تاثیر بورس کالا در کاهش یا افزایش قیمت خودرو در بازار

داستان عرضه خودرو در بورس کالا این روزها به مساله مهمی نه فقط برای سهامداران خودرویی و صنایع وابسته، بلکه برای اهالی بازار سرمایه تبدیل شده است. از سوی دیگر ادامه این روند نشان دهنده خط مشی دولت کنونی در توجه به نظام بازار برای یکی از حاشیه سازترین محصولات کشور در سال های اخیر است.

به گزارش فرصت امروز به نقل از ایرنا، خودروسازان بزرگ در کشور در سال های گذشته همواره زیان ده بوده اند و دوقلوی سایپا و ایران خودرو به طور ویژه با وجود حمایت های گسترده دولتی، تیراژ بالای تولید و تقاضای تمام نشدنی خریداران، نتوانسته اند از سایه زیان بعضا عملیاتی خارج شوند. این اتفاق در حالی رخ می دهد که در سال های دورتر، تفاوت قیمت کارخانه ای و بازار محصولات این دو خودروساز چندان چشمگیر نبوده است اما به مرور زمان و با جهش های متوالی نرخ ارز، کنترل قیمت کارخانه ای و رشد قیمت هم  راستای نرخ بازاری این محصولات، فاصله زیادی بین این دو نرخ ایجاد کرده است.

تفاوت قیمتی ایجاد شده در سال های اخیر نه فقط نفعی برای تولیدکنندگان اصلی نداشته، بلکه مصرف کنندگان را نیز از کنترل قیمت کارخانه منتفع نکرده و در نهایت سود سرشاری را به جیب افراد خاص سرازیر کرده است.

یکی از راه حل های کاهش این تفاوت فاحش، ایجاد بستری شفاف برای عرضه محصولات در یک بازار متمرکز است و دولت فعلی به درستی عرضه محصولات خودرویی در بورس کالا را برای برون رفت از این ناترازی معنادار انتخاب کرده است.

اما سوال اینجاست که چرا با وجود عرضه خودرو در بورس کالا، همچنان شاهد رشد قیمت انواع خودرو در بازار هستیم؟ آیا ایراد کار در انتخاب روش است یا نوع استفاده از ابزاری به نام بورس کالا؟ تا چه اندازه عوامل بیرونی نظیر التهاب بازار ارز و نااطمینانی اقتصادی در بروز این آشفتگی موثر است؟ مطرح شدن خودرو به عنوان کالای سرمایه ای در بین آحاد جامعه، چه نقشی در این جهش های قیمتی ایفا می کند؟

روند ۱۳ ساله قیمت خودرو و دلار

در نمودار زیر مقایسه ای بین قیمت دلار در بازار آزاد، قیمت کارخانه و قیمت بازاری محصولات خودرویی انجام شده است. برای ساده سازی موضوع، سبد محصولات پژو از تولیدات داخلی شرکت ایران خودرو به عنوان نماینده خودروهای داخلی پرمصرف برای طبقه متوسط مورد بررسی قرار گرفته است. لازم به ذکر است که هرچقدر خودروها گران تر می شوند، فاصله قیمتی کارخانه از قیمت بازار بیشتر شده و این موضوع بغرنج تر می شود.

همان طور که در نمودار زیر مشخص است، تا سال ۹۵ فاصله معناداری بین روند نرخ این سه متغیر دیده نمی شود. از سال ۹۵ تا سال ۹۸ و با جهش معنادار میانگین نرخ دلار، هنوز قیمت کارخانه و قیمت بازار خودرو منطبق با هم در حرکت صعودی ملایم هستند. اما از سال ۹۸ رفته رفته متغیر قیمت بازار از قیمت کارخانه خودرو نیز فاصله می گیرد و درصدد جبران فاصله دلاری خود برمی آید. نکته حائز اهمیت در شکل گیری این روند، تغییر نگاه عمومی به خودرو به عنوان کالایی برای حفظ ارزش پول است. اما با همین تفاسیر نیز تا شروع سال ۱۴۰۰ همچنان سرعت تطبیق قیمت بازاری خودرو با نرخ دلار کندتر پیش می رود و با تشدید سیاست های محدودیت زای نقل و انتقال پول و ریسک به وجود آمده در خرید دلار و سکه، به تدریج قیمت بازاری خودرو به عنوان یک کالای سرمایه ای، تطابق سریع تری با نرخ دلار پیدا می کند.

برای روشن تر شدن موضوع، بازه زمانی ۹ ماهه سپری شده از سال ۱۴۰۱ را به سه فصل تقسیم کرده ایم تا هرچه بیشتر این تطبیق پذیری به چشم بیاید.

مطالعات انجام شده نشان می دهد که ترکیبی از رشد افسارگسیخته نقدینگی، محدودیت کالای سرمایه ای با نرخ گذاری آنی برای حفظ ارزش پول و انگیزه های سوداگرانه، محدودیت های نقل و انتقال پول، رشد بی وقفه و پرشتاب نرخ ارز و عدم اطمینان به روند کلان اقتصادی با بهره گیری عمومی از روند سال های اخیر؛ عوامل اصلی رشد قیمت خودرو در بازار است و ربط دادن جهش قیمت خودرو به عرضه در بورس کالا، رها کردن متغیرهای اصلی و پرداختن به فرعیات برای حفظ هرچه بیشتر منافع افراد خاص از رانت اختلاف قیمت بازار و کارخانه است.

