهیه می کنند ولی به دلیل عدم انتشار عمومی، از نتایج و دستاوردهای آن بهره مند نمی شوند. ولی حرکتی که ایران برای خروج از این فهرست و پیوستن به باشگاه کشورهای با بودجه شفاف آغاز کرده است، امید به دستیابی به امتیاز بالای ۸۰درصد را در سال های آتی به همراه دارد. همچنان که همه کشورهای منتشرکننده کامل مستندات هشتگانه، امتیازهای بین ۸۰ تا ۱۰۰ را به خود اختصاص می دهند. انتشار اطلاعات مازاد، در گزارش های ممیزی و ایجاد سیستم های نظام پیشنهادها و انتقادی نیزمؤثر است.

انتشار مستندات بودجه به صورت گسترده و قابل درک به عموم مردم از جمله فعالان اقتصادی کمک می کند تا افزون بر تقویت نظارت عمومی بر دولت، در برنامه ریزی های مالی و اقتصادی خود نیز آینده نگری لازم را داشته باشند. ضابطه جامعیت بودجه یعنی افشای اطلاعات تمام فعالیت های مالی دولت در قالب بودجه سالانه و وفاداری به آن در عمل، برنامه ریزی کسب وکارها را تسهیل می کند.

از دیگر مزیت های شفافیت بودجه پیشنهادی ۹۷ می توان به کاهش یارانه های نقدی اشاره کرد، متأسفانه در سال های ۸۷تا ۹۴ برای شاهد جابه جایی گسترده ردیف های بودجه ای برای پرداخت یارانه نقدی بودیم که در عمل کاهش 5.4درصدی شاخص شفافیت بودجه برای کشورمان را به همراه داشت. این مسئله به دلیل فشارهای مالی شدید به بودجه عمومی، همچنان به عنوان یک ریسک و خطر بزرگ در کمین شفافیت بودجه کشور است و امید می رود با تدبیر دولت و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور برای هدفمندی عملی یارانه ها (و نه انحراف مالی با عنوان ظاهری هدفمندی) شاهد اصلاح این تأثیر منفی بر شاخص شفافیت بودجه کشورمان باشیم. 

رئیس اتاق مشترک ایران و عمان