سوغات و رونق اقتصادی

 سفر حداقل در فرهنگ ایرانی وجهی به خصوص دارد و آن هم سوغاتی است. همین امر موجب شده تا کسی اگر سفر می رود، ناخودآگاه به دنبال خرید اقلامی برای سوغاتی و به اصطلاح تحفه راهش است. در ایران سوغاتی تنوع بالایی دارد و امروزه سوغات سفر بدون تردید صنایع دستی هر منطقه است. انگار قانون نانوشته ای می گوید به هر شهر و منطقه ای که رسیدی و سوغاتی اگر خواستی بخری، صنایع دستی را انتخاب کن.

همین امر موجب شده تا در سال های اخیر این سوغاتی های سنتی و البته محبوب، بازارشان رونقی به خود ببیند؛ رونقی که در گرو رشد گردشگری و البته رشد هزینه کردهای گردشگران است. این مسئله به رونق کارگاه های ریزودرشت صنایع دستی در کشور منجر شده و می شود. بنابراین می توان بدون تردید یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه های مثبت صنایع دستی مربوط به اثرات آن در مبارزه با انواع بیکاری است. چون هر کارگاه صنایع دستی حداقل برای پنج نفر ایجاد کار و اشتغال می کند.

از این مسئله می توان به اهمیت رشد اقتصاد گردشگری پی برد چون تاثیری فراگیر دارد و دامنه تاثیرگذاری اش جنبه های مثبت زیادی را در بر می گیرد که افزایش تولید و خرید وفروش سوغاتی از نوع صنایع دستی از جمله تاثیرات مثبت آن به شمار می رود.

این مسئله در حالی است که بیکاری یکی از مسائل پیچیده و اساسی کشورهای روبه رشد است که مولود افزایش سریع جمعیت است. در بین انواع بیکاری، متداول ترین آن در کشورهای در حال توسعه بیکاری پنهان است. مخصوصا در آن دسته از کشورها که هنوز ساختمان جامعه کشاورزی و روستایی به صورت سنتی و کهن باقی مانده است، بیکاری پنهان کاملا به چشم می خورد.

به این معنی که مثلا برای بهره برداری از دوهکتار زمین شش نفر به ظاهر به کار اشتغال دارند ولی در حقیقت می توان گفت چهارنفر آن زاید هستند یعنی دونفر با استفاده از وسایل جدید کشاورزی می توانند به سهولت دوهکتار زمین را مورد بهره برداری قرار دهند.

بنابراین ضرورت دارد تا امکانات اشتغال برای نیروی به ظاهر دارای کار ولی واقعا بیکار فراهم شود چراکه در غیر این صورت با ورود ماشین آلات کشاورزی بیکاری پنهان به بیکاری کاملا آشکاری تبدیل می شود که اگر امکان به کارگیری افراد در محیط روستا نباشد ناچار نیروی کار به مهاجرت دست خواهند زد و مهاجرت بی رویه به شهرها خود به خود به وجود آورنده بسیاری از معضلات فعلی کشورهای جهان سوم از جمله کشورمان است زیرا نیروی مهاجرت کننده به شهرها اغلب به علت فقدان امکانات کافی برای جذب آنها در بخش مولد به کارهای کاذب شهری و... می پردازند و مشکلات موجود در زمینه های بهداشت، مسکن، آموزش و... را نیز شدت می بخشند.

خوشبختانه امروزه با امکانات گسترده ای که در زمینه فروش داخلی و صدور صنایع دستی به کشورهای خارجی وجود دارد، می توان برای این نیروی زائد در بخش کشاورزی، شغل و درآمد ایجاد کرد و از مهاجرت بی رویه آنان به شهرها جلوگیری کرد.

حتی هرگاه بخش کشاورزی دارای نیروی انسانی زائد نباشد باز به علت خصوصیات بارز فعالیت (حدود شش ماه) بیکار و غیر مولد است که با مکانیزه شدن کشاورزی این زمان افزایش یافته و گاه به هشت ماه نیز می رسد و مسلم است که برای ماه های بیکاری کشاورزان و خانواده آنان باید فکر اساسی شود زیرا در غیر  این صورت با توجه به بیکاری آنان از یک طرف و ناکافی بودن درآمد حاصل از کشاورزی برای اداره خانواده پرجمعیت روستایی از طرف دیگر، روستاییان چاره ای جز مهاجرت به شهرها نخواهند داشت.

امروزه به تجربه ثابت شده است که ایجاد امکانات رفاهی نظیر آب، برق، جاده، تلفن، گاز و برخی تسهیلات آموزشی و بهداشتی به تنهایی برای ماندن جمعیت در روستاها کافی نیست بلکه عامل مهم و اساسی، ایجاد شغل و درآمد برای ماه های بیکاری و فراغت روستاییان است و صنایع دستی با قابلیت ها و خصوصیت های ویژه خود از جمله عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد و امکان ایجاد و توسعه آنی در مناطق روستایی به ویژه در داخل محل سکونت روستاییان می تواند چنین نقش مهمی را به نحو مطلوب ایفا کند.

بیان این نکته ضروری است که ایجاد کارگاه های صنایع دستی به خودی خود نمی تواند تضمین کننده رشد اشتغال باشد بلکه ایجاد بازار فروش حلقه مهم دیگری است که باید به ادامه این زنجیره اضافه شود. در این زمینه برپایی بازارچه های دائمی صنایع دستی در نقاط مختلف کشور اتفاق خوشایندی است که طی یک سال گذشته رخ داده است و می تواند به فروش صنایع دستی کمک قابل توجهی کند چون اگر گردشگران برای خرید سوغاتی های خود آدرس مشخصی داشته باشند، بهتر و راحت تر می توانند خرید کنند.

در پایان ذکر این نکته قابل توجه است که تعداد زیادی از روستاییان، کشاورزان و خانواده های شان با پرداختن به صنایع دستی و تولید محصولاتی نظیر قالی، گلیم، پارچه های دستباف، مصنوعات چوبی، سفال و... به درآمد جنبی قابل توجهی دست یافته اند و همین امر عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها بوده است. افزون بر آن در برخی مناطق به سبب فقدان امکانات کشاورزی یا فعالیت های صنعتی به صورت جدید، صنایع دستی و خانگی می تواند مهم ترین منبع کار و اشتغال باشد و همه این موارد به نوعی در گرو رشد گردشگری است.

رئیس بخش گردشگری انجمن متخصصین ایران