بورس کالا آری یا خیر؟

در بخش قبل گزارش به این نکته اشاره شد که ترکیبی از شرایط کلان اقتصادی و رویکرد عمومی برای حفظ ارزش پول، مهمترین عوامل موثر بر رشد قیمت خودرو در بازار آزاد در سه سال اخیر به شمار می روند.

اما سوالی که در این شرایط مطرح می شود این است که چرا عرضه خودرو در بورس کالا نتوانسته از شتاب قیمت ها در بازار آزاد بکاهد و آیا بورس کالا را می توان در کنار عوامل یاد شده به عنوان یک عامل تشدید کننده روند به حساب آورد؟

نکته اول در این بررسی، قیمت گذاری عمومی خودرو براساس دلار در میان مردم است. دلاریزه شدن اقتصاد در همه بخش ها و به ویژه کالاهای سرمایه ای در سال های اخیر کاملا مشهود است و عدم عرضه خودرو در بورس کالا نمی تواند باعث شود که مردم کالای سرمایه ای خود را با قیمت های پایین تر به حراج بگذارند.

از سوی دیگر، فاصله قیمت کارخانه و بازار خودرو بسیار نگران کننده شده است و سهم زیادی از این تفاوت قیمت نه به جیب کارخانه می رود و نه به جیب مصرف کننده، بلکه به شکل رانت میان افراد خاص توزیع می شود و هرچه این فاصله بیشتر شود (با توجه به تیراژ بالای تولید و فروش خودروسازهای داخلی) سود بادآورده ابعاد این رانت وسیع تر شده و تلاش رانت خواران برای ندادن حتی بخش کوچکی از آن به مردم عادی بیشتر می شود.

عرضه خودرو در بورس کالا با قیمت هایی پایین تر از قیمت روز بازار با عرضه محدود نشان می دهد که سهمی هرچند اندک از این فاصله قیمت به مصرف کنندگان می رسد. (البته ساز و کار شناسایی و واجد شرایط بودن متقاضیان و چگونگی رقابت بر سر خرید این محصولات از جمله وظایف اصلی ناظران بورس کالاست و نباید از این نکته غافل شد.)

نکته بعد ناظر به حجم عرضه خودرو در بورس کالاست. همان طور که می دانیم، هرچه عرضه یک محصول در بازار افزایش یابد و توازن بین خرید و فروش بیشتر برقرار شود، رقابت متعادل تر و قیمت ها به قیمت واقعی نزدیک تر می شوند. عرضه فعلی محصولات خودرویی در بورس کالا در حال حاضر اندک است.

برای روشن تر شدن موضوع کافی است نگاهی به سبد فروش محصولات ایران خودرو از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان ماه هشتم سال داشته باشیم.

بر این اساس، ۳۷۵ هزار دستگاه انواع خودروی سواری در هشت ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ توسط شرکت ایران خودرو به فروش رسیده است که فروش میانگین ماهانه ۴۷ هزار دستگاه را نشان می دهد. اما سهم عرضه در بورس کالا در ماه نهم سال ۱۰ هزار و ۱۰۰ دستگاه خودرو بوده است. نکته جالب توجه، تقاضای نزدیک به ۲۵ هزار دستگاهی برای این حجم عرضه است. آمار فوق نشان می دهد اگرچه روند عرضه خودرو در بورس کالا شتاب بیشتری گرفته و این بستر را هرچه بیشتر به بازار شبیه کرده است اما سهم عرضه خودرو در بورس کالا از مجموع فروش ماهانه، به نسبت ۲۵ درصد هم نمی رسد و ۷۵ درصد از فروش محصولات ایران خودرو همچنان به شکل قبلی انجام شده و انتفاع اصلی آن به جیب افراد و گروه های خاص می رود.

یکی دیگر از ایراداتی که به عرضه محصولات در بورس کالا گرفته می شود این است که افراد با تمکن مالی متوسط، این محصولات را در بورس کالا با قیمت پایین تر از بازار خریداری کرده و در بازار با قیمت بالاتری به فروش می رسانند و از این طریق سودهای بادآورده زیادی را کسب می کنند.

در جواب این ایراد باید گفت که اولا عرضه در بورس کالا، شفافیت خریداران را افزایش می دهد، ثانیا هرچه حجم عرضه افزایش یابد، فروشندگان خودرو افزایش یافته و عامل موثری در ثبات یا کاهش قیمت ها در بازار شده و در نهایت پول بیشتری نصیب کارخانه و سهامداران خواهد شد که بساط رانت به افراد خاص را کوچک تر خواهد کرد.

در نهایت می توان این نتیجه را گرفت که عرضه خودرو در بورس کالا از جهات بسیاری به نفع سهامداران، مصرف کنندگان و افراد عادی جامعه خواهد بود و مخالفت های انجام شده با موضع گیری های دلسوزانه به هیچ وجه در جهت رفاه عمومی نبود و فقط برای حفظ سفره رانت برای افراد خاص است.

جدول کامل قیمت خودروهای داخلی و وارداتی